INTERVIEW. Legerpsycholoog Erik De Soir over trauma's bij soldaten
Oorlog stopt niet als de wapens zwijgen
16/04/2002/
Isa Van Dorsselaer
Van onze redactrice
http://www.standaard.be/nieuws/buite...ST16042003_033
Nu de oorlog met Irak zo goed als voorbij is, hebben de eerste Amerikaanse en Britse troepen het slagveld al weer verlaten. ,,Het doden is gestopt. Maar de veteraan blijft worstelen met de herinnering aan de gruwel.''
Majoor Erik De Soir, psycholoog en docent aan het Studiecentrum Stress en Trauma van de Koninklijke Militaire School, is net terug uit Australië. ,,Ik viel -- in uniform -- in een vredesmanifestatie voor mijn hotel en ze spraken me aan over de oorlog. Ik heb ze op het hart gedrukt om de politiek over Irak gescheiden te houden van de soldaten die haar uitvoeren. Die militairen hebben recht op steun. Ze moeten niet nog meer beschadigd naar huis komen dan sommigen al zijn.''
Want voor militairen die het front hebben gezien, eindigt de oorlog niet als de wapens zwijgen. Tijdens gevechten hebben ze zich weggestopt achter zwarte humor of machogedrag. ,,'Het was ik of zij', denken ze'', zegt De Soir. ,,Hun moraal werd een oorlogsmoraal. Rottende lijken, vluchtende vrouwen, kinderen met wapens, het gevaar en de geur en de geluiden: ze rationaliseren het. Ze kunnen niet anders.'' Maar wanneer ze dat pantser afleggen, blijven die beelden hen achtervolgen.
Gemiddeld tien tot vijftien procent van de militairen leeft na terugkeer in een permanente nachtmerrie. Zij lijden aan het posttraumatisch stress syndroom (PTSD). Zelfs lang nadat ze het slagveld achter zich hebben gelaten, hebben ze last van angstdromen of oncontroleerbare flashbacks. Ze mijden mensen of dingen die hen herinneren aan de oorlog. Ze schrikken snel, krijgen hartkloppingen en zweetuitbarstingen. Ze passen niet meer in het gewone leven.
,,Bij de vorige Golfoorlog lagen die percentages veel lager. De aard van het conflict is namelijk bepalend.'' Desert Storm begon in 1991 met een lange luchtbombardementencampagne. Toen grondtroepen de woestijn in stormden, waren de Iraakse soldaten al murw. De GI's ondervonden weinig weerstand en waren zelden in gevaar. ,,In deze Golfoorlog lagen de kaarten anders. Toen de grondtroepen binnentrokken, waren er meteen hevige gevechten.''
,,Militairen vallen op zo'n moment terug op wat er duizenden keren is in gedrild. Eén gedachte overheerst: overleven. Maar iedereen heeft zijn grens. Het leger kan die verleggen door realistische training. Maar het is een dubbeltje op zijn kant. Blijft de militair zich uit de slag trekken of slaan de stoppen door? Als dat laatste gebeurt, is de kans ook groter dat ze na het conflict blijven steken in die toestand.''
Vooral militairen die de dood recht in de ogen hebben gekeken, raken er moeilijk van los. ,,Je maakt dingen mee die je niet kan verwoorden, waarvoor misschien geen woorden bestaan. Je blijft achter in die wereld van de doden, waarin geen waarden en normen lijken te bestaan. Niemand begrijpt wat je hebt meegemaakt, tenzij je lotgenoten in die hel.''
Deze Golfoorlog zette de wereld van de GI's echter nog meer op zijn kop. Ze kregen een onduidelijke vijand tegenover zich, die guerrilla- en andere onconventionele methodes gebruikte. ,,En dat laat bij militairen grotere littekens na. De vijand kan van overal komen. In hun training oefenen ze op schietschijven, op camouflage die niet op de hunne lijkt. In Irak stonden ze tegenover vrouwen en kinderen, tegenover ziekenwagens en taxi's. Dat past niet in het plaatje.''
,,Waren ze niet in Irak om vrouwen en kinderen te beschermen en bevrijden? Zij waren toch de goeie? Maar door de verwarring die de Iraki's veroorzaakten door burgers als schild in te zetten, schoten Amerikaanse soldaten op vrouwen en kinderen. Plots leek het of ze het voor die burgers erger maakten in plaats van beter. Zij moeten met die tegenstelling in het reine komen. In een guerrillaoorlog wordt hun draagkracht veel meer op de proef gesteld. De neiging groeit om zich af te reageren -- op collega's of op burgers.''
,,Oké', kunnen ze dan denken, ik doe mijn job voor het vaderland.' En als het thuisfront dat bevestigt, zullen ze die ervaring beter verteren.'' Zo ziet het ernaar uit voor Irak. In de Amerikaanse steden hangen de lintjes al klaar. ,,Dat Amerikanen zich weinig vragen stellen over deze oorlog is een zegen voor terugkerende soldaten.'' Maar als de bevolking hun acties uitspuwt, wordt het trauma groter. Onder Vietnamveteranen -- die voor babykillers werden uitgemaakt -- kampte 35 procent met PTSD.
Nog zwaarder zijn de naweeën van een oorlog voor krijgsgevangenen. Voor de zeven soldaten die zondag zijn bevrijd in de buurt van Tikrit, is de lijdensweg niet ten einde. ,,Krijgsgevangen genomen worden behoort tot de meeste traumatische ervaringen'', zegt De Soir. ,,De percentages van mensen met PTSD bij hen lopen op tot 25 á 50 procent, afhankelijk van de bedreiging, mishandeling en vernedering.''
Net na de gevangenname kan de stress zo hevig zijn dat de soldaat het niet aankan. Wie de voeten op de grond kan houden, past zijn gedrag aan -- wordt waakzaam, kalm, beredeneerd gehoorzamend. Wie in shock is, verliest de pedalen. Terwijl op dat moment je leven op het spel staat. Je overlevingsinstinct speelt, maar vluchten is gevaarlijk. Roepen en tieren lokt geweld uit.
,,Tijdens de gevangenschap komt een routine op gang. Het goede nieuws is dat de kans kleiner wordt dat ze je doden. De gevangene wordt een interessant ruilmiddel.'' Maar krijgsgevangenen worden ook mishandeld, bedreigd, brutaal ondervraagd. En vooral: nu de eerste shock voorbij is, hebben ze tijd om na te denken.
,,Ze herkauwen in gedachten het moment van gevangenname. 'Hoe had ik dit kunnen vermijden?' Ze voelen schuld, omdat ze hun taak niet kunnen doen. Omdat strijdmakkers sterven, terwijl zij gevangen zitten. Ze voelen schaamte omdat ze ondanks alle ervaring en training toch gepakt zijn.'' En die gedachten laten hen na de vrijlating niet los. ,,Ze moeten wennen aan het leven want ze hadden zichzelf dood gewaand. Ze moeten wennen aan vrijheid, comfort en menswaardigheid. Ze zijn verward en voelen onbegrip voor mensen die zeggen dat ze veel geluk hebben gehad.''
Hoe komen soldaten en krijgsgevangenen hierdoor? ,,Het vergt tijd. Veel tijd. Een jaar of langer. We helpen de veteranen eerst de stressreacties te begrijpen en onder controle te krijgen. Het heeft geen zin om meteen hun verhaal na te jagen. Ze kunnen niet meteen vertellen wat er gebeurd is.'' Pas later praten ze over individuele ervaringen, die ze een plek moeten leren geven in hun leven, zonder dat het hen beheerst.
Maar het leger kan ook vroeger al ingrijpen. ,,Als soldaten meteen van het vliegtuig hun dorpje in Arkansas binnenstappen, loopt het vaak fout. Elke knalpot lijkt een schietpartij. Ze dreigen agressief te worden. Het leger moet een overgangsfase inbouwen, waarin soldaten samen de missie van zich afzetten. Een mentale, emotionele en psychische ontsmettingsfase die hen weer voorbereidt op het gewone leven. Het leven met de illusie van voorspelbaarheid, controleerbaarheid en veiligheid.''
