Somber over de islam

[Weisse Wolf]

Het is van groot belang dat er een islam ontstaat, die weloverwogen en vanuit een innerlijke overtuiging kiest voor de democratische rechtsstaat. Maar of dat mogelijk is, betwijfelt Bart Jan Spruyt, directeur van de conservatieve Edmund Burke Stichting.

,,Ik ben heel somber en pessimistisch. Het behoort tot het wezen van de islam om zich via geweld te verspreiden. De radicalisering die met de moord op Van Gogh zichtbaar is geworden, is nog maar het topje van de ijsberg.''

Bart Jan Spruyt wil niet over één nacht ijs gaan. Om het noodzakelijke debat over de positie van de islam in Nederland en Europa te voeren, heeft hij zich naar zijn zeggen grondig verdiept in de islam en haar vertegenwoordigers in Nederland. Het heeft hem niet optimistisch gemaakt over de mogelijkheden die de islam in zich heeft om een verbinding te leggen met de democratie. Eigenlijk is hij zelfs zeer somber gestemd, maar wil zich daarbij tegelijk niet neerleggen. ,,We zullen het debat moeten aangaan, hoe soft dat ook mag klinken. Maar daarbij pleit ik wel voor het afleggen van elke naïviteit. Want het is in ieder geval duidelijk dat het niet vanzelf goed komt met de islam in onze samenleving. We zullen er hard voor moeten werken.''

Het afgelopen jaar heeft Spruyt de islam opgezocht, theoretisch via boeken en seminars maar ook door het debat aan te gaan op islamitische scholen en in culturele centra. Het geeft hem enig recht van spreken, stelt hij. ,,Ik vind het van groot belang om niet zomaar wat te roepen over de islam en de multiculturele samenleving maar me er echt in te verdiepen. Tijdens mijn zoektocht, onder andere via een seminar in München bij de arabist Rémi Brague, heb ik ingezien dat er een groot verschil is tussen de christelijke en de islamitische traditie. Het christendom heeft zich in de geschiedenis verbreid via predikers die het Evangelie aan de mensen wilden verkondigen. Pas nadat er christelijke maatschappelijke organisaties waren ontstaan, heeft dat op den duur geleid tot staatkundige veranderingen: keizer Constantijn riep het christendom in de vierde eeuw uit tot een door de staat geoorloofde godsdienst. Bij de islam is dat op een tegenovergestelde manier gegaan. Deze godsdienst heeft zich op een zeer gewelddadige wijze verbreid, als het ware van boven naar beneden, terwijl dat bij het christendom meer van onder naar boven is gegaan.''

Bronnen

Een nog belangrijker verschil ligt in de bronnen van het christendom en de islam, aldus Spruyt. ,,Jezus zegt in het Nieuwe Testament heel duidelijk dat we aan de keizer moeten geven wat van de keizer is, en aan God wat van God is. Ook noemt hij zijn Koninkrijk niet van deze wereld. Dat heeft de basis gelegd voor de overtuiging dat de staat niet meer is dan een provisorische ordening, die erop gericht is om onder andere christenen een vrij en ordelijk leven te geven. De koran, opgevat als het ongeschapen en onveranderlijke woord van Allah, pretendeert echter dat zij een goddelijk geopenbaarde wetgeving bevat, die ook geldt voor de inrichting van de maatschappij. Onderscheid tussen wereldlijk en religieus recht is daardoor in de islam onmogelijk. En zodra het wereldlijke recht in strijd is met de islam, moet het vervangen worden door de wetten van Allah. De vraag is dus, of er een vorm van islam - noem het polderislam - kan ontstaan die verenigbaar is met de democratische rechtsstaat. Historisch gezien is er weinig reden tot een positief antwoord, omdat de islam een gewelddadige kern in zich heeft.''

Is deze kijk op de geschiedenis niet eenzijdig? De geschiedenis van de islam kent ook denkers, die geprobeerd hebben de islam met de democratische rechtsstaat te verbinden. Bovendien kent het christendom eveneens zijn gewelddadige periodes en komt u zelf uit een reformatorische traditie waarin de theocratie nog beleden wordt.

,,De SGP is de enige partij die de theocratische opvatting huldigt en eigenlijk is dat terug te voeren op een ongelukkig misverstand van dominee Kersten. Om zich tegenover de ARP te profileren, heeft hij de passage uit artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis opgerakeld en verheven tot het summum van christelijke politiek. Dat is in strijd met de opvattingen van alle calvinistische staatsrechtgeleerden uit de tijd van de Republiek, zoals Ulrich Huber uit Franeker. De SGP heeft daarom een groot probleem door hieraan vast te houden. Maar dan nog is dat onschuldig van aard. Het betreft een kleine groep die bovendien uit vriendelijke mensen bestaat en niet van plan is om anders dan op democratische wijze zijn idealen te verwezenlijken.''

,,Maar belangrijker is dat religieuze tradities na verloop van tijd altijd hervormingsbewegingen kennen, die weer teruggrijpen op de bron. Bij het christendom is dat onder andere het woord van Jezus over het Koninkrijk dat niet van deze wereld is. Die bron is bij de islam afwezig. Het behoort niet tot de erfenis van de islam een verschil van mening op democratische wijze aan te pakken: via een debat met verschillende posities dat door middel van stemming tot wetgeving leidt.''

,,De vraag naar islamitische denkers die een verbinding probeerden te leggen met de democratie heb ik in een debat ook aan Abu Nasser voorgelegd, een moslim die door de Egyptische overheid gedwongen is afstand te nemen van zijn vrouw. 'Kunt u mij uit de islamitische traditie theologen, filosofen of politicologen aanwijzen die meenden dat er een verbinding gelegd kon worden met de democratie', vroeg ik hem. Hij dacht lang en diep na, wat al veelzeggend is. Ja, zei hij toen, in het begin van de 19e eeuw in Caïro. Nu is dat al een beetje lang geleden, maar goed er zijn ook politici die zich op Groen van Prinsterer uit de 19e eeuw beroepen. Maar de grote vraag is natuurlijk: is dat nu een levende traditie binnen de groep moslims in Nederland? Ik hoop dat er in Nederland zich een proces voltrekt naar een democratische islam, maar ik ben er niet optimistisch over.''

Kamer

Is dat proces niet al feitelijk gaande? Er zitten belijdende moslims in bijna alle fracties in de Tweede Kamer.

,,Dat zie ik natuurlijk ook, maar ik vraag me sterk af, hoe representatief deze Kamerleden zijn. We maken een fatale fout als we ons blij richten op enkele rondvliegende zwaluwen die zich thuisvoelen in de democratie, omdat we anders zo veel slecht nieuws over moslims in Nederland te melden hebben. En waarom ben ik nou zo somber? Ik heb me niet alleen in de islam verdiept, maar ook moslims opgezocht. En ik schrok toen ik tijdens een les op een school een islamitisch meisje uit 4 Gymnasium sprak, dat een hoofddoekje droeg. Zij - en ze was zeker intelligent - zei: 'als wij straks in Rotterdam de meerderheid krijgen, voeren we de sjaria in, want dat is de echte democratie'. En een Turkse jongen, die ik erop aansprak dat hij het daar waarschijnlijk niet mee eens was omdat onder leiding van Atatürk in Turkije de democratie is ingevoerd, antwoordde me: 'Atatürk? Die heeft op de islam gepoept'. Dat vertelt de imam elke vrijdag in de moskee, verklaarde hij.''

,,Natuurlijk is het goed als er binnen de islam intellectuele voormannen opstaan, die het debat over de islam voeren en daarbij ook zoveel gezag hebben dat ze hun achterban meekrijgen. Dat laatste is echter een groot probleem. De voorzitter van de ISBO, de koepelorganisatie van islamitische scholen, heeft er eens voor gepleit huwelijksmigratie tegen te gaan. Je kunt een samenleving niet steeds opzadelen met bruiden uit het achterland van Anatolië waardoor de integratie bij elke generatie opnieuw moet beginnen, meent hij. Na zo'n pleidooi moet deze man zich weer een jaar lang stilhouden omdat hij anders problemen met zijn achterban krijgt. Ik zie daarom geen enkele reden om naïef of optimistisch te zijn over het proces van democratisering van de islam. Dat geldt ook voor Turkije dat door velen als voorbeeld wordt gezien voor een land, waar islam en democratie samengaan. Prima, maar er is blijkbaar wel een hele legermacht voor nodig om de islam in Turkije eronder te houden.''

Wat doet u met rapporten die stellen dat er onder de moslims in Nederland sprake is van een seculariseringsproces?

,,Secularisatie is geen garantie tegen radicalisering. Er zijn volmaakt geïntegreerde Marokkanen, die net als Nederlandse jongens helemaal geseculariseerd zijn wat betreft uitgaansleven, drugs en drankgebruik. Maar op een gegeven moment komt er een besef, hoe leeg die cultuur is. En van daaruit gaan ze radicaliseren. Het is daarom van groot belang dat er als het ware islamitische André Rouvoets en Gert Schuttes opstaan. Zij hangen niet ondanks hun geloof maar dankzij hun geloof de democratie aan, omdat ze beseffen dat je een geloof nooit met dwang kunt opleggen. Wat dat betreft zie ik ook niets in de pleidooien van Ayaan Hirsi Ali dat de islam een Verlichting moet meemaken. De Verlichting kent sowieso haar schaduwkanten. Maar Hirsi Ali's pleidooi ademt ook te veel een liberaal eenheidsdenken uit. Alsof je de islam van bovenaf door het ringetje van de Verlichting kunt halen. Dat komt de overheid helemaal niet toe.''

,,Bovendien weten wij vanuit onze christelijke traditie goed, wat er gebeurt als je van buitenaf iets opgedrongen krijgt. Je ziet dat ook bij de SGP. Ik denk dat gezien de ontwikkelingen in opvattingen bij de achterban het met het vrouwenstandpunt wel goed komt. Maar zodra het Clara Wichman Instituut met processen dreigt, kruipen ze in hun schulp en krijgen iets van: kom niet aan ons. Sommige autonome processen moet je niet verstoren. Maar of er bij de islam sprake is van een autonoom proces, vraag ik me zeer af. Ik denk eerder dat we van buitenaf via debat de islam moeten beïnvloeden. En juist omdat het debat zo belangrijk is, is het absoluut noodzakelijk dat dit op de juiste toon gevoerd wordt, zonder te kwetsen of te beledigen. Dat is lastig, omdat ik ook vind dat we vastberaden moeten zijn en de tekortkomingen van de islam onomwonden moeten aanwijzen. Daarbij komt dat ik me gruwelijk erger aan </B>de roep van moslims om respect. Dat is bij hen niet veel meer dan een afleidingstruc om te voorkomen dat er kritiek op hen wordt uitgeoefend en dat ze ooit aan zelfkritiek doen. Van die opstelling walg ik echt.''</B>

Toon

Slaat u zelf de juiste toon over moslims aan? In het stuk dat u voor de nieuwe partij van Geert Wilders geschreven heeft, spreekt u over 'je past je aan of je hoepelt op'. Ook zegt u dat artikel 23 van de Grondwet over de onderwijsvrijheid niet van toepassing is op islamitische scholen. Schrijf u daarmee moslims niet bij voorbaat als volwaardige burgers af?

,,Ik ben niet ontevreden over mijn eigen toon in dit debat. Het heeft er in ieder geval totnogtoe niet toe geleid dat ik vanuit die groep bedreigd wordt. De bedreigingen die ik krijg, komen uit autochtoon links-radicale hoek. Met mijn opmerkingen over aanpassing sluit ik aan bij het rapport van voormalig CDA-europarlementariër Arie Oostlander over Turkije. Die zei ook dat als Turkije bij de EU wil horen, het land zich moet aanpassen aan de regels van de EU en anders moet ophoepelen. Bij mij speelt daarbij misschien ook een opgekropte frustratie dat wij als samenleving zelf in de jaren zestig en zeventig vanuit een enorm cultuurrelativisme zo slecht zijn omgegaan met de integratie en onze eigen identiteit. We hebben het allemaal laten gebeuren en nu willen we de bevolking opzadelen met een voldongen feit. Ik zal me daar niet bij neerleggen.''

,,Met de opmerking over artikel 23 doel ik op de gedachte dat de toegang tot onze grondrechten niet onvoorwaardelijk is. Goed burgerschap veronderstelt de bereidheid vrijheden op de juiste manier te gebruiken. Dat gold voor iemand als Theo van Gogh, die het recht op vrijheid van meningsuiting opvatte als het recht op zelfexpressie zonder enige grens. Maar ook voor moslims, van wie ik werkelijk niet weet of ze als ze ooit een meerderheid zullen krijgen, aan minderheden dezelfde vrijheden gunnen als wij hun geven. Ik weet het niet en ben er in ieder geval wantrouwig over. En ik niet alleen. Iedere Nederlander is pessimistisch of ergert zich aan de opstelling van moslims en allochtonen. Laatst sprak ik mijn buurvrouw die arts is. Ze klaagde erover dat allochtonen massaal buiten het bezoekuur in het ziekenhuis langskomen. En als je daar wat van zegt, zeggen ze: zie je wel, jullie hebben een hekel aan allochtonen. Dat verongelijkte, daar ik stoor ik me enorm aan. Zoals ik me ook ergerde toen premier Balkenende en koningin Beatrix direct na de moord op Van Gogh solidariseerden met de moslims. Echt leiderschap zou betekend hebben dat iemand had gezegd: dit mag in ons land niet gebeuren. We zijn geschokt en weten dat veel mensen ons ervoor hebben gewaarschuwd. We gaan er alles aan doen om dit vanaf nu te voorkomen.''

Er zijn nu 1 miljoen moslims in Nederland. Als moslims, zoals u beweert, massaal vijandig staan tegenover de democratische rechtsstaat, zouden dan de consequenties in de samenleving niet veel zichtbaarder moeten zijn?

,,Met de moord op Theo van Gogh hebben we nog maar het topje van de ijsberg gezien. Het is geen daad van een gestoorde éénling. Nu blijkt dat er een heel netwerk achter schuilt en dan hebben we nog maar de amateurs aan het werk gezien. Tien procent van de moslims tendeert naar radicalisering. En radicalisering gedijt alleen in een cultuur die dat toestaat. Je ziet dat de moslimgemeenschap zelf erg weinig doet om het extremisme tegen te gaan. Daarom is het ook zo belangrijk dat we dat debat aangaan en moslims proberen te overtuigen van de democratische rechtsstaat.''

Lofzang

Het CDA heeft in een rapport erop ingezet dat we in de islam aanknopingspunten vinden voor een verbinding met de democratische rechtsstaat en doet daarvoor diverse suggesties. De goede insteek?

,,Ik zou die aanknopingspunten ook willen vinden, maar ben er niet optimistisch over. Het CDA is veel te naïef. Laatst hield premier Balkenende een lofzang op de waarde van religies. Mijn hart zong mee, totdat ik merkte dat hij het ook over de islam had. Dat vind ik hopeloos naïef. Hij presteerde het onlangs zelfs om de islam een van de pijlers van de Europese beschaving te noemen. Dat is pure geschiedvervalsing. We hebben ons doodgevochten om de islam erbuiten te houden. De West-Europese beschaving heeft zich ontwikkeld in gevecht met de islam. Dat is ook de kritiek die ik heb op mijn geloofsgenoten.''

"Christenen hebben de laatste tijd de neiging om de verkeerde positie te kiezen. Dat zie je heel duidelijk bij mensen als Van Agt en Muskens, die zeggen dat we God maar als Allah moeten aanroepen en dat we zo de problemen kunnen oplossen. Maar ook bij minister Donner, die zijn voorstel over het aanpakken van godslastering doet als een soort concessie aan de gevoeligheden binnen de moslimgemeenschap. Veel christenen zien moslims als bondgenoten tegen oude en nieuwe heidenen. Dat begrijp ik wel. Ze denken: nu zijn het de moslims maar straks zijn wij aan de beurt. Maar het zou een grote fout zijn wanneer christenen uit angst voor hun eigen positie opkomen voor moslims van wie we niet weten of ze hun rechten en vrijheden niet zullen misbruiken als ze zelf in een meerderheidspositie terechtkomen. Ik vind daarom dat christenen het initiatief moeten nemen voor een nieuw Grondwetsartikel, waarin het misbruik van grondrechten wordt bestraft met het verlies van die rechten. Laat zien dat je niet de kant van het eigenbelang en het zelfbehoud kiest maar van het nationale belang.''

Dat opkomen voor moslims hoeft niet op angst en tactiek gebaseerd te zijn, maar kan ook voortkomen vanuit de visie dat geloof en rechtsstaat samengaan en juist daarom moslims aangemoedigd moeten worden om vanuit hun godsdienst een verbinding met de democratie te leggen.

,,Maar dan moet de islam zich dus eerst van een wezenlijk kenmerk ontdoen en alle wereldlijke pretenties van zich afschudden. De islam heeft zichzelf totnogtoe alleen begrepen als een meerderheidsgeloof dat zijn wil oplegt aan de samenleving. Er moet dus enorm veel weerstand binnen de islam overwonnen worden. Gezien de ontwikkelingen tot nu toe ben ik er niet gerust op.''

[MVB]

stuur die pak asap terug.