Om een beetje evenwicht te brengen...De Islam

[Brugge Veilig en Leefbaar]

Gelieve het volledig artikel niet te quoten...

Islam en/of Moderniteit?
(Erwin JANS De Tijd - 20-11)

"Geloof is honderdmaal gevarieerder en kleurrijker dan ongeloof. Indien pluralisme secularisme geschikt maakt voor democratie, dan is de gemeenschap van gelovigen er duizendmaal meer geschikt voor."

Bespreking van : Religie en moderniteit

Fatima Mernissi, Sadik Al-Azm, Abdulkarim Soroush 2004, Breda, De Geus, 255 blz., 18,9 euro, ISBN 90-445-0582-3

(tijd) - De Stichting Praemium Erasmianum kende op 4 november de Erasmusprijs 2004 toe aan drie onafhankelijke denkers die een belangrijke bijdrage leverden aan de cultuur: de Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi, de Iraanse filosoof Abdulkarim Soroush en de Syrische filosoof Sadik Al-Azm. Alledrie analyseren ze al decennia lang, ieder op zijn eigen terrein, met zijn eigen stijl en methode, de verhouding tussen de islam en de moderniteit.

De prijswinnaars houden alledrie een vurig pleidooi voor een radicale zelfbezinning van de moslimsamenlevingen. Maar hun kritiek is een kritiek van binnenuit en vermijdt zo de valkuilen, de vooroordelen en de blinde vlekken van de westerse blik op de islamwereld. Dat maakt vertalingen van hun werk (en van dat van andere denkers uit de islamitische wereld) zo onontbeerlijk voor een dieper inzicht. Zeker op een ogenblik dat de westerse publicaties zich bijna uitsluitend op de geopolitieke situatie en het terrorisme concentreren.

Naar aanleiding van de prijs werden van de auteurs drie maal twee essays samengebracht onder de titel 'Religie en moderniteit'. Terwijl in het westen de idee leeft dat de islam principieel onverenigbaar zou zijn met moderniteit, democratie, emancipatie en vrijheid van meningsuiting, komt uit de essays een veel genuanceerder beeld te voorschijn. Geen van de drie auteurs ontkent dat er zich ernstige conflicten voordoen in de islamitische samenlevingen, maar zij analyseren de gebeurtenissen in een historische en culturele context en hebben oog voor contradicties, paradoxen en nieuwe ontwikkelingen.

Digitale islam

De Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi is ongetwijfeld de bekendste van de drie prijswinnaars. De meeste van haar boeken zijn in het Nederlands vertaald: 'Achter de sluier', 'De Europese Harem', 'Islam en democratie' en 'Sultanes'. In haar autobiografische relaas 'Het verboden dakterras' vertelt Mernissi hoe ze haar meisjesjaren doorbracht in een harem in de Marokkaanse stad Fès. In haar werk houdt zij zich in hoofdzaak bezig met de positie van de vrouw en de seksualiteit in de islamitische, in casu Marokkaanse, samenleving. De titels van haar boeken verraden een zekere ambiguïteit: enerzijds spelen ze in op oriëntalistische denkbeelden en anderzijds proberen ze een tegenverhaal te vertellen. Haar kritiek is minder een kritiek op de islam zelf als wel op de patriarchale interpretatie ervan die doorheen de eeuwen dominant is geworden. De moderniteit en de democratie hebben volgens haar in de Arabische wereld geen kans gekregen en dat niet omdat de islam een blokkerende factor was, maar wegens de dictatoriale regimes die door de westerse mogendheden uit eigenbelang in het zadel werden gehouden. Op dat ogenblik zijn er voor haar twee krachten die in staat zijn deze hegemonie te doorbreken. Enerzijds zijn dat de vrouwen die steeds intensiever deelnemen aan het intellectuele, publieke en politieke leven en op die manier het patriarchale kader onder druk zetten. Anderzijds zijn er de moderne communicatiemiddelen als satelliettelevisie en het internet die het informatiemonopolie van de staat en van het westen hebben gebroken. Televisieprogramma's en chatsites zijn plekken geworden waar politiek subversieve meningen kunnen circuleren. De aanwezigheid op televisie van sterke vrouwelijke journalisten en van feministische praatprogramma's waarin relationele en seksuele problemen ter sprake komen, zijn een maatschappelijke revolutie aan het ontketenen.

Het mag vreemd klinken voor westerse oren, maar volgens Mernissi is de Arabische cultuur na vele eeuwen aan een revival of een renaissance toe. De vraag waarom het rond de tiende eeuw fout is gelopen, beantwoordt ze op een originele manier: op dat ogenblik verloren de moslims de kunst van het communiceren, het verhalen vertellen, het filosoferen, het polemiseren en het dialogeren. De heersers verkozen de wapens boven de discussie om hun gelijk te halen. Daaraan is nu, dankzij de nieuwe communicatietechnologie, een einde gekomen. De moslims kunnen zich opnieuw spiegelen aan Sindbad, de nieuwsgierige en avontuurlijke wereldreiziger uit Duizend-en-één-Nacht: 'Sindbad is vandaag de dag nog relevanter voor ons als model dan ooit tevoren nu de grenzen verdwijnen, want hij was de held van een wereld waarin de islam een grootschalige verdwijning van de grenzen in de negende eeuw veroorzaakte, met name die tussen de handelsroutes in het Middellandse Zeegebied en de Indische Oceaan.' Het onbekende - en onze globaliserende wereld zit vol onbekends - roept angst op, maar angst, zo beweren de soefi's, maakt het verlangen in je los om te weten wat je bang maakt. Door die kennis overwin je je angst. Het klinkt allemaal wat optimistisch en soms misschien zelfs wat naïef, maar Mernissi's schrijfstijl is verfrissend en enthousiasmerend. Alleen dat al maakt haar werk tot een antidotum voor de perspectiefloze ideologie van de 'botsende beschavingen.'

Wereldroman

Een voorbeeld avant-la-lettre van die 'botsende beschavingen' was het doodsvonnis dat de ayatollah Khomeini in 1989 uitsprak over Salman Rusdie naar aanleiding van diens roman 'De Duivelsverzen'. Hier stonden het verlichte vrije westen en een donkere middeleeuwse godsdienst tegenover elkaar. Zo leek het toch. De verontwaardiging over het lot van Rushdie stond dagelijks paginagroot te lezen in de westerse kranten. Sadik Al-Azm, ook wel 'de Arabische Voltaire' genoemd - na de nederlaag in 1967 tegen Israël riep hij de Arabische wereld op tot ernstige zelfkritiek -, verdedigde Rushdie openlijk. Hij zet zich in zijn geschriften af tegen traditionalistische opvattingen in geloof, wetenschap en literatuur. In een uitgebreid opstel analyseert hij de reacties op het boek in de moslimwereld en plaatst de zogenaamde fatwa in een politiek perspectief. Hij duidt ook Rushdies ogenschijnlijke knieval voor de islam en zijn daaropvolgende herroeping ervan. Al-Azm wijst erop dat de Arabische moslims gematigder reageerden dan de moslims in het westen (boekverbrandingen in Engeland, moord op de Japanse vertaler) en in niet-Arabische moslimlanden (bloedige rellen en aanslagen in India, Pakistan en Turkije).

Maar de affaire Rushdie is meer dan een strijd tussen voor- en tegenstanders. Al-Azm beschouwt de affaire als een 'transnationale, transculturele en transcontinentale controverse'. Uit alle hoeken van de wereld en uit alle geledingen van de samenleving werd aan de discussie geparticipeerd. Dat gebeurde, volgens Al-Azm, een eerste keer met 'Oriëntalism'(1978) van Edward Saïd. In de jaren negentig werd dit soort globale discussies gemeengoed: boeken als Francis Fukuyama's 'Het einde van de geschiedenis', Samuel Huntingtons 'Botsende beschavingen' en andere zijn wereldwijde bestsellers en referentiepunten in het debat over de globalisering. Het zijn aankondigingen van een nieuw tijdperk. 'De duivelsverzen' noemt Sadik Al-Azm het eerste voorbeeld van een 'multiculturele, multinationale wereldroman', die zowel de stimulerende dynamiek van de globalisering huldigt als de destructieve schaduwkant ervan onderkent. Rushdies boek is daarenboven een model voor andere moslimschrijvers in zijn fantasievolle verwerking van de religieuze geschiedenis. Al-Azm verwacht dat er zich nog heel wat Rushdie-affaires gaan voordoen omdat er zich in de huidige islamitische samenlevingen grote veranderingen aan het voltrekken zijn. Schrijvers leggen de conflicten, ongerijmdheden, paradoxen en absurditeiten van dergelijke processen bloot en die pijnlijke spiegel roept onvermijdelijk hevige reacties op.

Religieuze democratie

Zowel Sadik Al-Azm als Abdulkarim Soroush buigen zich over het concept van het secularisme. Al-Azm vanuit een sociologisch en historisch perspectief, Soroush vanuit een filosofisch en theologisch perspectief. Voor Al-Azm heeft de islam zich al eeuwenlang de facto aangepast aan veranderende omstandigheden en zo bewezen verenigbaar te zijn met zeer verschillende bestuursvormen. Beweren dat de islam onverenigbaar is met secularisme vertrekt van een visie die de geschiedenis negeert. De opstellen van Soroush zijn taaier en tegelijk uitdagender, zeker voor de westerse geest. Soroush, ongetwijfeld een van de belangrijkste, meest kritische én populairste denkers van het moderne Iran, probeert secularisatie en democratie te integreren in het idee van een religieuze samenleving. Aanvankelijk was hij een medestander van Khomeini, maar hij ontwikkelde zich tot een van de felste dissidente stemmen. Zijn colleges werden op cassettes opgenomen en in Iran verspreid. Na hevige conflicten met de clerus zag hij zich genoodzaakt Iran te verlaten.

Veel van Soroush ideeën zijn regelrechte provocaties aan de westerse moderniteit, zoals in deze retorisch sterke passage: 'Is de religieuze samenleving niet van nature meervoudig en pluralistisch? Degenen die de getijden van het hart hebben doorstaan, lawines van twijfel, botsingen van geloof, golven van vertrouwen, de kracht van geestelijke stormen en de verwoestende vloedgolf van denkbeelden die onophoudelijk en meedogenloos het broze heiligdom van het hart aanvalt, begrijpen dat de verscheidenheid van zielen en zwerftochten van harten honderden keer groter is dan die van gedachten, opdrachten, ledematen en neigingen. Geloof is honderdmaal gevarieerder en kleurrijker dan ongeloof. Indien pluralisme secularisme geschikt maakt voor democratie, dan is de gemeenschap van gelovigen er duizendmaal meer geschikt voor.' Soroush tekst is een krachtig pleidooi voor rationaliteit, democratie en een individuele, onderzoekende religiositeit. Omwille van zijn nadruk op de individuele beleving van de godsdienst wordt Soroush ook wel eens 'de Luther van de islam' genoemd. Zijn concept van de 'religieuze democratie' brengt hij in stelling tegen wat hij het 'religieus despotisme' noemt, een niet mis te verstane vingerwijzing aan het adres van het Iraanse regime. Het werk van Soroush zou wel eens een belangrijke theoretisch scharnier kunnen zijn voor jonge intellectuele moslims die de moderniteit niet afwijzen, maar evenmin hun religie de rug willen toekeren. Voor westerlingen is het de confrontatie met een origineel en dynamisch denken dat nog niet alle religieuze referenties heeft afgezworen.

[Wreker]

Dit is al wat je hoeft te lezen:

De moderniteit en de democratie hebben volgens haar in de Arabische wereld geen kans gekregen en dat niet omdat de islam een blokkerende factor was, maar wegens de dictatoriale regimes die door de westerse mogendheden uit eigenbelang in het zadel werden gehouden.

"Slachtofferisme" noemt Yves Desmet dat nu.

[Seba]

Oorspronkelijk geplaatst door Wreker

Dit is al wat je hoeft te lezen:


"Slachtofferisme" noemt Yves Desmet dat nu.

die quote is anders 100% waar, kijk bijvoorbeeld maar naar het regime van Soedi-Arabië dat actief gesteund wordt door Europa en de VS, maar dat zelf terrorisme en Islamisering in Europa sponsort en in eigen land continu de mensenrechten schendt (oa politieke gevangenen,..)