Europese Unie verloochent grondbeginselen

[Steven de Jong]

De Europese Unie verloochent de missie van ‘Vader van Europa’ Robert Schuman. Politiek en publiek focussen in het debat over de toetreding teveel op de westerse economische behoeften en belangen. De koppeling tussen economische integratie en stabiele wereldorde wordt niet gemaakt. De communistische onderdrukking van de voormalige Oostbloklanden lijkt totaal vergeten, zo ook de offers die zijn gebracht.

- De huidige lidstaten nodigen de toetreders uit tot een thuis-boxwedstrijd,
doen hen geen bitje in, veranderen tijdens het spel de spelregels, en
schoppen gemeen onder de gordel. De EU moet terug naar haar wortels.
Wortels die liggen in de rede van Schuman, 9 mei 1950. -

Economische integratie als weg naar een verenigd en vreedzaam Europa
“De wereldvrede kan niet gewaarborgd zijn zonder creatieve inspanningen die opgewassen zijn tegen de gevaren die haar bedreigen.” Met deze legendarische woorden begon Robert Schuman, toenmalig minister van Buitenlandse Zaken in de Vierde Franse Republiek, op 9 mei 1950 een persconferentie waarin hij voorstelde het geheel van de Frans-Duitse productie van kolen en staal te plaatsen onder een gemeenschappelijke Europese autoriteit en in een nieuwe supranationale organisatie die openstond voor deelname van andere Europese landen. Schuman wond er geen doekjes om dat hij via economische integratie het politieke ideaal van een verenigd en vreedzaam Europa hoopte te bereiken. In een nog narokend Europa bleek politieke toenadering harder nodig ooit, niet alleen vanwege de diepgewortelde haat tegen het gevallen nazi-Duitsland of de zich gaandeweg aftekende Koude Oorlog tussen het Westen en Oost-Europa, maar evenzeer door uiteenlopende nationale belangen van de landen in West-Europa.

Verzoening en geen vergelding dus: een progressieve en gewaagde zet die in het onrustige politieke klimaat en bij haatdragende Franse burgers erg gevoelig lag. Schuman werd in zijn rede gesteund door de Amerikaanse president George C. Marshall, welke drie jaar daarvoor al wees op het gevaar dat schuil ging in de ontwrichting van de infrastructuur van de nationale economieën in Europa.

Na Schumans rede ging het snel: Europa kreeg grootschalige financiële steun van de VS in de vorm van het Marshall-plan, de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking, de voorloper van de huidige OESO, werd opgericht en al op 18 maart 1951 werd in Parijs door de Duitse Bondsrepubliek, Frankrijk, Italië, Nederland, België en Luxemburg het verdrag voor de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) ondertekend.

De EGKS kristalliseerde zich in 1958 uit in de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) en de Europese Economische Gemeenschap (EEG), deze laatste belichaamde de economische integratie op macroniveau. Nu Europa economisch gezonder en politiek stabieler werd kon het als bolwerk dienen tegen het oprukkende communisme. De EEG damde de opmars van Stalin richting het Westen in en het Marshall-plan kreeg zodoende ook een politiek strategische functie in de Koude Oorlog. De EGKS, Eurotom en de EEG vormen in 1967 de Europese Gemeenschap (EG) en breidde zich met Denemarken, drie Zuid- en twee West-Europese landen uit om vervolgens in 1992 via het Verdrag van Maastricht over te gaan in de Europese Unie (EU).

Ellende in Oost-Europa
Waar de West-Europeanen na de oorlog de vruchten plukten van de Europese samenwerking, verlost waren van het nationaal-socialisme en in stabiliteit en vrede hun welvaart zagen toenemen, daar gingen de Oost-Europeanen gebukt onder totalitaire communistische regimes met alle gruwelijkheden van dien. Lidstaten van de Europese Gemeenschap waren niet bij machte om de onderdrukte Oost-Europeanen effectief hulp te bieden, laat staan militair te interveniëren. De dreiging van een omslag van een Koude naar een Hete Oorlog was te groot. Het was een tijd van voortdurende nucleaire dreiging, vingers aan de atoomknoppen, de sfeer van een Cuba-crisis, een woedende Chroesjtsjov en agressief communisme. Daar kwam bij dat het totalitaire systeem in stand werd gehouden door voortdurende collaboratie van meelopers, conformisten en angsthazen onder de eigen bevolking: de Oost-Europeanen waren zowel slachtoffer van, als pijler onder het systeem.

Oost-Europeanen bevrijdden zichzelf van communistische onderdrukking
Met het aantreden van Gorbatsjov, in maart 1985, kwam daar verandering. Hij brak resoluut met de traditie van zijn voorgangers Stalin, Chroesjtsjov en Brezjnev en zag in dat hij zijn Sovjet-Unie niet zou kunnen hervormen zonder het Westen. Het Oostblok kon de economische en militaire wedloop niet volhouden. De machthebbers Honecker in de DDR, Husák in Tsjecho-Slowakije, Zjivkov in Bulgarije en Kádár in Hongarije voelden de bui aankomen: hun dagen waren geteld, hun gezag stond op wankele poten. Gorbatsjov deelde hen een psychologische tik uit en ondermijnde hun gezag met revolutionaire uitspraken richting de volkeren: “elke natie heeft het recht zijn eigen weg te kiezen”, “eenheid betekent geen uniformiteit – er is geen model van het socialisme dat door allen moet worden geïmiteerd”, “elk volk heeft het soevereine recht zijn eigen sociale systeem te kiezen” en “gebruik van geweld, ook binnen een bondgenootschap, is absoluut onaanvaardbaar”. De bevolking van Oost-Europa begreep het: Moskou zou niet ingrijpen als de Oost-Europeanen zouden opstaan. Gorbatsjov had het geluk dat ook de regimes zijn oproep begrepen. De altijd gewelddadige dictators stonden opeens met lege handen toen het volk in 1989 zijn angst verloor en daadwerkelijk opstond. De opstand en het afzetten van de regimes kenmerkten zich door een relatief vreedzaam en geruisloos verloop, geen woekerende oorlog maar een bijna fluwelen revolutie. Bijna, want Ceausescu, de conducator van Roemenië, begreep het niet en verzette zich ten koste van elfhonderd mensenleven, maar gaf zich uiteindelijk toch over. De realiteit drong pas letterlijk in loden kogels tot hem door toen hij, vlak voor kerst 1989, in Tîrgoviste plaats mocht nemen voor een vuurpeloton.

Diepe crisis in plaats van toetreding
Na tientallen jaren van onderdrukking werd het IJzeren Gordijn opengetrokken en kwamen de Oost-Europeanen oog in oog te staan met ons, het Westen, de onderdanen van de EG die met afgrijzen toekeken, maar al met al een rustig en welvarend leventje hadden genoten. Oost-Europa heeft zichzelf bevrijd, het heeft ons nauwelijks iets gekost. Onze passieve opstelling hebben we afgekocht met het tonen van wat medeleven en bewondering, ons geweten gesust door een beetje voedselhulp aan de Polen. Het liefst hadden we het gordijntje weer dichtgetrokken, om onze welvaart en onze sociale stelsels te beschermen.

Zo snel als de fluwelen revolutie was gegaan, zo snel stonden de nieuwe democratisch gekozen leiders van de zelfbevrijde Oost-Europese landen begin jaren negentig bij ons op de stoep. “Terug naar Europa!” werd hun devies, geestdriftig gesteund door een meerderheid van hun bevolking. We hadden daar rap een antwoord op terug: er was voor hen nog een lange weg te gaan voordat überhaupt aanspraak gemaakt mocht worden op een lidmaatschap. Het gordijntje deden we voorzichtig weer dicht en we kropen weer onder een wollen deken van welvaart.

In het decennium dat volgde belandde Oost-Europa in een diepe crisis. Zo diep, dat velen zelfs weer terug verlangden naar het communistische regime. Geen Oost-Europeaan werd in zijn dagelijks leven ontzien toen letterlijk alles in de samenleving een drastische verandering onderging. Aanpassen aan het West-Europese systeem met een vrije markteconomie, een democratische rechtsstaat, een functionerend ambtenarenapparaat bleek zo eenvoudig nog niet. Een hele generatie viel tussen wal en schip. Babyboomers en ouderen konden de vrije markteconomie niet aan en waren te oud voor een nieuwe opleiding. Voor hen was geen plek op de arbeidsmarkt, hun spaargeld loste door de hoge inflatie in het niets op, toekomstdromen – die ze hadden na de bevrijding – smolten als sneeuw voor de zon: men ontwaakte in een onbekende en genadeloze wereld. Het enige wat ze overhielden aan de nieuwe democratische rechtsstaat was een flinke kater. Het aanzicht van bedelende bejaarden werd het straatbeeld, de volksgezondheid holde door de slechte sociale voorzieningen hard achteruit. Toch hebben de voormalige Oostblok-landen in de afgelopen 15 jaar een enorme economische vooruitgang geboekt, met dank aan hardwerkende jongeren, dissidenten uit de revolutie en EU-steun.

Steun van de Europese Unie voor economische en politieke hervorming
Hongarije en Polen kwamen als eerste in aanmerking voor gerichte EU-steun, ook wel pretoetredingsstrategie genoemd. Het instrument van deze strategie is het PHARE-programma dat dateert van 1989 en de economische en politieke overgang moest ondersteunen. Het programma is na de Europese Raad van Essen in december 1994 ook het financiële instrument geworden voor de uiteindelijke toetreding van Bulgarije, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Roemenië, Slowakije en Slovenië. Na de publicatie van Agenda 2000 en de daaropvolgende intensivering van het uitbreidingsproces legde PHARE steeds meer de nadruk op de specifieke eisen die voor de daadwerkelijke toetreding gelden, zoals de acquis communautaire: de gemeenschappelijke onderbouw van rechten en plichten die alle lidstaten van de Europese Unie bindt.

Zelfzuchtige Westerse opstelling strookt niet met Oost-Europese offers
De offers die de Oost-Europeanen hebben gebracht om Europa tot een eenheid te maken zijn immens. De EU-steun sinds de val van de muur steekt daar schril bij af. Zeker als je bedenkt dat zij zichzelf van het communistische bewind bevrijd hebben, West-Europa daar min of meer een toeschouwer bij was en dat datzelfde Westen door het opstandige Oost-Europa is verlost van een wapenwedloop, enorme defensie-begrotingen en een Koude Oorlog.

Het zelfzuchtige karakter en de negatieve teneur van het publieke en politieke debat in de Westerse lidstaten over de toetreding van Midden- en Oost-Europese landen is gezien de historische symboliek van de uitbreiding dan ook niet te begrijpen en te rechtvaardigen. We zijn niet alleen vergeten wat de Oost-Europeanen voor ons opgeofferd en doorgemaakt hebben, maar zijn zelfs helemaal kwijt wat de doelstellingen, de missie en de intentie van de Europese samenwerking in den beginne was. Robert Schuman heeft economisch integratie altijd als middel gezien, het doel is onomwonden uit zijn historische toespraak te ventileren: “(..)De solidariteit van de aldus tot stand gekomen productie, zal tonen dat een oorlog tussen Frankrijk en Duitsland niet alleen ondenkbaar, maar ook materieel onmogelijk wordt. (..) Deze productie zal aan de hele wereld worden aangeboden, zonder onderscheid of uitsluiting, om bij te dragen aan de verhoging van de levensstandaard en de vooruitgang van vreedzame verwezenlijkingen. Europa zal met de toegenomen middelen de realisatie van een van zijn essentiële taken kunnen voortzetten: de ontwikkeling van het Afrikaanse continent.”

Geen Unie, maar een Fort
Schuman, de Vader van Europa, was progressiever dan de Europese Unie zoals deze nu is: geen Unie, maar een ‘Fort Europa’. Het is zelfs de vraag of we met onze importheffingen en exportsubsidies onderontwikkelde regio’s niet meer schade hebben toegebracht dan verdiensten. De internationale ontwikkelingsorganisatie Oxfam toont in een recent rapport aan dat de minst ontwikkelde landen door EU-beleid jaarlijks honderden miljoenen dollars mislopen. Daar komt bij dat we van de toetredende lidstaten een functionerende markteconomie vragen die kan concurreren met de EU-markt, terwijl we onze landbouw decennialang gesubsidieerd hebben.

Een Eurocommissaris als Frits Bolkestein roept dat we op het punt staan op 1 mei “armoede te importeren”. De Europese Unie is verworden tot een autistisch en log apparaat dat zich jarenlang kunstmatig welvaart heeft toegeëigend. We nodigen landen uit voor een thuis-boxwedstrijd, maar doen ze geen bitje in en schoppen ze straks genadeloos onder de gordel. Erger nog, we ontnemen ze op het laatste moment het recht om onbeperkt tot onze arbeidsmarkt toe te stromen via malafide overgangsregelingen. Overgangsregelingen die inhouden dat een lidstaat de eerste twee jaar, zelfs zonder motivering, de Europese Commissie (EC) kan meedelen een arbeidsmigrantenstop te hanteren. Zo’n stop mag een lidstaat door laten etteren tot 2009. Dit terwijl ‘vrij verkeer van werknemers’ nou juist één van de doorslaggevende thema’s was voor de ‘ja/nee-keuze’ in de toetredingsreferenda. Dat is niets minder dan onvervalst kiezersbedrog.

EU is verworden tot markt van oneerlijke concurrentie in eigen voordeel
Terecht dat Oost-Europa nu overweegt tegenmaatregelen te nemen nu West-Europa de arbeidsmarkt op slot gooit. De Slowaakse premier Eduard Kukan spreekt van “onrechtmatig en niet goed te praten”. Hongarije en Tsjechië wijzen vooral Nederland, Denemarken, Ierland en de UK erop dat zij door deze onverwachte draai “hun eerdere toezeggingen niet nakomen”. De Poolse minister-president laat in de EU-Observer weten “diep teleurgesteld te zijn als de Westerse regeringen hun standpunt opeens bijdraaien, terwijl er feitelijk niets in de situatie is veranderd”.

In dat laatste heeft de Poolse premier ongelijk: veel Westerse economieën zijn in een recessie beland of krabbelen er net pas weer uit. Echter, dat mag geen reden zijn om toezeggingen ongedaan te maken. De EU-lidstaten maken misbruik van hun positie en creëren een markt van oneerlijke concurrentie in eigen voordeel. Iets waar wij als Westerse lidstaten meester in zijn geworden. Uit respect voor Schuman zouden we onszelf eigenlijk op moeten doeken, of de Unie drastisch moeten hervormen alvorens we ons met uitbreidingen gaan bezighouden. Of we er rekening mee moeten houden dat de grondlegger van de EU door de paus recent zalig is verklaard is de vraag, maar hij zou zich zeker in zijn graf omdraaien als hij ziet op welke koers de EU momenteel zit. Van de missie van Robert Schuman tot het tegengaan van scheve welvaartsverdelingen lijkt geen sprake meer. Het migratiedebat zoals het nu wordt gevoerd gaat uitsluitend uit van de westerse economische behoeften en belangen. Het is in feite een afgeleid debat. Werkelijk zou het moeten gaan om het blijven ijveren voor een wereld zonder scheve welvaartsverdeling, waar geen neo-koloniale uitbuitingsverhoudingen bestaan en mensenrechten en democratische participatie gegarandeerd zijn.

EU moet ‘economische integratie’ weer aan ‘stabiele wereldorde’ orde koppelen
De EU vergeet koppeling te maken tussen economische integratie en een stabiele wereldorde. Die twee staan niet los van elkaar, iets waar Robert Schuman ook in zijn rede uit 1950 al op hamerde. Schuman en zijn tijdsgenoten hadden dan wel net een bloederige oorlog achter de rug, waarin de politieke verhoudingen op uiterst gespannen voet met elkaar stonden, maar ook nu hebben we te maken met constante dreiging. Niet van het nazisme, niet van het communisme, maar van het terrorisme. Ook al is de vijand deze keer een diffuse bron, de voortdurende voedingsbodem blijft van klassieke aard: regionale conflicten, armoede en onderontwikkeling. Zij allen kunnen ontaarden in religieus fanatisme, etnisch nationalisme, racisme en terrorisme. Hier wordt zelfs melding van gemaakt in het Verdrag van Laken in de paragraaf ‘Europa’s nieuwe rol in een geglobaliseerde wereld’. Vanuit dat perspectief is het zeer voor de hand liggend dat de EU meer toenadering zoekt tot Turkije, waarvan 98% van de bevolking uit moslims bestaat. De focus op liberale economische idealen moet inherent zijn aan de stabiliserende rol die de EU op wereldvlak wil spelen. Religieus fanatisme kent geen geografische grenzen, maar wel de grenzen van solidariteit, culturen en tradities. Uitbannen van terrorisme is een utopie, maar toenadering zoeken tot moslimstaten geeft een beter signaal af dan een in zichzelf gekeerd ‘Fort Europa’.

De EU zou gezien de geschiedenis van het continent, haar oorspronkelijke doelstellingen en de toenemende dreiging van religieus fanatisme haar koers moeten bijstellen. Europa moet terug naar haar wortels, wortels die aarden in de rede van Robert Schuman.

De auteur is hoofdredacteur van Politiek-actie.net

Relevant:
Essay: Terrorisme in Context

[groentje]

Ik troost me met de gedachte, dat het over een 2-tal jaar terug zal worden afgeschaft...

[Nathan]

Ik denk dat je vooral niet mag vergeten dat Europa's voorwaarden aan zijn leden strenger zijn dan Europa voor zichzelf de lat legt. De EU kan je geen rechtstaat noemen, de EC is zowel uitvoerende macht en heeft ook het monopolie op het wetgevende initiatief. De raad, daar zitten ministers in en toch beslissen zij over wetgeving, dit is vreemd, het is weeral een uitvoerende macht. Plus nog eens de enorme bureaucratie die Europa is, ik twijfel geregeld wie de macht heeft in de EC, de topambtenaren of Prodi.
Het doet me pijn om dit alles te schrijven als een Eurofederalist, maar ik kan niet anders.

Groeten Nathan

[groentje]

U heeft gelijk, maar de meeste lidstaten zijn o zo bang om hun macht en invloed te zien verminderen, dat ze elke poging van bijvoorbeeld het EP om zich te laten gelden boycotten. En door die vervloekte regel van unanimiteit, zou het nog wel eens heel lang kunnen duren vooraleer de EU democratischer zal worden...

[Nathan]

De regel van unanimiteit vind ik normaal als het gaat over bevoegdheidsafstand naar de Unie, maar één keer de Unie bevoegd is zou het parlement moeten stemmen volgens normale meerderheid en de raad ook. (Liefst zie ik de raad verdwijnen voor beslissingen waar de Unie voor bevoegd is).
Ik ben eigenlijk een groot voorstander van het Amerikaanse Congres systeem: je hebt de senaat met afgevaardigden naar bevolkingsgrote van de staat (dit zou in princippe evengoed één grote kieskring kunnen zijn) en daarnaast heb je een Huis van Afgevaardigden, waarin elke staat twee zetels heeft. Dit lijkt me veel interessanter dan Parlement en Raad, zeker de raad die met gekwalificeerde meerderheden moet stemmen is ook niet goed.

Groeten Nathan

[groentje]

Persoonlijk vind ik het Amerikaans congres ook geen toonbeeld van democratie. Maar dat heeft waarschijnlijk meer te maken met het tweepartijenstelsel ginds.
De gekwalificeerde meerderheid kan ik wel appreciëren, alleen het orgaan van de raad van ministers ligt mij niet zo.
Het EP hoeft voor mij geen bicameraal parlement te worden.

[Nathan]

Om toch ook eens iets positiefs te zeggen over Europa: Ik vind het zaaalig dat er geen vaste meerderheden zijn in het Europees parlement, maar de reden waarom ze er niet zijn doet me kokhalzen....

[groentje]

Ach, denk je dat de VS wel in een keer zo eengemaakt was? Of dat ze het nu altijd zijn? Europa heeft nog een lange weg af te leggen...

[Nathan]

De VS is niet in één keer 'gemaakt', dat is een lange procedure geweest. De federale staat in de VS is pas dacht ik na de eerste wereldoorlog machtig geworden, ervoor waren de staten voor veel meer verantwoordelijk. Maar het verschil tussen de Unie en de VS is dat de VS wel een goeie grondwet hadden, terwijl het hier niet goed uitziet met deze ontwerp grondwet (oké, het is een compromis, het is een goeie stap, maar een grondwet verander je niet elke dag, de grondwet van de VS wordt zelden geweizigd (wat goed iss, want de constitutie is in orde daar).
Al wat ik wil zeggen is dat we een goeie basis nodig hebben.

Groeten Nathan

[groentje]

Dan verschillen we toch niet zoveel van mening. Alleen heb ik soms de indruk, dat de Amerikanen hun constitutie op dezelfde manier bezien als een fundamentalist de Bijbel resp. de Koran... De wettelijke vrijheid op wapendracht is er maar 1 van...

[Nathan]

Een grondwet is een moeilijk gegeven, omdat bijna alles een weerspiegeling is van de tijdsgeest. Enkel als ik de huidige ontwerp grondwet bekijk zie ik dat het wel erg gesteld is met onze tijdsgeest, maar dit terzijde.
Een grondwet zou bij tijd en stond gewijzigd moeten worden, en de wijzigingen moeten voorgelegd worden aan de bevolking. Maar toch blijf ik denken dat dit niet zal gebeuren, ondanks beloftes van vele politici.

Groeten Nathan