Furedi en de intellectuelen

[Den Duisteren Duikboot]

Drie jaar geleden maakte de Britse socioloog Frank Furedi furore met het provocerende boekje "Where have all the intellectuals gone?". Furedi ergert zich in dit werk aan het onvermogen en de onwil van intellectuelen om zich te laten horen. Hij verwijt hen passiviteit, lankmoedigheid en conformisme. De intellectuelen komen niet meer op voor de waarden van de Verlichting en hebben hun claims op de waarheid laten varen. Ze nemen geen duidelijke standpunten meer in. Furedi wil de traditionele intellectueel - onafhankelijk, rationeel en geëngageerd - in ere herstellen. Hijzelf meent alvast de pionier te zijn die de intellectueel weer op een voetstuk plaatst. Lees: hij ziet er geen graten in zichzelf op een voetstuk te plaatsen.

Furedi neemt de crisis van de intellectuelen m.i. niet ernstig. Hij beschouwt ze als een tijdelijk dipje dat zo weer overwonnen kan worden, terwijl het een existentieel probleem is. Ik hoop dit aan te tonen met een kort voorbeeld: de rol van de intellectueel in het hoofddoekendebat.

U kent het debat: mag de loketbeambte van een overheidsadministratie een hoofddoek dragen? Het is niet zozeer een discussie tussen twee culturen - al wordt ze vaak misleidend zo voorgesteld - als wel een discussie over de verhouding tussen staat en burger, over de definiëring en invulling van de publieke ruimte. Twee vertogen domineren het debat: het ene vertoog stelt dat de overheid in haar contact met de burger (de schijn van) neutraliteit in ere moet houden; het andere vertoog stelt dat de overheid de diversiteit van de samenleving moet reflecteren en dat dit niet in strijd is met een correcte, bureaucratische werking van het overheidsapparaat. Voor beide vertogen bestaat een uitgebreid, doorwrocht en goeddeels sluitend argumentarium, zodat de discussie uitdraait op dovemansgesprekken en beslist wordt door machtsuitoefening (de macht van het getal).

Wat is de rol van de intellectueel in deze discussie, gesteld dat de intellectueel de waarheid zou moeten dienen? De traditionele intellectueel - Etienne Vermeersch is daar nog een antiek voorbeeld van - kan geen finaal oordeel vellen. Immers: de twee vertogen zijn misschien niet politiek evenwaardig, maar wel rationeel evenwaardig. Er is geen objectief criterium aan de hand waarvan beide vertogen tegen elkaar afgewogen kunnen worden. En laat nu net dat 'rationele' het terrein zijn van de traditionele intellectueel. De intellectueel kan nog wel een standpunt innemen, maar dat standpunt is dat van het politieke dier of de ideoloog, maar niet van de intellectueel. Intellectuelen kunnen niet tot een eensgezind standpunt komen, want zo'n standpunt is intellectueel onbestaande. Ze verworden dus tot ideologen, en in die gedaante nutteloos, want in die gedaante onderscheiden ze zich niet meer van de politicus. In het beste geval stellen ze hun intelligentie ten dienste van een ideologie - denk aan denktanks - maar hun onafhankelijkheid en hun beroep op de waarheid zijn ze verloren (gesteld dat ze die ooit hebben gehad).

Furedi doet vrolijk alsof zijn neus bloedt. Zijn boek kenmerkt zich door een intelligente ideologie, maar intellectueel weigert hij te erkennen dat de moderne intellectueel - verzinnebeeld in de figuur van Zola - geen meerwaarde meer heeft. Furedi had er goed aan gedaan lessen te trekken uit zijn lectuur van Zygmunt Bauman: Bauman erkent het einde van de moderne intellectueel en ziet alleen nog een bescheiden rol weggelegd voor intellectuelen als 'tolken' (interpreters) tussen verschillende vertogen, zonder zelf uitspraken te doen over de waarde van elk vertoog (tenzij het interne tegenspraken zou bevatten). De traditionele intellectuelen komen dus niet meer terug, en maar goed ook: het zijn gemaskerde ideologen wier claims op de waarheid misplaatst zijn. Furedi's Where have all the intellectuals gone? is daar een pijnlijk voorbeeld van: het heeft zelfs de typische stijlkenmerken van een ideologisch programma: pamflettair, polemisch, vol gedreven retoriek i.p.v. een nuchtere, met ijzeren gegevens doorspekte analsye. Met een aantal van zijn standpunten ben ik het trouwens volmondig eens, daar niet van. Maar het is niet het werk van een intellectueel. De intellectueel zoals we die hebben gekend is dood.

[C2C]

Wow, waar komt gij nu mee af. Dit is compleet passé want de intellectueel is juist helemaal terug.

Wat gij zegt is heel ninetees en stamt uit dezelfde periode van Fukuyama's "einde van de geschiedenis". Na 9/11 is de geschiedenis, de politiek, de ideologie, de intellectueel juist helemaal terug en with a vengeance.

De kleurloze, post-ideologische ninetees zijn compleet passé. Furedi's boekje was al achterhaald lang voor het gepubliceerd werd.

Nog nooit hebben intellectuelen zoveel massale aandacht getrokken, op lezingen, met bestsellers, op televisiedebatten.

De vraag naar intellectuele scherpte en kritiek leeft volop terug bij het grote publiek dat de "lege" consumptie-onzin nu wel beu is, en meer diepgang en scherpte wil, meer waarheid en ideologische profilering.

Vooral in de VS is er nog nooit zo'n revival van het intellectualisme gezien; dat is te wijten aan het feit dat mensen zich bedrogen voelden na de leugens rond Irak, en de roep om een meer kritische visie scherper dan ooit de kop opstak.

De grote helden van een nieuwe generatie mensen: Zizek, Hardt, Badiou, Nancy, DeLanda, noem maar op.


Zizek komt zelfs op CNN, stel u voor!

[Uh-Huh]

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

De traditionele intellectuelen komen dus niet meer terug, en maar goed ook: het zijn gemaskerde ideologen wier claims op de waarheid misplaatst zijn.

Ik ga akkoord met het vetgedrukte. Van de rest van uw bewering: 'dat ze niet meer terug komen', ben ik niet zo zeker van. Zie ook post van C2C...

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

Furedi's Where have all the intellectuals gone? is daar een pijnlijk voorbeeld van: het heeft zelfs de typische stijlkenmerken van een ideologisch programma: pamflettair, polemisch, vol gedreven retoriek i.p.v. een nuchtere, met ijzeren gegevens doorspekte analsye. Met een aantal van zijn standpunten ben ik het trouwens volmondig eens, daar niet van. Maar het is niet het werk van een intellectueel. De intellectueel zoals we die hebben gekend is dood.

Wat verstaat u onder 'de intellectueel'? U wekt daarmee (bij mij) de illusie dat die anders was of is dan 'de traditionele intellectueel'.

[Den Duisteren Duikboot]

Oorspronkelijk geplaatst door C2C

Wow, waar komt gij nu mee af. Dit is compleet passé want de intellectueel is juist helemaal terug.

Wat gij zegt is heel ninetees en stamt uit dezelfde periode van Fukuyama's "einde van de geschiedenis". Na 9/11 is de geschiedenis, de politiek, de ideologie, de intellectueel juist helemaal terug en with a vengeance.

De kleurloze, post-ideologische ninetees zijn compleet passé. Furedi's boekje was al achterhaald lang voor het gepubliceerd werd.

Nog nooit hebben intellectuelen zoveel massale aandacht getrokken, op lezingen, met bestsellers, op televisiedebatten.

Je haspelt hier een hoop ontwikkelingen door elkaar. Er is nooit een "einde van de ideologieën" geweest, behalve in de hoofden van iets te triomfantelijke "eerstewereld"-denkers �* la Fukuyama. Juist in die blinde jaren negentig konden intellectuelen nog eenmaal furore maken omdat het erop leek dat één "waarheid" gewonnen had en dat de claim op en het geloof in één waarheid dan ook gerechtvaardigd was. Daarna is dat hele geloof weer als een Twin Tower in elkaar gestort en heeft de intellectueel meer dan ooit aan geloofwaardigheid ingeboet. Alleen het entertainmentgehalte van sommigen houdt hen nog even in de schijnwerpers.

De vraag naar intellectuele scherpte en kritiek leeft volop terug bij het grote publiek dat de "lege" consumptie-onzin nu wel beu is, en meer diepgang en scherpte wil, meer waarheid en ideologische profilering.

Uiteraard is de vraag groot, zowel naar waarheid als naar ideologische profilering (en consensus!): mensen houden niet van onzekerheid.

Maar de vraag zegt niets over de hoedanigheid van het aanbod dat ze creëert. Intellectuelen zijn zelf producenten van consumptiegoederen geworden - goederen die perfect inwisselbaar zijn. Voor de oorlog in Irak? Wend u tot intellectueel A. Tegen de oorlog? Wend u tot intellectueel B. Het probleem is dat A en B niet meer tot een consensus komen (niets nieuws) of kunnen komen (wel van recentere datum), aangezien ze het zelfs niet meer eens zijn over de meest fundamentele uitgangspunten van het debat dat ze voeren (inclusief de universaliteit van het waarheidsbegrip) of over de criteria aan de hand waarvan het debat kan worden beslist. Je krijgt dan inderdaad, zoals je zelf stelt, méér waarheid, of beter: meer waarheden - zoveel waarheden en zoveel stemmen dat er een inflatoire werking van uitgaat. 'Waarheid' wordt een compleet hol begrip dat iedereen mag claimen die luid genoeg roept. En met dat begrip sterft ook de intellectueel, die net de voornaamste behoeder van die waarheid was.

[Desiderius]

Het hoofddoekendebat (net zoals wel meer 'pijnlijke' debatten over het fundamentele falen van die illusoire 'maakbaarheid van de samenleving') is inderdaad het typevoorbeeld van de moedwillige intellectuele verstomming. Mensen van wie je wéét dat ze beter weten, trekken zich geborneerd terug achter de barricades van hun grote gelijk. De absolute tristesse is dan nog wel dat ze zichzelf een 'open geest' toedichten, in tegenstelling tot hun opponenten die per definitie geborneerd zouden moeten zijn. Argumentatie is er niet meer bij; het 'debat' is dood, verworden tot een schreeuwconcert. Geen enkele poging meer om het standpunt van de opponent te begrijpen.

De ultieme remedie is om dissenting opinions te stigmatiseren door ze op één hoop te vegen met het extremistische gedachtengoed en het vervolgens in één vlotte beweging monddood te maken. Wanneer hebben we Vermeersch nog eens z'n opwachting zien maken in één of ander praatprogramma op de televisie? Ik kan de man niet smaken, maar de manier waarop hij brutaal de mond werd gesnoerd omdat zijn redenering -inderdaad klassiek, doordacht, beredeneerd, rationeel én consequent- in het verkeerde keelgat is geschoten van het geborneerde pseudo-intellectuele volkje dat tegenwoordig de medailles voor het 'goed fatsoen' uitreikt...

C2C... niet teveel over de grote plas kijken om de Europese evolutie aan af te meten. Sinds 9/11 is er een culturele breuk gegroeid (en nog volop aan het doorgroeien) tussen de VS en Europa.

[Hashiwokakero]

Oorspronkelijk geplaatst door Desiderius

C2C... niet teveel over de grote plas kijken om de Europese evolutie aan af te meten. Sinds 9/11 is er een culturele breuk gegroeid (en nog volop aan het doorgroeien) tussen de VS en Europa.

Bedoel je nu dat Amerika het heeft begrepen terwijl Europa de afgrond nog aan het in sukkelen is?

[Den Duisteren Duikboot]

Oorspronkelijk geplaatst door Uh-Huh

Wat verstaat u onder 'de intellectueel'? U wekt daarmee (bij mij) de illusie dat die anders was of is dan 'de traditionele intellectueel'.

Er kan een misverstand ontstaan door twee verschillende gedaantes van de intellectueel. Als ik stel dat de intellectueel dood is, dan doel ik op de traditionele intellectueel (die was eigenlijk al doodgeboren, maar soit), die nog geloofde in zijn leidende rol: hij zou door zijn denkkracht de mensheid voeren naar de universele waarheid, de universele moraal, zelfs naar universele zingeving en universele criteria van goede en slechte smaak (*).

De nieuwe intellectueel is volgens mij de "tolk" van Bauman (zie eerder), en niet de verse lading ideologen (die vanzelfsprekend ook hun nut hebben). Méér lijkt mij niet meer haalbaar. In die zin moeten we erkennen dat de oude intellectueel een kortstondig modeverschijnsel is geweest (een kleine eeuw) en dat maatschappelijke debatten uiteindelijk altijd zullen worden beslist op basis van macht en niet op basis van een universele rede.

(*) Etienne Vermeersch beweerde een aantal jaar geleden in Humo dat hij objectief kon bewijzen dat Beethoven superieur was aan Bobbejaan Schoepen.

[Uh-Huh]

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

'Waarheid' wordt een compleet hol begrip dat iedereen mag claimen die luid genoeg roept. En met dat begrip sterft ook de intellectueel, die net de voornaamste behoeder van die waarheid was.

Het is niet omdat er vroeger minder 'intellectuelen' (en meer analfabeten) waren, dat het daarom ooit anders is geweest. Of waren 'intellecuelen' toen geen ideologen?

Maar er zijn nu inderdaad teveel 'intellectuelen', teveel 'waarheden'. Misschien zou men de schoolplicht weer kunnen afschaffen en het analfabetisme beginnen promoten, waardoor het onwetende of 'domme' volk zich beter kan laten leiden door een minuscule groep van zelfverklaarde 'intellectuelen'...

[Desiderius]

Oorspronkelijk geplaatst door Hashiwokakero

Bedoel je nu dat Amerika het heeft begrepen terwijl Europa de afgrond nog aan het in sukkelen is?

Ik trek geen conclusies.

Ik stel enkel vast dat 9/11 een schokgolf doorheen (alle lagen van) de Amerikaanse samenleving heeft gejaagd met een intensiteit die 'wij' aan de andere kant van de grote plas te vaak onderschatten.

Moet er dan altijd iemand 'gelijk' hebben en moet de ander dan per definitie ook altijd 'sukkelen'?

[Hashiwokakero]

Oorspronkelijk geplaatst door Desiderius

Ik trek geen conclusies.

Ik stel enkel vast dat 9/11 een schokgolf doorheen (alle lagen van) de Amerikaanse samenleving heeft gejaagd met een intensiteit die 'wij' aan de andere kant van de grote plas te vaak onderschatten.

Moet er dan altijd iemand 'gelijk' hebben en moet de ander dan per definitie ook altijd 'sukkelen'?

Ja.

Mensen die geen conclusies durven trekken durven hun gedachten gewoon niet voorttrekken, conclusies zijn niet vrijblijvend en kunnen zeker veranderen.

[Desiderius]

Oorspronkelijk geplaatst door Hashiwokakero

Ja.

Mensen die geen conclusies durven trekken durven hun gedachten gewoon niet voorttrekken, conclusies zijn niet vrijblijvend en kunnen zeker veranderen.

Ik trek geen conclusies.

Heeft niks met 'durven' te maken.

Alles met 'onvoldoende afstand tot de feiten'; wie er precies aan het sukkelen is... is zelfs niet eens aan de orde. Er bestaat immers meer dan één 'gelijk'; meer dan één 'waarheid'. Dat maakt het zo verdomde ingewikkeld allemaal. Daarin verschilt de intellectueel van de geborneerde schreeuwerd die hier tegenwoordig de dienst uitmaakt: de één verstaat de kunst van de nuance, de andere kan enkel héél luid roepen om zijn gelijk te 'halen'.

[Den Duisteren Duikboot]

Oorspronkelijk geplaatst door Desiderius

Wanneer hebben we Vermeersch nog eens z'n opwachting zien maken in één of ander praatprogramma op de televisie? Ik kan de man niet smaken, maar de manier waarop hij brutaal de mond werd gesnoerd omdat zijn redenering -inderdaad klassiek, doordacht, beredeneerd, rationeel én consequent- in het verkeerde keelgat is geschoten van het geborneerde pseudo-intellectuele volkje dat tegenwoordig de medailles voor het 'goed fatsoen' uitreikt...

Vermeersch is inderdaad een uitstekend ideoloog. Waarvoor hulde.

[Den Duisteren Duikboot]

Oorspronkelijk geplaatst door Uh-Huh

Het is niet omdat er vroeger minder 'intellectuelen' (en meer analfabeten) waren, dat het daarom ooit anders is geweest. Of waren 'intellecuelen' toen geen ideologen?

Uiteraard wel, vandaar dat ik het woordje 'doodgeboren' liet vallen. Ten tijde van Zola's J'accuse leefden de intellectuelen in zekere zin in een illusie. Mensen als Furedi en Vermeersch leven daar nog altijd in.

Maar er zijn nu inderdaad teveel 'intellectuelen', teveel 'waarheden'. Misschien zou men de schoolplicht weer kunnen afschaffen en het analfabetisme beginnen promoten, waardoor het onwetende of 'domme' volk zich beter kan laten leiden door een minuscule groep van zelfverklaarde 'intellectuelen'...

Laat ons hopen dat je deze conclusie louter aan jezelf toeschrijft...

[Uh-Huh]

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

Er kan een misverstand ontstaan door twee verschillende gedaantes van de intellectueel. Als ik stel dat de intellectueel dood is, dan doel ik op de traditionele intellectueel (die was eigenlijk al doodgeboren, maar soit), die nog geloofde in zijn leidende rol: hij zou door zijn denkkracht de mensheid voeren naar de universele waarheid, de universele moraal, zelfs naar universele zingeving en universele criteria van goede en slechte smaak (*).

Ik heb de indruk dat er nog steeds 'intellectuelen' zijn die daarin geloven, zij het dan met minder arrogantie dan voorheen. Dit laatste is ook logisch aangezien er nu ook meer 'geleerden' rondlopen in de maatschappij.

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

De nieuwe intellectueel is volgens mij de "tolk" van Bauman (zie eerder), en niet de verse lading ideologen (die vanzelfsprekend ook hun nut hebben). Méér lijkt mij niet meer haalbaar. In die zin moeten we erkennen dat de oude intellectueel een kortstondig modeverschijnsel is geweest (een kleine eeuw) en dat maatschappelijke debatten uiteindelijk altijd zullen worden beslist op basis van macht en niet op basis van een universele rede.

(*) Etienne Vermeersch beweerde een aantal jaar geleden in Humo dat hij objectief kon bewijzen dat Beethoven superieur was aan Bobbejaan Schoepen.

Akkoord in die zin dat u de huidige situatie en nabije toekomst beschrijft. Maar misschien wordt 'méér', in de 'verre' toekomst, (opnieuw) wel haalbaar.

[Uh-Huh]

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

Laat ons hopen dat je deze conclusie louter aan jezelf toeschrijft...

Oeps ja, ik liet me even gaan.

[Hashiwokakero]

Oorspronkelijk geplaatst door Desiderius

Ik trek geen conclusies.

Heeft niks met 'durven' te maken.

Alles met 'onvoldoende afstand tot de feiten'; wie er precies aan het sukkelen is... is zelfs niet eens aan de orde. Er bestaat immers meer dan één 'gelijk'; meer dan één 'waarheid'. Dat maakt het zo verdomde ingewikkeld allemaal. Daarin verschilt de intellectueel van de geborneerde schreeuwerd die hier tegenwoordig de dienst uitmaakt: de één verstaat de kunst van de nuance, de andere kan enkel héél luid roepen om zijn gelijk te 'halen'.

Daarom vind ik pseudo-intellectuelen zo grappig. Zij gaan op basis van enkele simplistische dingen meteen een lijn trekken tussen schreeuwerds en intellectuelen, amaai, intellectuelen moeten dan ook maar simpele mensen zijn.

Een conclusie kan je maken om verschillende reden, jij denkt aan een conclusie die voor de rest van je leven is vastgeroest, een conclusie neem je om dingen te simplificeren en deze uit te breiden vanuit dat standpunt. Met een standpunt ben je veel kritischer, zonder standpunt slik je alles. Het gezondste is dan ook om die conclusie dan eens helemaal om te gooien, maar ja, is niets voor pseudo-intellectuelen eh.

Heeft daarom allés met durven te maken, durven naar de waarheid te zoeken, vinden zal je ze toch niet, ik ook niet hoor.

[Desiderius]

Oorspronkelijk geplaatst door Hashiwokakero

Daarom vind ik pseudo-intellectuelen zo grappig. Zij gaan op basis van enkele simplistische dingen meteen een lijn trekken dus schreeuwerds en intellectuelen, amaai, intellectuelen moeten dan ook maar simpele mensen zijn.

Een conclusie kan je maken om verschillende reden, jij denkt aan een conclusie die voor de rest van je leven is vastgeroest, een conclusie neem je om dingen te simplificeren en deze uit te breiden vanuit dat standpunt. Met een standpunt ben je veel kritischer, zonder standpunt slik je alles. Het gezondste is dan ook om die conclusie dan eens helemaal om te gooien, maar ja, is niets voor pseudo-intellectuelen eh.

Is het kerstdiner je misvallen, Hashi ? Zure oprispingen? Lepeltje Gaviscon en languit op de zetel, dan betert het wel...

Conclusies zijn ... conclusies. Punt uit.
Hoe vastgeroest die zijn, laat ik aan jou over.

Een conclusie is echter iets anders dan een 'standpunt'. En nee, een conclusie dient niet om iets te simplifiëren; d�*t zou inderdaad eerder iets zijn voor pseudo's.

Slaap er nog eens een nachtje over.

[Hashiwokakero]

Oorspronkelijk geplaatst door Desiderius

Is het kerstdiner je misvallen, Hashi ? Zure oprispingen? Lepeltje Gaviscon en languit op de zetel, dan betert het wel...

Conclusies zijn ... conclusies. Punt uit.
Hoe vastgeroest die zijn, laat ik aan jou over.

Een conclusie is echter iets anders dan een 'standpunt'. En nee, een conclusie dient niet om iets te simplifiëren; d�*t zou inderdaad eerder iets zijn voor pseudo's.

Slaap er nog eens een nachtje over.

Een standpunt neem je door een conclusie te nemen met de kennis die je tot nu toe hebt. Face it.

[Hashiwokakero]

De bekrompen visie over conclusie zegt meer dan genoeg voor mij voor de rest van deze discussie. Mensen veranderen, maar zo snel.

[Desiderius]

Hier past maar één repliek meer:

Slaap rustig verder Hashi...