http://www.ibizweb.nl/borger/index1.htm
Curriculum Vitae Jan Börger (1888-1965)
De filosoof en 'spiritueel'-anarchist Jan Börger studeerde theologie in Utrecht. Na zijn studie werd hij - in 1914 - beroepen als dominee te Vierpolders. Drie jaar later verlegde hij zijn activiteiten naar een gemeente in Gouda alwaar hij in de St. Janskerk zijn toehoorders verraste door opzienbarende filosofische preken. Die verkregen echter meer en meer een atheïstische strekking. In 1925 predikte hij dat Christus niet aan het kruis was gestorven. Daarop volgde een aanklacht met een verzoek tot ontslag. Jan Börger was echter er de man niet naar om zich te laten wegsturen: "Ik ga wel weg wanneer het mij uitkomt". In 1928 nam hij met een eervol ontslag genoegen. Hij stichtte daarop een school - 'Logos-Verband' - waar hij zijn filosofische inzichten doceerde. Vooral in Rotterdam ontstond er veel belangstelling voor zijn ideeën en zeker in kringen van vrijdenkers en anarchisten.
Hij was sterk beïnvloed door de Hegeliaanse filosofie en de Leidse hoogleraar Bolland. Daarbij speelde de bijbelkritiek van de Hollandse Radicale School en buitenlandse kritici een belangrijke rol. Daarnaast verdiepte hij zich ook in de klassieken en de strijdschriften van de kerkvaders tegen de 'ketterij'. Interessant is zijn anarchistische invalshoek en zo hij eens opmerkte, stond hij dichter bij de Russische anarchist Leo Tolstoi dan bij Hegel. Hoewel maatschappijkritisch, formuleerde hij het anarchisme als een proces van bewustwording.
Vrijheid stelt zich en verwerf je door begrip.
De mens die de werkelijkheid en dus zichzelf begrijpt is vrij.
Eerst als de mens in harmonie is met zichzelf kan de samenleving in harmonie zijn.
Volgens Jan Börger is anarchisme daarom een stadium in de culturele ontwikkeling van de mensheid.
In de Evangeliën uit het Nieuwe Testament, die in feite niets met godsdienst uitstaande hebben, benadrukte hij de gnostische component vanuit de formule: Heil door inzicht. In het evangelische verhaal verbeeldt de Christus het tot begrip gekomen bewustzijn in de mens. Het betekent de Waarheid deelachtig worden, zoals we zien weergegeven in de Jezusfiguur. Christus is dus géén levend wezen maar staat symbool voor het wijsgerig bewustzijn: Unio Mystica. De Evangeliën zijn een neerslag van het antieke denken, zegt Börger, en zijn aanvankelijk een verkondiging van de intuïtieve waarheid die in beeldspraak en verhaalvorm is neergelegd. Zij werden ook in toneelvorm als mysteriespelen opgevoerd. Ooit vergeleek Anton Constandse Jan Börger daarom met een Kleinaziatisch gnosticus. Ook Tolstoi beriep zich op het Evangelie, met name de Bergrede, en vooral op Lucas, 17:21: "Het koninkrijk Gods is binnen ulieden". Immers, de mens die de 'goddelijke' waarheid buiten en boven zich zoekt is niet vrij. Dat Jan Börger vanuit het logisch denken in woord en geschrift tot aan zijn dood toe, het Evangelie als een wijsgerig anarchisme heeft gepropageerd, is voldoende reden om zijn ideeën weer onder de aandacht te brengen.