Particratie in een andere dimensie

[Morduk]

Mijnheer Verhulst,

Puur rationeel bestaan er m.i. inderdaad geen echt steekhoudende argumenten tegen referenda, in de vorm en onder de voorwaarden zoals u ze voorstelt in uw boek. Ik pas onbewust dit principe al toe sinds ik kiesgerechtigd ben door te stemmen voor personen omwille van concrete programmapunten waarvan ik vermoed dat ze het best geplaatst zullen zijn om ze te verwezenlijken, ongeacht tot welke partij zij behoren. Ik volgde dan ook hun bezigheden op tijdens de legislatuur. Maar met het systeem van opvolgers wordt dit moeilijker en moeilijker en de laatste twee verkiezingen waren gewoon ontluisterend op dat vlak.

Eerder dan fundamentele kritiek op een systeem van directe democratie heb ik dan ook een bedenking die verband houdt met de praktische uitvoering van wetten, al dan niet tot stand gekomen door een BROV. Want in de discussies die ik er tot nu toe over gelezen heb (waarschijnlijk weinig gezien de omvang van dit forum) wordt een deel van de uitvoerende macht over het hoofd gezien en dat is de ambtenarij/administratie. Volgens mij is de rol die zij spelen en hun verhouding tot de ministers onder wiens verantwoordelijkheid zij vallen minstens even belangrijk als de discussie over de politici zelf. Bovendien is het 'democratisch deficit' van vandaag mede te wijten aan die verhouding die, net zoals die met het parlement, volledig volledig verkeerd zit.

Men kan meestal niet alles in een en dezelfde wetgevende akte regelen. Praktische uitvoeringsmodaliteiten worden best overgelaten aan de uitvoerende macht, i.c. regering en ambtenarij. De inhoudelijke principes van een wetgevende akte moeten voldoende duidelijk zijn om concrete toepassing mogelijk te maken, maar soms is het nodig dat bepaalde aspecten in afzonderlijke ‘uitvoeringsbesluiten’ worden uitgewerkt om het geheel leesbaar te houden (de wetgeving is al ingewikkeld genoeg).

Daar zit volgens mij een groot probleem, namelijk de grote greep die de regering (waarvan de samenstelling door de deelnemende partijen wordt bepaald) actueel heeft op de ambtenarij, enerzijds door de omvangrijke kabinetten die als 'schutskring' dienen voor een minister, anderzijds door het systeem van de politieke benoemingen. De onafhankelijkheid van de ambtenaar is een totale illusie. De greep waarin de wetgevende macht wordt gehouden dmv programmawetten en volmachtenregeringen, geldt dus evengoed voor de ambtenarij, zeker voor het kader.

Wetten kunnen mooie principes herbergen die door de meerderheid van de bevolking worden gedragen, maar door slechte uitvoering wordt soms het tegenovergestelde bereikt. Politici zouden in feite zo beslissingen die via een BROV zijn tot stand gekomen toch nog kunnen ‘manipuleren’ door aan haar concrete uitvoering dergelijke modaliteiten te verbinden dat ze praktisch onmogelijk wordt gemaakt. En neem van mij aan, dit is een zeer subtiel mechanisme dat moeilijk bloot te leggen valt. De techniciteit van een staatsbegroting is een machtig wapen in de handen van hen die ermee kunnen omgaan. De mogelijk heilzame werking van de directe democratie t.a.v. belangrijke politieke twistpunten kan zodoende op een ander vlak totaal teniet gedaan worden.

Welke “safegards” voorziet u opdat de wil van de meerderheid niet alleen wet wordt dmv directe democratie, maar ook garant staat voor daadwerkelijke uitvoering? Want mij lijkt het moeilijk realiseerbaar om burgers zich ook over modaliteiten en budgetten te laten uitspreken zonder de vraagstelling nodeloos te compliceren. Of is het delegeren van bevoegdheden volledig uitgesloten?

PS
(ik heb al veel stukken van uw boek over directe democratie gelezen, maar nog niet alles wegens chronisch gebrek aan tijd, en deze forumsessie loopt maar tot 3 maart. Mocht het antwoord daar terug te vinden zijn, mag u altijd een referentie geven).

[Jos Verhulst]

Oorspronkelijk geplaatst door Morduk

Eerder dan fundamentele kritiek op een systeem van directe democratie heb ik dan ook een bedenking die verband houdt met de praktische uitvoering van wetten, al dan niet tot stand gekomen door een BROV. Want in de discussies die ik er tot nu toe over gelezen heb (waarschijnlijk weinig gezien de omvang van dit forum) wordt een deel van de uitvoerende macht over het hoofd gezien en dat is de ambtenarij/administratie. Volgens mij is de rol die zij spelen en hun verhouding tot de ministers onder wiens verantwoordelijkheid zij vallen minstens even belangrijk als de discussie over de politici zelf. Bovendien is het 'democratisch deficit' van vandaag mede te wijten aan die verhouding die, net zoals die met het parlement, volledig volledig verkeerd zit.

Men kan meestal niet alles in een en dezelfde wetgevende akte regelen. Praktische uitvoeringsmodaliteiten worden best overgelaten aan de uitvoerende macht, i.c. regering en ambtenarij. De inhoudelijke principes van een wetgevende akte moeten voldoende duidelijk zijn om concrete toepassing mogelijk te maken, maar soms is het nodig dat bepaalde aspecten in afzonderlijke ‘uitvoeringsbesluiten’ worden uitgewerkt om het geheel leesbaar te houden (de wetgeving is al ingewikkeld genoeg).

Daar zit volgens mij een groot probleem, namelijk de grote greep die de regering (waarvan de samenstelling door de deelnemende partijen wordt bepaald) actueel heeft op de ambtenarij, enerzijds door de omvangrijke kabinetten die als 'schutskring' dienen voor een minister, anderzijds door het systeem van de politieke benoemingen. De onafhankelijkheid van de ambtenaar is een totale illusie. De greep waarin de wetgevende macht wordt gehouden dmv programmawetten en volmachtenregeringen, geldt dus evengoed voor de ambtenarij, zeker voor het kader.

Wetten kunnen mooie principes herbergen die door de meerderheid van de bevolking worden gedragen, maar door slechte uitvoering wordt soms het tegenovergestelde bereikt. Politici zouden in feite zo beslissingen die via een BROV zijn tot stand gekomen toch nog kunnen ‘manipuleren’ door aan haar concrete uitvoering dergelijke modaliteiten te verbinden dat ze praktisch onmogelijk wordt gemaakt. En neem van mij aan, dit is een zeer subtiel mechanisme dat moeilijk bloot te leggen valt. De techniciteit van een staatsbegroting is een machtig wapen in de handen van hen die ermee kunnen omgaan. De mogelijk heilzame werking van de directe democratie t.a.v. belangrijke politieke twistpunten kan zodoende op een ander vlak totaal teniet gedaan worden.

U raakt daar een zeer reëel probleem aan. Ik heb zelf vele jaren geleden vergelijkbare ervaringen gehad, in verband met overlevingsprocessen die vanuit de Steinerscholen verscheidene malen tegen de staat zijn ingespannen. Na een gunstig vonnis werd men dan toch geconfronteerd met bv een kabinet of een groep ambtenaren die een eigen agenda hadden, en die met veel handigheid en ervaring erin slaagden om een groot deel van het vonnis via de uitvoering terug uit te hollen.

Welke “safegards” voorziet u opdat de wil van de meerderheid niet alleen wet wordt dmv directe democratie, maar ook garant staat voor daadwerkelijke uitvoering? Want mij lijkt het moeilijk realiseerbaar om burgers zich ook over modaliteiten en budgetten te laten uitspreken zonder de vraagstelling nodeloos te compliceren. Of is het delegeren van bevoegdheden volledig uitgesloten?

Er dienen geen partijpolitieke benoemingen te gebeuren, in al te erge gevallen moet recall van ambtenaren mogelijk zijn, en een eindeloze rij van ‘taken’ die de staat ten onrechte momenteel op zich genomen heeft moet worden afgestoten (onterechte staatsactiviteit werkt ook een ongunstige en bevoogdende mentaliteit bij de betrokken ambtenaren in de hand). Verder heb ik geen concrete ‘safeguards’ voor te stellen. Ik denk dat het vooral een kwestie is van democratische cultuur. Democratie kan onmogelijk alleen maar een formeel systeem zijn; zij moet door voldoende mensen worden gewild . Dat geldt ook voor ambtenaren, maar niet alleen voor hen en zelfs niet op de eerste plaats voor hen.