Duitsland : hier groeit de basisdemocratie!

[geert van hout]

Democratische sprokkels uit Duitsland - april 2009

Deze tekst (met tekstopmaak, hyperlinks en foto's) staat ook op berlijnsedemocratie.blogspot.com



Berlijn - Pro-Reli referendum: meerderheid voor behoud van verplicht ethiekonderwijs


Met een meerderheid van 51,3 % beslisten de Berlijnse stemburgers vandaag dat het vak 'ethiek' in het gemeenschapsonderwijs voor alle scholieren verplicht blijft. Dat is het resultaat van het eerste bindende referendum op volksinitiatief in de deelstaat Berlijn. De opkomst lag bij 29,2 %.

Sinds het schooljaar 2006-2007 is 'ethiek' verplicht in de eerste vier jaren van het middelbaar onderwijs, godsdienst daarentegen een naschools keuzevak. Deze regeling werd ingevoerd in de nasleep van een 'eremoord' op een jonge Duits-Koerdische vrouw in Berlijn, enkele jaren geleden.

De actiegroep Pro-Reli wilde ouders en leerlingen de vrije keuze geven tussen beide vakken en werkte een wetsontwerp in die zin uit. Ze verzamelden ruim 300 000 handtekeningen, heel wat meer dan de voor een bindend referendum vereiste 170 000. Over de achtergrond van en de aanloop naar het referendum had ik het al in de 'sprokkels' van januari en februari/maart.

Het resultaat is een getrouwe afspiegeling van de vroegere tweedeling van Berlijn : in alle Ostbezirke, de voormalige oostelijke districten, stemden meer dan 70 % met 'neen' (dus voor het behoud van 'ethiek'), in de voormalige Westbezirke waren meer dan 60 % van de kiezers voor het initiatief. (Het centraal gelegen Mitte en het 'oost-west'-district Friedrichshain-Kreuzberg laat ik buiten beschouwing)

Geen belastinggeld voor advertenties en publicaties

In de aanloop naar het referendum oordeelde het Berlijnse Oberverwaltungsgericht (de hoogste administratieve rechtbank) op 23 april dat de Berlijnse overheid geen belastinggeld mag gebruiken om via advertenties of publicaties voor haar standpunt omtrent het referendum (in casu: voor een 'neen' en dus voor het behoud van ethiek als verplicht vak) te werven. De initiatiefnemers van Pro-Reli hadden klacht ingediend tegen een voor 26 april geplande advertentiecampagne van de Senat (de Berlijnse regering) in de locale media.

De overheid mag haar standpunt wel via andere kanalen zoals persconferenties en interviews bekend maken. Ook mag belastinggeld gebruikt worden voor de druk en verspreiding van de officiële informatiebrochure in de aanloop naar referenda. In deze brochure krijgen de initiatiefnemers en de overheid de kans om hun argumenten en standpunten toe te lichten.

De vele affiches en plakkaten in het Berlijnse straatbeeld zijn een initiatief van de politieke partijen en worden naar ik aanneem uit de (grotendeels met belastinggeld gespijsde) partijkas gefinancierd.


Meer weten?
- De meest actuele stand van zaken: www.wahlen-berlin.de
- De NZZ over het Pro-Reli-referendum
- Achtergrondartikel in Die Welt : "Die Verfassung nutzt die Früchte des Christentums"
- ARD Tagesthemen, de dag voor het referendum





Duitsland - parlement stemt tegen democratie

Op 23 april stemden de meerderheidspartijen in de Bundestag (het Duitse parlement) tegen drie wetsontwerpen voor de invoering van bindende referenda op federaal niveau. Die Grünen, Die Linke en de liberale FDP hadden elk een eigen ontwerp ingediend. De coalitiepartijen CDU/CSU en de SPD stemden telkens gesloten tegen.

De sociaal-democratische SPD voert de invoering van het bindend referendum weliswaar in haar programma op, maar uit deze stemming blijkt dus hoe weinig waarde de partij er in werkelijkheid aan hecht. Dat geldt ook voor de CSU, de Beierse christen-democraten, die de laatste maanden luidkeels uitschreeuwen dat ze meer referenda willen (bvb. over nieuwe EU-verdragen die de grondwet wijzigen). Ook dat blijkt nu meer verkiezingsretoriek dan visie: de CSU verloor een paar maanden geleden haar onwrikbaar gewaande absolute meerderheid in Beieren en probeert zich nu als een bezetene te profileren. Alleen de CDU is consequent in haar afwijzing van meer democratie: ze was, is en blijft tegen referenda.

Ik stel me overigens ook vragen bij de oprechtheid van de indieners van de wetsontwerpen. Als je echt het bindend referendum wil invoeren, waarom dan drie verschillende wetsontwerpen uitwerken in plaats van één? Bovendien stemde alleen Die Linke voor de drie voorstellen. Voor mij bevestigt dit hele gedoe nog maar eens dat geen enkele politieke partij 'meer democratie' werkelijk als een prioriteit ziet.

En toch illustreert deze stemming dat directe democratie in Duitsland veel hoger op de politieke agenda staat dan in ons land. Alle 16 Duitse deelstaten kennen het bindend referendum op gemeentelijk en op deelstaatniveau (hier een overzicht van de modaliteiten per deelstaat). Waar handtekeningendrempels en opkomstquora het de burgers niet al te moeilijk maken, wordt er ook duchtig gebruik van gemaakt (vooral in Beieren en Hamburg). Volgens het 'referendumrapport 2008' van Mehr Demokratie liepen in 2008 op deelstaatniveau 44 initiatieven.

Meer weten?
- De volledige tekst van de wetsontwerpen van FDP, Grüne en Die Linke
- Een kort verslag van de zitting
- Stellingname van Mehr Demokratie na afloop van de stemming

- Kort overzicht van de referendum-modaliteiten op deelstaat- en op gemeenteniveau.
- Databank van gemeentelijke referenda in Duitsland


Kandidatenwatch.de gaat Europees

In de aanloop naar de EU-verkiezingen gaat vanaf 28 april kandidatenwatch.de niet alleen in Duitsland online, maar voor het eerst ook in drie andere EU-landen.

Over abgeordnetenwatch.de, het partijonafhankelijke platform dat Duitse burgers toelaat om rechtstreeks vragen te stellen aan hun verkozenen, schreef ik vroeger al dit stukje. Naast het (permanente) abgeordnetenwatch.de bestaat ook het (tijdelijke) kandidatenwatch.de, dat uitsluitend in de aanloop naar verkiezingen actief wordt. Zoals de naam al zegt, stellen burgers hier hun vragen aan kandidaten. Voor de Duitse federale verkiezingen van 2005 werden maar liefst 12 000 vragen gesteld, waarvan meer dan 8 000 een antwoord kregen.

Het Duitse initiatief wordt nu voor het eerst uitgebreid naar andere Europese landen. Naar aanleiding van de EU-verkiezingen op 7 juni 2009 zullen ook Ierland, Oostenrijk en Luxemburg hun eigen 'kandidatenwatch' voeren. De vier initiatieven worden gebundeld in het portaal parliamentwatch.org.



Nog een paar uitsmijters...

* Een nieuw luik van de Mehr Demokratie-website bundelt alle wetenswaardigheden over directe democratie in Duitsland: www.wissen.mehr-demokratie.de. Met onder meer een databank van initiatieven, een overzicht van de referendumwetgeving per deelstaat, publicaties over deelaspecten van democratie enz.

* Op 17 en 18 juni vindt in Keulen een wetenschappelijk colloquium plaats over "Demokratisches Verfahrensrecht in de EU" (democratisch procesrecht in de EU). Meer informatie hier.

* Een rijk gestoffeerde webstek over kieswetgeving : www.wahlrecht.de

* De 177 CDU-verkozenen in de Duitse Bundestag kregen op abgeordnetenwatch.de in totaal al 8 548 vragen, waarvan ze er 6 578 beantwoordden (79 %). Een lukraak gekozen voorbeeld: verkozene Cajus Julius Caesar uit Noord-Rijnland-Westfalen kreeg in deze legislatuur 29 vragen (waarvan 8 in de categorie 'democratie en burgerrechten'), die hij allemaal beantwoordde. Tijdens de verkiezingscampagne 2005 reageerde hij op 53 van 61 vragen.

[geert van hout]

Grootse campagne voor het nationale referendum in Duitsland

Deze tekst (met URLs en tekstopmaak) : ook op http://berlijnsedemocratie.blogspot.com/. Daar trouwens ook geregeld nieuws over de kieswethervorming via referendum in Hamburg.



Mehr Demokratie en Omnibus für direkte Demokratie voeren in 2009 campagne voor de invoering van het bindend referendum op nationaal niveau ('bundesweiter Volksentscheid'), het enige bestuursniveau in Duitsland waar het bindend referendum op volksinitiatief nog niet bestaat.

Hier een kort overzicht van de drie belangrijkste acties, gevolgd door wat achtergronden bij de timing en symboliek van de campagne.

1) Handtekeningenactie 'Het refendum in de grondwet'

Onder de slogan 'Volksentscheid ins Grundgesetz' worden nog tot het najaar handtekeningen ingezameld. Bij de start van de coalitiegesprekken na de parlementsverkiezingen van 27 september 2009 zullen deze handtekeningen aan het nieuw samengestelde parlement overhandigd worden.

Tot nu toe tekenden al meer dan 7 000 mensen. Tijdens de vierdaagse 'Kirchentag', het tweejaarlijkse oecumenische feest van de Lutherse kerk (van 20-24 mei in Bremen) willen we onder de goed 100 000 deelnemers 3 000 handtekeningen verzamelen. Als we daar voor zaterdagavond in slagen wordt het nationaal referendum mee opgenomen (én gecommuniceerd) als een officieel standpunt van de Kirchentag.

2) Referendum in Vaterstetten: 'De Galliërs zijn terug!'

In de Beierse gemeente Vaterstetten (22 276 inwoners) vindt op 7 juni parallel met de EU-verkiezingen een referendum plaats over de invoering van het nationale referendum. Mehr Demokratie organiseert de consultatieve volksraadpleging samen met het gemeentebestuur (CSU).

Deze symbolische actie moet een signaal zijn : Vaterstetten stemt op 7 juni plaatsvervangend voor alle Duitsers. In 2004 haalde een soortgelijk referendum over de EU-grondwet in het dorp Strempt (IJfel) de nationale media. De actie heette toen 'Het Gallische dorp'.

3) Kieskringactie: 'Ich stimme für deutschlandweite Volksentscheide!'

Dit is het koninginnenstuk van de campagne. Mehr Demokratie wil van het nationale referendum een centraal punt van de verkiezingscampagne voor de parlementsverkiezingen (29 september) maken.

In alle 299 kiesdistricten vraagt Mehr Demokratie aan alle lijsttrekkers van de vijf grote partijen om (mét argumenten) stelling in te nemen voor of tegen de invoering van het nationale referendum. Deze standpunten worden vervolgens via een folder in het kiesdistrict verspreid (tenminste, als er voldoende geld is : 300 euro volstaan om in een kiesdistrict 5000 folders te verdelen). Als kandidaten niet meewerken wordt de stelling van hun partij achter hun naam gezet. (Hier zie je hoe zo'n folder er ongeveer zal uitzien)

Deze actie is nog in de eerste fase. Voorlopig hebben in nog maar één kiesdistrict alle vijf de kandidaten geantwoord. Vooral de CDU-kandidaten laten op zich wachten (de CDU/CSU is als enige partij expliciet tegen het nationaal referendum).

Op de campagnewebsite kun je per kiesdistrict en per kandidaat (1500 in totaal) de antwoorden bekijken.

Met deze actie wil Mehr Demokratie het referendum op de politieke agenda plaatsen. De campagne zal ook na de verkiezingen als drukkingsmiddel dienen om de kandidaten aan hun engagement te herinneren.


Behalve deze drie kernacties vinden het hele jaar door talrijke demonstraties, debatten en kleinere acties plaats (klik hier voor een overzicht). Ook de succesvolle briefkaartenactie (gericht aan verkozenen) wordt in 2009 voortgezet.


Waarom 2009? Over de Duitse Grondwet en 'het Duitse artikel 33'

Niet toevallig werd 2009 voor deze actie uitgekozen. Dit jaar bestaat de Bondsrepubliek 60 jaar en op 23 mei vindt naar aanleiding van '60 jaar grondwet' een groots volksfeest in Berlijn plaats. (Mehr Demokratie zal natuurlijk ook aanwezig zijn: met een zeven meter hoge opblaasbare grondwet voor Brandenburger Tor).

Nu is de Duitse grondwet in eigen land een omstreden document. Ze werd in 1949 onder strikte controle van de Amerikanen uitgewerkt en als 'voorlopige grondwet' ingevoerd (vandaar overigens de benaming Grundgesetz in plaats van het gebruikelijke Duitse woord Verfassung). Zolang Duitsland niet herenigd was, was een definitieve grondwet ongewenst, zo heette het toen. Dat voorlopige karakter was ook de officiële reden waarom deze 'grondwet' niet in een referendum aan het volk werd voorgelegd.

Na de Duitse hereniging in 1990 beslisten de Duitse politici om geen nieuwe grondwet uit te werken en om de bestaande 'voorlopige' grondwet te behouden (opnieuw zonder referendum). Hun belangrijkste argument was: 'De grondwet heeft bewezen een goed instrument te zijn'. Dat dit veel Duitsers hoog zit, heb ik de laatste vijf jaar tijdens debatten en discussies geregeld mogen merken: 'Wir haben keine Verfassung, wir haben nur ein Grundgesetz', is een vaak gehoorde inleiding op een sneer naar politici of partijen. Onderverstaan: wij burgers hebben ons nooit over die (ons na de oorlog opgelegde) grondwet mogen uitspreken.

Omstreden is ook het artikel 20 van datzelfde Grundgesetz : 'Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus. Sie wird vom Volke in Wahlen und Abstimmungen (...) ausgeübt.' (Alle macht gaat van het volk uit. Ze wordt door het volk via verkiezingen en stemmingen (...) uitgeoefend.) Op die 'Abstimmungen', referenda dus, wachten de Duitsers nu al zestig jaar.

[geert van hout]

(Zie ook http://berlijnsedemocratie.blogspot.com/)

Het Hamburgse actieplatform Faires Wahlrecht, dat voldoende handtekeningen verzamelde om in september een bindend referendum over een kieswethervorming af te dwingen, heeft het op de valreep voorgestelde compromisvoorstel van de partijen (voornamelijk CDU-SPD) afgewezen.

Over het compromisvoorstel zijn intussen meer details bekend. Geïnteresseerden vinden ze hier.

De weg naar het referendum op 27 september ligt nu open. Alleen door het wetsvoorstel Faires Wahlrecht integraal over te nemen kan het Hamburgse parlement, de Bürgerschaft, een referendum nog voorkomen.

[geert van hout]

(Deze tekst, met links en opmaak, staat ook op http://berlijnsedemocratie.blogspot.com/)

In de strijd voor een nieuwe kieswetgeving in de Duitse deelstaat Hamburg hebben de partijen en Mehr Demokratie op de valreep een compromis bereikt. Op een enkele toegeving na zal het Hamburgse parlement het volledige wetsontwerp van Mehr Demokratie omzetten, waardoor een referendum op 27 september overbodig wordt.

De toegeving betreft de belangrijke Landesliste (de 'deelstaatlijst', die bepalend is voor het aantal verkozenen waarop een partij recht heeft). Voor deze lijst wordt de lijststem niet volledig afgeschaft, maar zullen de kiezers zelf mogen beslissen of ze hun stemmen aan kandidaten of aan partijen geven. Voor de Bezirksliste (de 'districtlijst', waarop locale kandidaten verkozen worden) vervalt de lijststem wel. Het wetsontwerp van Mehr Demokratie voorzag de volledige afschaffing van de lijststem.

De nieuwe wet zal grondwettelijk worden verankerd, zodat ze achteraf alleen met een tweederdemeerderheid te wijzigen is. Bovendien kunnen de burgers in dat geval een correctief referendum afdwingen, zodat de bevolking het laatste woord heeft over de voorgestelde wijzigingen.

Het compromis, overigens gebaseerd op de kieswetgeving in Bremen, kwam onder grote tijdsdruk tot stand, aangezien de termijn om een referendum aan te vragen op 13 juni verstrijkt. Mehr Demokratie heeft laten weten dat het voor alle zekerheid het referendum zal aanvragen.

Het is al de tweede keer in korte tijd dat een deelstaatparlement een ontwerp van volkswetgeving van Mehr Demokratie overneemt alvorens het tot een referendum komt. In april versoepelde Thüringen de wetgeving voor gemeentelijke referenda. Ook toen ging een korte maar verbeten strijd met vooral de CDU vooraf.

Meer weten?
- de voorgeschiedenis,
- berichtgeving in Die Welt, Taz, Hamburger Abendblatt,
- commentaren in Die Welt, Hamburger Abendblatt.

[geert van hout]

Deze vier recente gebeurtenissen/initiatieven/artikelen uit Duitsland leken me interessant genoeg om hier te posten...


1) Reportage van Der Stern (10 juni) over de groeiende groep thuisblijvers bij verkiezingen (de zgn. ‘Nicht-Wähler’).

Een mooi document, waaruit blijkt dat niet gaan stemmen voor velen een bewuste politieke keuze is. Het zijn mensen uit alle lagen van de bevolking, maar ze hebben wel allemaal nagedacht over hun beslissing om niet te stemmen. Het artikel is ook een pleidooi voor referenda. (Overigens, één van de geïnterviewden, Maxie Zurmühlen rijdt geregeld mee met de Omnibus für Direkte Demokratie in Deutschland).

Het pdf-bestand met de reportage vind je hier : http://www.aktion-volksabstimmung.de/738.html


2) Verhit debat over drempels voor referenda in Saarland (17 juni)

In het deelstaatparlement van Saarland vond (ik denk vandaag) een vinnige discussie plaats over de volgens vele verkozenen te hoge drempels en beperkingen op volksraadplegingen. Saarland is in Duitsland zowat de rode lantaarn voor directe democratie (*), met als gevolg dat er nog nooit een geldig referendum plaatsvond. Verkozenen van de FDP, SPD, Die Linke en die Grünen beklaagden het gebrek aan democratie met de huidige wetgeving. Alleen de CDU (met een absolute meerderheid in het parlement) verzette zich, maar zelfs die partij kan het zich niet meer permitteren om zich tegen referenda uit te spreken op de niveaus waar die al bestaan (gemeente en deelstaat);

http://www.ad-hoc-news.de/huerden-zu...litik/20285453

(*) handtekeningendrempel 20 % (te verzamelen binnen de 14 dagen, ondertekenen kan alleen op het gemeentehuis), opkomstdrempel 50 %, geen referenda met gevolgen voor de begroting, geen wijziging van de deelstaatgrondwet.


3) Wetsvoorstel in de Bundestag: stemrecht voor kinderen

Jawel. 46 verkozenen van CDU, FDP en SPD hebben een wetsvoorstel ingediend om kinderen stemrecht te verlenen. Eén van hen is de vroegere familieminister Renate Schmidt (SPD), die hier over het voorstel geïnterviewd wordt. De indieners verwijzen naar de Grundrechte, die met het huidige kiesrecht geschonden worden. Eén van Schmidts argumenten: ‘Sommige kinderen weten meer van politiek dan sommige volwassenen’. Ook ex-president Roman Herzog steunt het voorstel. De ouders zouden het stemrecht plaatsvervangend uitoefenen tot het kind het opeist.


http://www.inforadio.de/static/dyn2s..._article.shtml

http://www.rp-online.de/public/article/politik/deutschland/721924/Abgeordnete-fordern-Wahlrecht-fuer-Kinder.html



4) CSU-voorzitter Horst Seehofer sprak zich begin juni expliciet voor de invoering van het nationaal referendum uit.

http://www.bild.de/BILD/news/telegramm/news-ticker,rendertext=8573622.html


De CSU pleitte tijdens de campagne ook voor EU-referenda bij nieuwe verdragen. Dat was natuurlijk vooral verkiezingsretoriek voor de EU-verkiezingen. Maar het betekent dat de CDU als enige partij overblijft die zich expliciet tegen nationale referenda kant. Binnen de CDU is die tegenstand tegen referenda wel bijzonder groot. En er is een 2/3-meerderheid nodig om de grondwet aan te passen. De andere partijen kunnen zich dus naar hartelust op het thema profileren, zonder te moeten vrezen dat het nationaal referendum er ook werkelijk komt (vergeef me mijn cynisme).

Het verschil met België: het debat wordt in Duitsland openlijk gevoerd, de meeste politieke partijen zijn (minstens in hun retoriek) voor referenda en geregeld spreken zich prominenten in de media voor referenda uit. En natuurlijk: bindende referenda bestaan al op gemeentelijk en deelstaatniveau.

[geert van hout]

Democratische sprokkels uit Duitsland (mei-juni 09)

zie berlijnsedemocratie.blogspot.com

[geert van hout]

Berlijnse rechters sterken directe democratie

(Deze tekst, met URLs, staat ook op http://berlijnsedemocratie.blogspot.com/)

Gisteren (6 oktober 2009) velde het Grondwettelijk Hof van de deelstaat Berlijn maar liefst twee arresten met ingrijpende gevolgen voor de directe democratie. De rechters maken het de Berlijnse regering zo goed als onmogelijk om referenduminitiatieven vóór de totstandkoming van het referendum af te wijzen. Zelfs referenda met een grote impact op de begroting worden mogelijk.


Twee afzonderlijke burgergroeperingen hadden bij het Hof geklaagd nadat de Berlijnse regering hun (twee) referenduminitiatieven na het behalen van de eerste drempel (20 000 handtekeningen) had afgewezen. Nu gaven de rechters de regering in beide gevallen ongelijk.


Het eerste geval betreft het zgn. Kita-initiatief, een burgergroepering die meer personeel en een betere opvang in de Berlijnse kinderdagverblijven eist. Ze kregen maar liefst 58 270 geldige handtekeningen bij elkaar (bijna driemaal het quorum). De regering verwierp het initiatief met een verwijzing naar de ingrijpende gevolgen voor de begroting (afhankelijk van de bron: tussen 100 en 212 miljoen euro extra onkosten). De Berlijnse wet verbiedt namelijk referenda met sterke repercussies op de begrotingswet. In hun vonnis interpreteren de rechters deze clausule bijzonder restrictief: ze oordelen unaniem dat de budgetbeperking slechts geldt voor de lopende begroting en bijgevolg niet van toepassing is op toekomstige begrotingen.


De tweede klacht stamde van het initiatief 'Berliner Wassertisch' (BW), dat meer transparantie eist omtrent de gedeeltelijke privatisering van de Berlijnse waterhuishouding. Deze is sinds 1999 voor 49 % in handen van het concern Veolia-RWE, aan wie de Berlijnse overheid contractueel een winstgarantie beloofde. Sinds 2004 werd het Berlijnse drinkwater zowat 30 % duurder, volgens BW een rechtstreeks gevolg van de Teilprivatisierung. De contracten met Veolia-RWE bevatten geheime clausules. BW wil per referendum afdwingen dat alle bestaande en toekomstige contracten over de privatisering van de Wasserbetriebe openbaar gemaakt worden. Meer dan 36 000 burgers ondersteunden deze eis, maar de regering wees het referendum af met een verwijzing naar het grondwettelijk recht op Vertrauensschutz (volgens deze bron te vertalen als 'bescherming van het gerechtvaardigd vertrouwen') en het recht op geheimhouding bij privé-verdragen.


De rechters spraken zich niet ten gronde uit over de argumenten van de regering, wel oordeelden ze (alweer unaniem) dat de Berlijnse wet de regering niet het recht geeft om een referenduminitiatief vooraf aan hoger recht te toetsen. In hun motivering stellen de rechters dat de regering elk initiatief moet toelaten dat niet duidelijk en ingrijpend in strijd is met de grondwet. Volkswetgeving die tegen de grondwet indruist kan wel achteraf door het parlement of het Hof gewijzigd worden, aldus nog de rechters.


Het Berlijnse parlement heeft nu vier maanden de tijd om een van beide of beide burgerinitiatieven in een wet te gieten. Doet het parlement dit niet, dan mogen de actiegroepen handtekeningen verzamelen om een bindend referendum af te dwingen. Het quorom ligt bij 170 000 handtekeningen.




bronnen:
- berichtgeving: Märkische Allgemeine, Berliner Morgenpost
- achtergrond en interviews: Berliner Morgenpost
- commentaar: Tagesspiegel, taz


--
Geplaatst door geert van hout op Berlijnse democratie op 10/07/2009 07:27:00 AM