Religie, magie en materialisme

[GC]

Hieronder vind je een interessant artikel over godsdienst en het standpunt van marxisten hierover


Op wereldvlak zien we vandaag een opleving van religieuze ideeën, dikwijls van een fundamentalistische strekking, als antwoord op de uitzichtloosheid van het kapitalisme in de neokoloniale wereld. Kijk naar Nigeria en de afgrijselijke steniging van vrouwen op grond van de sjaria (islamitische wet). In India is het Hindoe-fundamentalisme een enorm probleem om de eenheid van de werkende mensen te behouden. In grote delen van Latijns-Amerika zie je een broeiende revolte van de onderdrukten, maar tegelijk ook een sterk geloof in God dat de aandacht van de strijd hier en nu voor een andere wereld - jammer genoeg - afleidt en afremt.

In het westen heeft de christelijke godsdienst aan aantrekkingskracht ingeboet. Je ziet het geloof echter onder nieuwe vormen opduiken: New Age, het geloof in een "persoonlijke beschermengel", de idee dat er zoiets als een "lot" zou bestaan dat ons hoedanook moet overkomen,... Voor marxisten blijft het belangrijk om de wortels van alle vormen van geloof duidelijk te maken en de strijd voor een andere, socialistische maatschappij op heldere filosofische principes te baseren.

Idealisme en materialisme

De manier waarop mensen de wereld bekijken, en verklaren, is duizenden jaren lang beheerst door de spanning tussen 2 fundamentele stromingen: de idealistische en de materialistische stroming. Het zijn niet de enige standpunten in de filosofie, maar wel de 2 polen waartegenover iedereen die de fundamentele eigenschappen van de realiteit wil onderzoeken, zich geplaatst ziet.

Idealisme betekent hier niet "streven naar het goede", "een betere wereld". Net zoals materialisme in filosofische zin niet staat voor zijn populaire betekenis: "enkel geïnteresseerd in eigen profijt", "egoïsme". Idealisme betekent dat je gelooft dat er achter de materiële werkelijkheid een niet waarneembare, bovennatuurlijke oorzaak ligt: dat God, een aantal goden of een mysterieuze kracht het leven op aarde en daarbuiten bepalen, of op z’n minst in gang hebben gezet. Het is het geloof in niet-materiële, niet-waarneembare oorzaken en doelstellingen.

Idealisme drukt zich ook uit in de overtuiging dat ideeën in de maatschappij fundamentele veranderingen kunnen ondergaan zonder dat er daar een verandering in de praktijk, en vooral in het productieproces, aan vooraf hoeft te gaan.

Het materialisme stelt dat er enkel bewegende materie bestaat. Alles, ook onze ideeën, is daartoe terug te voeren. Uit niet-levende materie komt levende materie, uit de aap de mens. Materiële behoeften en hoe daarin wordt voldaan, bepalen - in elk stadium - de vorm van de maatschappij, en welke ideeën daarin overheersen.

Het idealisme doorliep in het begin van zijn ontstaan 2 grote stadia: de magie en de religie. De magie beheerste de eerste primitieve gemeenschappen: de eerste jagers, verzamelaars en vissers geloofden dat de zon, de donder, de regen en andere natuurlijke fenomenen krachten waren waarvan de goedkeuring moest worden gewonnen. Magische rituelen moesten een succesvolle jacht verzekeren. Ze schreven de verschijnselen van de natuur eigenschappen toe, dikwijls menselijke, die ze in de werkelijkheid niet hadden.

In hun dagelijks vervaardigen van gereedschap, voedsel, kleding, onderdak, etc. moesten deze primitieve gemeenschappen zich baseren op niets anders dan de tastbare, materiële werkelijkheid. Maar tegelijk was de natuur nog zo vreemd en onbekend en gebeurde de productie nog op zo’n laag niveau dat ze geloofden in bovennatuurlijke krachten, die met magische rituelen moesten worden bezworen.

De natuurgoden werden met het ontstaan van de religie vervangen door verpersoonlijkte, op mensen gelijkende goden. Dit was ondenkbaar in de gelijke samenlevingen van het "primitieve communisme". Er werd nog niet voldoende geproduceerd om van de arbeid vrijgestelde stamhoofden of heersende klassen te laten ontstaan. De overgang naar religie weerspiegelde een groei van de productiekrachten in de maatschappij en het ontstaan van de eerste klassensamenlevingen.

Het geloof maakte dus niet de maatschappij, de maatschappij bepaalde de vorm van geloof en het godsbeeld. De Griekse filosoof Xenophanes hekelde het feit dat Ethiopische goden zwart waren en een platte neus hadden. De goden van de Thraciërs hadden rood haar en groene ogen. God werd geschapen naar een geïdealiseerd evenbeeld van de mens.

Onze Vader…
De marxistische auteur George Novack geeft een opvallende analyse van het "Onze Vader": "De nederige verzoeker in nood richt zich eerst op ‘Onze Vader’ - een hemelse uitgave van de patriarch en heerser in de klassensamenleving. Deze despoot wordt dan verheven boven gewone stervelingen tot goddelijke dimensies: ‘Die in de hemelen zijt’. Hij krijgt het ontzag vereist bij superieure autoriteit: ‘Geheiligd zij uw naam’. De verzoeker vraagt dat Zijn wensen worden vervuld: ‘Uw rijk kome; uw wil geschiede.’ Niet later maar hier en nu: ‘Op aarde zoals in de hemel.’ Zoals de wilde die een goede oogst vraagt en een fijne vangst van zijn magische verstrekker, zo smeekt de beschaafde ‘wilde’: ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ Hij vraagt om gezuiverd te worden van overtreden taboes: ‘En vergeef ons onze schulden.’ Hier wordt de moraliserende invloed van de christelijke cultuur aan toegevoegd: ‘Zoals wij vergeven aan onze schuldenaren.’ Dit wordt bekroond door een toegeving van zwakte, nederigheid, vrees en onderwerping aan de dominerende, bovenmenselijke kracht: ‘En leidt ons niet in bekoring, maar verlos ons van het kwade.’ Het afsluitende ‘Amen’ betekent: het zij zo, stel ons niet teleur."


Socialisme en religie

Marxisten hebben een gevoelige benadering tegenover religie. We erkennen de sociale wortels van het geloof. Lenin stelde het als volgt: "In moderne kapitalistische landen zijn de wortels van religie hoofdzakelijk sociaal. De diepste oorzaak van religie vandaag is de sociaal onderdrukte situatie van de werkende massa’s en hun schijnbaar complete hulpeloosheid tegenover de blinde krachten van het kapitalisme."

Tegelijkertijd denken we dat het nodig is om een objectieve, materialistische analyse te maken van de tegenstellingen binnen dit systeem. De AEL bijvoorbeeld van Abou JahJah stelt dat ze wel "dialectisch" is (ze erkent dat er tegenstellingen bestaan in de maatschappij waardoor deze ontwikkelt, dat veranderingen niet alleen geleidelijk maar ook snel en revolutionair kunnen verlopen,…), maar tegelijk het "materialisme" verwerpt. Dit is volgens ons een reële analyse van de wetmatigheden van het kapitalisme en de klassenstrijd vervangen door wensdenken. Waardoor ook de enige reële krachten die iets kunnen veranderen - de wereldwijde arbeidersklasse en de arme boeren, boven alle culturele verschillen heen - uit het zicht verdwijnen.

Socialisten zullen argumenteren tegen religieus geloof en idealisme, maar dit mag op geen enkele manier een gemeenschappelijke strijd met gelovige arbeiders in de weg staan. Integendeel. Zoals Lenin in "De houding van de arbeiderspartij tegenover religie" stelt: "Het bestrijden van de religie kan niet worden beperkt tot abstract ideologisch preken. (…) Het moet worden verbonden met de concrete praktijk van de klassebeweging, die zich richt op het wegnemen van de sociale wortels van religie." Daarbij is "vrijzinnige propaganda ondergeschikt aan de basistaak van de ontwikkeling van de klassenstrijd van de uitgebuite massa’s tegen de uitbuiters".

Elk element van dwang moet in de strijd tegen religieuze ideeën worden vermeden. Daarom is LSP-MAS ook geen voorstander van het verbieden van de islamitische hoofddoek in scholen. Enkel doorheen een gemeenschappelijke strijd van de arbeiders en hun gezinnen tegen het kapitalisme, waarbij een houding van gelijkheid (tussen man en vrouw, tussen Belgen en migranten, tussen jong en oud,…) een noodzakelijke voorwaarde is om de strijd te laten slagen, kan de voedingsbodem voor discriminatie worden weggenomen.

We zijn geen voorstander van aparte moslimscholen, wat de AEL naar voor brengt, omdat dit de eenheid van de arbeidersklasse schaadt. We zijn wel voor godsdienstvrijheid in publieke scholen, die voor iedereen openstaan. Voor het overige is de godsdienst een privé-zaak tegenover de staat (ook in een arbeidersstaat). Socialisten denken echter dat het dialectisch materialisme als wereldvisie de enige reële fundering biedt voor een vooruitgang van wetenschap en techniek en van de maatschappij zelf.

Zoals Trotsky het stelde: "Religie zal enkel ophouden te bestaan met de ontwikkeling van een socialistisch systeem, d.w.z. wanneer de technologie de mens bevrijdt van neerdrukkende vormen van afhankelijkheid van de natuur, temidden van sociale relaties die niet langer mysterieus zijn maar compleet doorzichtig en die mensen niet onderdrukken."

Religie als instrument van de heersende klasse

Zoals Marx het stelde: "Religieus lijden is tegelijkertijd de uitdrukking van reëel lijden en een protest tegen reëel lijden. Religie is de zucht van het onderdrukte wezen, het hart van een harteloze wereld en de ziel van zielloze omstandigheden." Die reële "zucht" werd in klassenmaatschappijen bewust door de machthebbers misbruikt als verdoving van de massa’s. Van de eerste priesterkasten in het oude Mesopotamië, over de farao’s van het oude Egypte, de slavenhouders van Griekenland en Athene tot de keizerrijken in het oude China: allemaal gebruikten ze de godsdienst als een ideologische rechtvaardiging van de verdeling van de maatschappij in klassen.

Het christendom ontstond als religie van de onderdrukten in het Romeinse rijk, maar werd de staatsgodsdienst onder het middeleeuwse feodalisme. De kerk was zelf landeigenaar en eiste een tiende van de productie van de boeren op. Tegelijkertijd kon men z’n zonden afkopen met een volstrekt hypocriete handel in aflaten.

De burgerij vocht eerst onder een vrijzinnige banier tegen de oude machten van het feodalisme, maar zag nadien het nut in van de godsdienst om de opkomende arbeidersklasse te verdelen en onder de knoet te houden. De kerk speelde het spel mee met de oprichting van aparte, katholieke vakbonden.

Peter Delsing

[Johan C.]

Ik ga daar als ik tijd heb zeker nog op antwoorden Geert. De marxistische theorie over Godsdienst is alvast achterhaalt door nieuwe inzichten binnen de radicale theologie.

[Ali]

godsdienst is de opium van het volk heeft iemand ooit gezegd.
en in deze tijd waar de mens is losgebroken heeft men opium nodig om de jaren die men hier moet vertoeven zo snel mogelijk te kunnen vergeten.

[ICE-MAN]

Oorspronkelijk geplaatst door Ali

godsdienst is de opium van het volk heeft iemand ooit gezegd.
en in deze tijd waar de mens is losgebroken heeft men opium nodig om de jaren die men hier moet vertoeven zo snel mogelijk te kunnen vergeten.

Je leven is "minder dan een scheet" in de oneindigheid van de tijd, dus verspil uw klein beetje tijd niet aan zinloze theologische strekkingen die toch niks opleveren !

[Matthias]

Dit artikel blinkt uit in filosofische vaagheid en zelfs incorrectheid. Marx zou zich keren in zijn graf als hij zou lezen dat 'zijn' materialisme zou betekenen dat er enkel bewegende materie bestaat. Dat zou Marx NOOIT gezegd hebben. Het is Engels en de vulgarisatoren van het marxisme die zijn theorie zo verminkt hebben, tot aan dit soort filosofische stommiteiten vandaag toe.
Er zijn niet twee fundamentele stromingen, idealisme en materialisme. De grootsheid van Marx is dat hij het Duitse idealisme en het Franse materialisme OVERSTEEG door de basis te leggen van de sociale wetenschap, die niets, maar dan ook niets te maken heeft met het onderscheid tussen geest en materie en andere onzin.

Hetzelfde geldt voor het evolutionisme in deze tekst. Alsof er een rechtlijnige ontwikkeling is die alle maatschappijen doorlopen (ongetwijfeld 'gedetermineerd' door de technologie zeker?). In elk geval is de analyse van de ontwikkeling van de religie uit de magie wetenschappelijk volledig fout.

Dit soort teksten depolitiseren het debat. Het is een poging een legitieme strijd voor legitieme rechten 'weg te verklaren' in 'materialistische' termen. Het heeft nauwelijks aandacht voor de aard van de actuele, reële beweging. D�*t is idealisme, de onmogelijkheid in te spelen op de reële beweging van mensen die zich verzetten, omdat je vasthoudt aan een volstrekt gecorrumpeerde visie op het marxisme.

[Commissar]

Ik ben niet volledig akkoord met wat er in dit stukje tekst staat, ik ben namelijk overtuigd materialist en streng-determinist, maar daarnaast ben ik ook een idealist...

Ik geloof dus niet in iets dat de materie (of logica overstijgt) , maar ik vind wel dat we alles moeten doen om van de wereld een betere en "rechtvaardigere" plek te maken...


Ik vind de term "materialisme" maar redelijk beperkt,
ik zou er eerder de term "logica" of "causaliteit" aan toekennen, want de gehele wereld is naar mijn mening een netwerk van logische gevolgen op de bijbehorende oorzaken.

[solidarnosc]

Oorspronkelijk geplaatst door Matthias

Dit artikel blinkt uit in filosofische vaagheid en zelfs incorrectheid. Marx zou zich keren in zijn graf als hij zou lezen dat 'zijn' materialisme zou betekenen dat er enkel bewegende materie bestaat. Dat zou Marx NOOIT gezegd hebben. Het is Engels en de vulgarisatoren van het marxisme die zijn theorie zo verminkt hebben, tot aan dit soort filosofische stommiteiten vandaag toe.
Er zijn niet twee fundamentele stromingen, idealisme en materialisme. De grootsheid van Marx is dat hij het Duitse idealisme en het Franse materialisme OVERSTEEG door de basis te leggen van de sociale wetenschap, die niets, maar dan ook niets te maken heeft met het onderscheid tussen geest en materie en andere onzin.

Hetzelfde geldt voor het evolutionisme in deze tekst. Alsof er een rechtlijnige ontwikkeling is die alle maatschappijen doorlopen (ongetwijfeld 'gedetermineerd' door de technologie zeker?). In elk geval is de analyse van de ontwikkeling van de religie uit de magie wetenschappelijk volledig fout.

Dit soort teksten depolitiseren het debat. Het is een poging een legitieme strijd voor legitieme rechten 'weg te verklaren' in 'materialistische' termen. Het heeft nauwelijks aandacht voor de aard van de actuele, reële beweging. D�*t is idealisme, de onmogelijkheid in te spelen op de reële beweging van mensen die zich verzetten, omdat je vasthoudt aan een volstrekt gecorrumpeerde visie op het marxisme.

Ook te veel opgetrokken met JD zeker.

[TomB]

Oorspronkelijk geplaatst door Ali

godsdienst is de opium van het volk heeft iemand ooit gezegd.
en in deze tijd waar de mens is losgebroken heeft men opium nodig om de jaren die men hier moet vertoeven zo snel mogelijk te kunnen vergeten.

Ali, als ge u dan toch gaat bekeren, kies dan aub voor iets goed he. Ik heb u liever als moslim hoor.

[Matthias]

Oorspronkelijk geplaatst door solidarnosc

Ook te veel opgetrokken met JD zeker.

In elk geval zou JD niet zo'n pseudo-wetenschappelijke brol schrijven.

[GC]

Wacht ik weet het al: er staan niet genoeg moeilijke woorden in

Ik vind het een erg interessant artikel en ben er volledig mee akkoord. Uiteraard wordt niet op alles erg diep ingegaan, maar het heeft een goed algemeen beeld.

Ik heb zo de indruk dat Matthias er een vrij idealistisch standpunt op nahoudt. En dat als excuus voor het niet begrijpen van de aard van de actuele, reële beweging?

[solidarnosc]

Oorspronkelijk geplaatst door Matthias

In elk geval zou JD niet zo'n pseudo-wetenschappelijke brol schrijven.

Hoe kon ik het raden?

[1handclapping]

Ali, gebruik dan Opium en geen Godsdienst

[1handclapping]

De diskussie gaat tussen Matthias en GC : beide schijnen ze "godsdienst" niet hoog op te hebben- de ene verwerpt het als zijne "onmaterialistisch"
de andere neemt aan dar het "historisch materialisme" geëvolueerd is
en men dus "Godsdienst" nog uit andere motieven kan verwerpen.
Ik stel voor het debat nog wat meer open te trekken nl. door te stellen
dat Godsdienst behalve "opium" en "machtsinstrument" te zijn nog andere
en wel positieve eigenschappen heeft...

Empirisch moeten we ook vaststellen dat het Atheïsme nog steeds geen
viabele samenleving vermocht te scheppen. Maar dat door de "globalisering" en "verwestering" ook de religies in de problement
dreigen te geraken.

Ik geef eigenlijk nog geen standpunten, ik zou er graag vernemen
ipv sommige geestige scheldpartijtjes, waar ik me ook wel eens graag aan bezondig.

[De Knut]

New Age.... het voorbeeld van de theosofie. Hier en daar wat gaan plukken om te komen tot een nieuwe overkoepelende levensvisie. Als het ware de multikul onder de religies en levensbeschouwingen.

Daar kan de LSP toch niet tegen zijn?

[Babeth]

En hoe zit het met het beleven van diep-persoonlijke ervaringen zoals kunst in al haar vormen (muziek, afbeeldingen...) ? Welke plaats krijgen die in dat "materialisme" ?
Er zijn genoeg mensen die zulke ervaringen als haast godsdienstig ervaren, voor wie het zelfs een manier van bidden of communiceren met iets "anders" is. Moet men de menssheid haar dromen afpakken in naam van een vooruitgang die louter materieel wenst te zijn maar die zich niet kan het immateriële kan losrukken ?

[Commissar]

Kunst en creativiteit : Creativiteit is gewoon
de vaardigheid om nieuwe "dingen" te maken door combinaties te maken van bestaande "dingen"...

Een mens kan nooit bewust iets compleets nieuws maken,
omdat een mens niet bewust iets kan doen waarvan hij niet weet dat het bestaat of mogelijk is...

De eerste kunst die er dan ook was, waren tekeningen of beeldjes van mensen of dieren. Nadien heeft men nieuwe technieken (perongeluk?) ontdekt of uitgevonden door eigen redenaties gebaseerd op gekende dingen...

Maw. zelfs kunst is gedetermineerd of logisch en staat niet los van het materialisme...

Bovendien hebben procentueel gezien evenveel mensen bovennatuurlijke ervaringen meegemaakt, als dat men in Amerika UFO's heeft gesignaleerd... beiden hebben nooit gegronde bewijzen... Hun waarnemingen hebben dan waarschijnlijk ook meer te maken met psychologische hersenkronkelingen of andere afwijkingen, dan met iets "immaterialistisch".

Maar zoals ik nogmaals zei "Materialisme" is een slechte benaming... Logica zou veel beter zijn geweest omdat er in het Universum nu ook eenmaal dingen bestaan die geen massa hebben maar toch een logisch patroon volgen (bv. licht en quarks)...Van deze laatste dacht men dat ze geen patroon volgde en gewoon willekeurig verschenen en verdwijnden in het Universum, maar door onderzoek blijkt dit ook steeds minder waar te zijn...

Daarbuiten sluit ik het bestaan van bovennatuurlijke "dingen" zoals geesten, God etc. niet uit
maar ook deze "dingen" zullen gedetermineerd zijn en kunnen niet loskomen van de basiswetten van het Universum.

[Commissar]

Zelfs alle commentaar dat jullie hier neerposten
was gedetermineerd om hier te staan en de inhoud te bevatten
die het bevat...

[Johan C.]

Zelfs alle commentaar dat jullie hier neerposten
was gedetermineerd om hier te staan en de inhoud te bevatten
die het bevat...

U lijkt wel een aanhanger van de Calvinistische predestinatiegedachte

[GC]

Oorspronkelijk geplaatst door Babeth

En hoe zit het met het beleven van diep-persoonlijke ervaringen zoals kunst in al haar vormen (muziek, afbeeldingen...) ? Welke plaats krijgen die in dat "materialisme" ?
Er zijn genoeg mensen die zulke ervaringen als haast godsdienstig ervaren, voor wie het zelfs een manier van bidden of communiceren met iets "anders" is. Moet men de menssheid haar dromen afpakken in naam van een vooruitgang die louter materieel wenst te zijn maar die zich niet kan het immateriële kan losrukken ?

Goed dat je daarover begint! Als materialisten moeten we zien naar de materiële basis die noodzakelijk is om kunst volledig tot zijn recht te laten komen. Dat is in het huidig systeem absoluut niet het geval. Vandaag telt enkel het produceren van meerwaarde voor een klein groepje kapitalisten. Dat heeft een afstompend effect op velen die nochtans ook talent hebben voor kunst, of toch minstens een grotere appreciatie voor kunst in zich hebben waardoor een breder gedragen discussie zou mogelijk zijn. Socialisme moet de voorwaarden creëren om met kunst te experimenteren. Dat zag je in de Sovjetunie overigens heel duidelijk voor de opkomst van het stalinisme. Een beetje cultuurkenner zal dat wel weten. Toch worden marxisten jammer genoeg nog altijd ten onrechte vereenzelvigd met het "sociaal realisme" van onder Stalin.

[solidarnosc]

Iets tegen het 'sociaal realisme' GC? Ik heb nog nachtmerries van die ene keer dat ik (toevallig) het SMAK ben binnengestapt. Brrr. Geef mij maar een sociaal-realistisch schiderdingske. Als ik me niet vergis was het de sociaal-realist Diego Rivero die Trotsky in Mexico heeft ontvangen. Enfin een andere sociaal-realist heeft hem wel proberen te vermoorden maar goed.

Kijk wie we daar hebben.