Omdat het precies toch niet duidelijk is dat filekosten effectief externe kosten zijn (dus niet enkel tijdsverlies voor jou alleen), probeer ik het nog eens uit te leggen:
Stel, er rijdt 1 auto op de autostrade, 90km/h. Die mag 120km/h maar wil dat niet. Heeft meer zin in een relaxe rit dan wat vroeger aan te komen. Zijn/haar goed recht; maakt een afweging en hindert hier niemand mee. Deze man/vrouw "betaalt" enkel emt de eigen tijd. Er is geen externe kost.
Voeg een 2e auto toe, die wil wel 120km/h rijden. Als die gehinderd wordt door de 1e, dan is het tijdsverlies van de 2e het gevolg van de keuze van de 1e. Dat is de
externe kost van de 1e. Wat die 2e wilt, beinvloedt de 1e zijn/haar keuze niet, maar de 2e lijdt wel "schade".
Zolang we met 2, of niet te veel auto's zijn, valt het wel mee, maar wat gebeurt er als er meer auto's komen? Zodra er te veel auto's zijn, neemt de capaciteit van de weg af. De doorstroming neemt zelfs sterk af zodra we tegen max capaciteit zitten. Dit is in essentie de oorzaak van file en aangetoond in het fundamenteel diagram (meer info:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Fundamenteel_diagram). We hebben dat allemaal al meegemaakt; druk verkeer op de autostrade maar het gaat nog net vlot genoeg om door te rijden tot de boel "plots" vast zit.
Maw, als er veel auto's op de autostrade zijn, dicht tegen max capaciteit, dan zal elke extra auto het risico op vertraging voor
alle auto's op de autostrade verhogen. die ene extra auto houdt daar totaal geen rekening mee. Die denkt alleen aan zichzelf (logisch) en is bereid het tijdsverlies te accepteren dat enkel hij/zij loopt. En zo denkt elke bijkomende bestuurder op de autostrade, enkel het risico op tijdsverlies voor zichzelf in rekening brengend in de keuze die hij/zij maakt en (logischerwijs) geen rekening houdt met de gevolgen voor anderen.
En zo krijg je dus file, voor iedereen.
Wat doet rekeningrijden? Rekeningrijden zet een prijs op het tijdsverlies dat elke auto veroorzaakt aan de andere auto's. Die prijs varieert uiteraard. Op plaats en in tijd waar er quasi nooit file ontstaat, is die congestie-prijs 0. Op tijd/plaats waar dat wel gebeurt, is er -idealiter- een tarief dat de tijdskost van het tijdsverlies weergeeft. Dit is het product van gemiddeld tijdsverlies en gemiddelde waarde die bestuurders aan hun tijd hechten (
https://en.wikipedia.org/wiki/Value_of_time). Dat laatste varieert enorm onder de bestuurders en daarin ligt het potentieel voor rekeningrijden. Voor sommigen is dat 5€/u, voor anderen 50€/u.
Het gevolg van rekeningrijden is dat bestuurders met een lage tijdswaardering, voor die specifieke verplaatsing, de meerprijs in km-heffing niet bereid zijn te betalen en dus op die plaats op dat moment niet zullen rijden en dus geen capaciteit zullen innemen. Hierdoor komt capaciteit vrij voor mensen die wel bereid zijn te betalen. Resultaat? Minder verkeer (=/= geen file meer!) op moment van grote vraag en dan vooral het verkeer dat er echt wil/moet zijn (lees: bereid is ervoor te betalen). Wat interessanter is, het tijdsverlies, in tijdswaardering, is omgezet in een monetaire belasting, die “in principe” herverdeeld kan worden over iedereen. Maw, die mensen met lage tijdswaardering die weggeduwd werden, worden monetair gecompenseerd met een compensatie. Die compensatie kan vanalles zijn; in het systeem dat voor VL voorligt, was dat een lastenverlaging in de vorm van afschaffing jaarlijkse- en inschrijvingstax, op een niveau dat het geheel voor de overheid budget-neutraal is. Goed, ik begrijp dat kiezers op het vlak van het "teruggeven" van deze inkomsten eerder sceptisch zijn, gezien de track record van onze overheden...
Bottom line: het is in feite een klassiek voorbeeld van beprijzing van schaarse capaciteit die je in tal van andere aspecten van de economie ziet (bvb. hogere prijs voor vliegtickets rond vakantieperiodes, hogere prijzen voor Eurostar/TGV in de spits, de spot-markt voor energie,…)
Alle vooruit; ik heb toch enige hoop dat deze toelichting verhelderend kan werken…