Ideologie: pro's en contra's

[Boadicea]

Ik weet eigenlijk niet goed waar ik het moet plaatsen. Hoogst waarschijnlijk ga ik er me op mijn blogs nog wel eens mee bezig houden, maar ik zou graag mijn gedachten over ideologie kwijt en er met anderen op een liefst serene wijze over discussiëren.

Persoonlijk noem ik me ideologieloos. Wat mijn bezwaren zijn tegen het hebben van een ideologie? Wel, vroeger had ik er weinig. Ik ben vrij ideologisch opgevoed en het voordeel aan het hebben van een ideologie is dat men inderdaad een soort van ideaal wereldbeeld heeft. Men gelooft er in en klampt er zich aan vast. Het is zoiets als godsdienst: in een ideaal geloven en er naar streven.

Klinkt aangenaam, maar naar mate ik ouder werd en meer mensen begon te ontmoeten en met meer dingen geconfronteerd werd, stelde ik na verloop van tijd vast, dat de ideale wereld er niet bepaald voor iedereen uitziet. Tot mijn ontzetting moest ik vaststellen dat mensen soms tegengestelde idealen hadden.

Toen stelde ik vast dat mijn idee van een open en verdraagzaam persoon te zijn, bekrompen geraakte. Ik voelde de nood om mensen die het niet met mij eens waren te bschimpen, zelfs te haten. In mijn omkaderde kopje paste gewoon geen ander denkbeeld. Ik was opgevoed tot een soort van groene communiste en iets anders ... paste niet in mijn wereld.

Later werd ik met andere ideologieën geconfronteerd op nogal harde wijze en ben ik tot de conclusie gekomen dat de reden waarom bepaalde mensen mij haatten, dezelfde waren als de reden waarom ik op hen neerkeek: onze ideologieën. Ik dacht zus en zij dachten zo. Zeggen dat de tegenpartij onredelijk was, zou stom zijn, want zelf was ik ook geen voorbeeld van rede.

Bash op alles wat je niet aanstaat en hoe meer ik naar mezelf keek, hoe meer ik de menselijke geest begon te begrijpen. Hoe kon bv de Holocaust gebeuren? Of de Killing Fields? Simpel: kijk naar jezelf en kijk eens hoe verdraagzaam je werkelijk bent. Dan stel je vast dat het gewoon onmogelijk is om voor iedereen goed te doen en om iedereen even graag te hebben.

Daar wringt juist het schoentje met een ideoloog. Deze zijn zo vervuld van hun waarheid, dat ze die van een ander niet zien. Juist doordat je vanuit die visie ergens denkt te weten wat voor iedereen het beste is, sla je de bal mis. Nooit zal iedereen het met je eens zijn. Alle neuzen in dezelfde richting is het uitgangspunt van elke overtuiging. Vermits dat niet lukt, zullen mensen altijd blijven vechten. Oorlogen ontstaan doordat leiders tegenstrijdige wereldbeelden hebben.

Uiteindelijk stel ik enkel vast dat ik zonder mijn ideologieën geen pasklaar antwoord meer heb voor vele problemen, maar ze wel beter begrijp. Ik stel vast dat meer en meer mensen blijkbaar inzien dat hokjesdenken, wat we onbewust allemaal doen, niet helpt.

Blijkbaar is de simpele regel: "Doe wat je wil, zolang het een ander niet schaadt", door onze tegenstrijdigheden al onmogelijk geworden. Wat je ook doet of laat, blijkbaar kan je met elk woord al iemand kwetsen en de vraag is daarom hoever het nog nut heeft de wereld te willen verbeteren, als de mensheid zich als soort het best onderscheidt door verdeeldheid.

[PollyCorrect]

Best wel mindfucking, die ideologietjes.

[Sjaax]

De pro’s en contra’s van ideologie is het recept voor wazige zever. Desondanks wil ik er toch iets over zeggen.

Een aardig voorbeeld van ‘ideologie’ vond ik in Barack Obama’s De herovering van de Amerikaanse droom:

Oorspronkelijk geplaatst door Barack Obama

En soms liggen onze ideologische veronderstellingen zo vast dat we voor de hand liggende dingen niet zien. Toen ik nog in Illinois in de senaat zat, luisterde ik eens naar een Republikeinse collega die zichzelf het schuim op de mond praatte in zijn verzet tegen een voorstel om schoolontbijten te verstrekken aan kleuters. Dit zou, beweerde hij, hun zelfredzaamheid aantasten. Ik moest hem erop wijzen dat ik niet veel zelfredzame vijfjarigen kende, maar dat er een grote kans is dat kinderen die in hun vroege jeugd te weinig voedsel krijgen, eindigen als probleemgevallen voor de staat.
Ondanks mijn inspanningen haalde het wetsvoorstel het niet; de kleuters van Illinois bleven voorlopig verschoond van de ondermijnende effecten van cornflakes en melk (later werd het wetsvoorstel in aangepaste vorm aangenomen).

Pleit dit zotte voorbeeld tegen ideologie? Is dit algemeen gangbaar of geeft het een exces aan? Een ideologie kan volgens mij enigszins vergeleken worden met een theorie in de wetenschap. Daar wordt een theorie geformuleerd om samenhang aan te brengen een reeks verschijnselen. Een appel valt naar beneden van een boom, van een andere boom ook, et cetera. Maar rook stijgt op. Heeft rook andere eigenschappen dan de appel? We kennen intussen allemaal de gravitatietheorie (tenminste wie in school heeft opgelet). We kunnen al deze verschijnselen plaatsen. Zo dient een ideologie om samenhang voor iemand aan te brengen tussen een groot aantal maatschappelijke verschijnselen. Als je de maatschappelijke werkelijkheid alleen maar in brokstukken ervaart, wordt of ben je gek. Je hebt enige consistentie nodig om je in de wereld staande te houden, je hebt bij je acties een referentiekader nodig.

Maar sommige feiten zijn in tegenspraak met de ideologie, net zoals verschijnselen in tegenspraak kunnen zijn met een theorie. Bij een theorie zijn er dan grofweg twee mogelijkheden: de verschijnselen falsifiëren de theorie of de verschijnselen zijn uitzonderingen (de meeste theorieën zijn probabilistisch van aard). Als meer en meer verschijnselen niet corresponderen met de theorie, wordt die steeds zwakker en kan die uiteindelijk gemodificeerd worden. Bij een ideologie kan hetzelfde proces werken. Op een bepaald moment kan een persoon tot de conclusie komen dat zijn ideologie niet meer past bij zijn ervaringen.

Als de aangehangen ideologie niet meer past bij de ervaringen van een persoon, dan kan een persoon een geamendeerde versie of zelfs een andere ideologie gaan aanhangen. Maar soms raakt een persoon vreselijk teleurgesteld, zijn wereldbeeld en zijn daden tot nu toe blijken in feite min of meer zinloos te zijn geweest. In extreme gevallen kan het zelfs tot suïcide leiden. Maar afgezien van dit extremisme, kan een persoon de ideologieën afzweren. Een ideologie is zinloos, want geen enkele ideologie past. Dat klopt natuurlijk, een perfect fit is het nooit, een ideologie is altijd een benadering.

Ik zou degenen die zich zonder ideologie wanen, zonder wereldbeeld, willen vragen of dat echt zo is? Ervaren ze de wereld fragmentarisch? Waarschijnlijk niet. Maar de truc is om eerlijk en open tegenover jezelf te zijn. Als je ideologie haat aanwakkert of bepaalde mensen als onvolwaardig ziet, is het zaak om op te passen. Dan moet je je inderdaad afvragen of je ideologie niet alleen voor jezelf acceptabel is, maar ook voor veel andere mensen. Zo is Trotski’s beruchte uitspraak over de mens als ‘mest op de velden van de toekomst’ uitermate kwestieus.

Dat open en eerlijk tegenover jezelf veronderstelt dat je bereid bent je ideologie aan te passen. Niet moeten alle feiten in je ideologie gepropt worden, maar je moet als het ware steeds een wisselwerking tussen feiten en ideologie entameren. Je moet jezelf de evenwichtskunst aanleren, niet bij iedere ervaring omzwenken, maar ook niet rechtlijnig als een mammoettanker doorvaren.

[lombas]

Het is met de ideologie van Destutt de Tracy net zoals bij de trauma's van Freud: steeds meer mensen lijden eraan nadat ze als reëel vastgesteld zijn.

[Sjaax]

Oorspronkelijk geplaatst door lombas

Het is met de ideologie van Destutt de Tracy net zoals bij de trauma's van Freud: steeds meer mensen lijden eraan nadat ze als reëel vastgesteld zijn.

Lijden? Je kent jezelf: als iemand die er sterk ideologische, irreële visies op nahoudt.

[Ramón Gitannes]

Kracht en wijsheid komen uit overtuiging. De juiste overtuiging. Twijfel komt uit de verkeerde overtuiging.

[lombas]

Oorspronkelijk geplaatst door Sjaax

Lijden? Je kent jezelf: als iemand die er sterk ideologische, irreële visies op nahoudt.

Ik heb niet gezegd dat ik er niet onder lijd. Mijn mening over de dingen is overigens tweeledig en bevat niet enkel het element dat je zelf reeds aangeeft. Bovendien is mijn ideologische opvatting der dingen boven alles syncretisch te noemen.

[AdrianHealey]

In verband met ideologie ben ik ook al een tijdje aan't nadenken, onoverkomelijk door het feit dat ik zelf in een ideologische transitite zit.

De gedachte dat: "Doe wat je wil, zolang het een ander niet schaadt" is, by all means, een gedachte die in mijn libertarische ideologie natuurlijk ingebakken zit. Echter, ik ga er vanuit dat anderen, meer egalitair gerichte medemensen, deze gedachte ook hebben. (Immers: wie wilt er nu anderen schaden? Natuurlijk zijn er zo'n mensen, maar ik denk dat we grosso modo wel kunnen stellen dat mensen, in het algemeen, anderen het beste toewensen. Toch, in ieder geval, als ze geïnteresseerd zijn in een politieke ideologie.)

De vraag die zich dan opdringt, waarom denken mensen dan anders? Hier komt de rol van ideeën naar voren. Immers, mensen willen allemaal - grosso modo - hetzelfde. 'De ideale wereld!'. De vraag is, hoe komen we daar? De rol van ideeën is daarin, logischerwijze, heel belangrijk. Immers: we moeten weten wat we willen en we dienen te weten hoe we daar geraken. Beide noties zijn, logischerwijze, onvermijdelijk in een politieke filosofie.

Wat we willen, is evident. Rechtvaardigheid! Maar dan ontstaat de eerste vraag: wat is rechtvaardigheid? Is het elk volk op zijn eigen plek? Is het iedereen die evenveel verdient? Of is het iedereen die met zijn eigen eigendom mag doen wat hij wilt? Respectievelijk de nationalist, de socialist en de liberaal zal daar anders over denken. Hoe we daar geraken is daar logischerwijze mee verwant. De liberaal zal stellen 'meer vrije markt', de socialist 'meer overheidsinmenging in de economie' en de nationalist zal striktere grenzen wensen, en het economische naar een tweede plaats verschuiven. (Misschien maak ik er een karikatuur van, maar een karikatuur die ergens wel een link met de werkelijkheid heeft.)

Vermits we echter op 'dit' niveau (het uiteindelijke einddoel) geen consensus kunnen bereiken, moet het op een ander niveau gebeuren. Ik kan nog zoveel zitten ijlen tegen een socialist over mijn uiteindelijke einddoel en waarom het meest gerechtvaardigd zou zijn, vermits we uitgaan van andere stellingen. Het is ook niet mogelijk om stellingen au fond aan te vallen. 'Ongelijkheid is gerechtvaardigd!' 'Neen, gelijkheid!' Etc. Het niveau van discussies, de 'clash van ideologieën' situeert zich dan ook niet op die plek.

Stellingen zoals 'ongelijkheid is onrecht' komen echter voort uit andere zaken. Ze komen voort uit een algemene visie op de wereld. 'Als er meer gelijkheid is, is er minder misdaad, dus meer gelijkheid is goed', bijvoorbeeld. De clash van ideologieën zit hem in deze vorm van stellingen. Je dient een common good te hebben - iets waar beide individuen van overtuigd zijn dat het positief is - om dan te beargumenteren waarom de gedachte van de ene om dit doel te bereiken, niet coherent, niet overeenkomstig, de werkelijkheid is.

Een voorbeeld van mijnentwege - waar sowieso de meer linksere medemens niet mee akkoord zal gaan - is de gedachte dat overheidsinterventie zal lijden tot meer gelijkheid van inkomsten. De ongelijkheid is, volgens de Nationale Bank van Venezuela, gestegen onder Chavez. Ik denk ook niet dat Stalin (en Castro) dezelfde gemiddelde levensstandaard hebben (hadden) van hun bevolking, etc. Ook onze Westerse welvaarstaten - mede onder invloed door centraal bankieren - veroorzaken imo ook meer ongelijkheid dan ze oplossen. Voor 'mij' is de taak om tegen iemand die een hevige voorstander is van overheidsinmenging hem ervan te overtuigen dat minder overheid, meer gelijkheid zal opbrengen. (Ik ben niet tegen ongelijkheid au fond, maar ik heb wle problemen met geldtransfers van arm naar rijk. Wie niet, denk ik dan?)
(Alweer; dit is een persoonlijk voorbeeld, niet de kern van mijn tekst. Gelieve dit dan ook als illustratief te beschouwen.)

In verband met die common good is er nog iets belangrijks. Eens je die 'common good' hebt, is het noodzakelijk om te weten hoe de ander tot zijn gedachten kwam. Hier komt de notie van methode naar boven. Natuurlijk is 'methode' een eerder wetenschappelijk woord, maar is desalniettemin enorm belangrijk in deze analyse. Immers, methoden structuren, methoden zorgen ervoor dat gedachten bepaalde uitkomsten bereiken. Net zoals we weten wat me moeten doen als we de input '1' en '3' krijgen, en wij werken volgens de methode '+', dat we dan '4' als uitkomst krijgen, is het evident dat als mensen de inputs 'ongelijkheid' en 'slecht' krijgen, ze volgens de methode van 'de vrije markt is de oorzaak van ongelijkheid' de uitkomst 'minder vrije markt' krijgen. (Ik hoop dat dit voorbeeld duidelijk is?)

Methodes structuren gedachten en indien je de andere wenst te overtuigen van je eigen gelijkheid, dien je zijn methode in vraag te kunnen stellen, uitleggen waarom zijn methode niet correct (genoeg) is.

De combinatie van 'common good' en 'methode' zijn de kern van ideologiën en hun praktische uitwerkingen daarvan. Discussies, die over iets gaan, zijn dan ook op dat niveau. Niet op het niveau van de mogelijke uitkomsten.

Zoiets, zou ik erover zeggen.

[kiko]

Ieder zijn eigen waarheid, zo simpel is het. Dat is altijd zo geweest, en zal altijd zo zijn.

Tot zolang het bij debatteren blijft, heb ik er trouwens niet het minste probleem mee.

[Boadicea]

Oorspronkelijk geplaatst door kiko

Ieder zijn eigen waarheid, zo simpel is het. Dat is altijd zo geweest, en zal altijd zo zijn.

Tot zolang het bij debatteren blijft, heb ik er trouwens niet het minste probleem mee.

Dat is dus inderdaad waar ik ook op uitgekomen ben.

Wat AdrianHealey zegt is ook ergens waar: elke normale mens zal op zoek gaan naar rechtvaardigheid. Probleem is dat dit begrip ook zeer selectief is. Wat de ene rechtvaardig vindt, vindt de andere onrecht.

Mij heeft men ooit geleerd dat een ideoloog aanvallen dom is, want zo iemand zie de waarheid enkel vanuit zijn visie en wil (onbewust) enkel wat hij rechtvaardig acht in zijn ogen. Hoe meer men zo iemand van zijn ongelijk wil overtuigen, hoe sterker deze zich zal weren en hoe meer hij zich in zijn gelijk gesteld voelt.

Dat is dus het probleem: een maatschappij wordt onbewust gestuurd door ideologen binnen hun referentiekader. Hoogst waarschijnlijk zit hierin de bron van wat onze maatschappij kromtrekt. De twee maten en twee gewichten, waar men hier dikwijls over valt, zijn er inderdaad.

Ik ga er van uit dat men in elke maatschappij 5 soorten mensen heeft:

- Zij die de ideologie van het systeem aanhangen. Dat zijn de leiders en hun getrouwen.

- De systeemslaven: mensen die gewoon slaafs de wetten volgen en zich geen vragen stellen.

- De kritici: mensen die het niet eens zijn met het systeem. Zij stellen zich vragen en zijn geen slaven, maar volgen uit eigen belang toch de wet.

- De rebellen: mensen die het systeem niet aanvaarden, wiens ideologie er zo ver van afwijkt, dat ze bereid zijn om het aan te vallen. Dit zijn wat men kan noemen de politieke opstandelingen, die niet zelden in de gevangenis raken, omdat het systeem ze niet wenst. Toch gebruiken ze zelden of nooit fysiek geweld. Enkel als de nood het hoogst is, kan men ze misschien naar de wapens drijven.

- De criminelen/terroristen: zij lappen alle wetten aan hun laars en hebben ook geen respect voor hun medemensen. De vraag is in hoeverre ze ideologisch te noemen zijn. Dit zijn de soort die echt over lijken gaat en een schande zijn voor welk systeem dan ook dat ze verdedigen.

[kiko]

Oorspronkelijk geplaatst door Boadicea

Mij heeft men ooit geleerd dat een ideoloog aanvallen dom is, want zo iemand zie de waarheid enkel vanuit zijn visie en wil (onbewust) enkel wat hij rechtvaardig acht in zijn ogen. Hoe meer men zo iemand van zijn ongelijk wil overtuigen, hoe sterker deze zich zal weren en hoe meer hij zich in zijn gelijk gesteld voelt.

Een ideoloog aanvallen kun je enkel door hem een andere ideologie voor de voeten te gooien. Dus eigenlijk kan enkel de ene ideoloog de andere ideoloog aanvallen.

Voor een mus is het eten van zaden de waarheid.

Voor een koe is het grazen van gras de waarheid.

Voor een astronoom is het heelal de waarheid.

Voor een dokter is het menselijk lichaam de waarheid.

Enz.

Ieder zijn eigen waarheid, wat erop neerkomt dat er ondertussen reeds vele miljarden waarheden geweest zijn.

[Jonas Elossov]

De samenleving wordt steeds gedomineerd door één ideologie... En laat het voortkomen alsof het geen ideologie is, maar gewoon de simpele werkelijkheid. De "werkelijkheid" is echter ook slechts een constructie, en je moet gewoon zoeken welke constructie het best bij de feiten past, hoe je alles het best kan kaderen en begrijpen.

In elke sociaal-wetenschappelijke studie, of die nu sociologisch, politicologisch, sociaal-psychologisch is, gaat men uit van een bepaalde soort paradigma, een ideeënkader, een ideologie... Wie dat niet doet is zowiezo fout bezig.
Maar ook in het dagelijkse leven geldt dat. Elke dag wordt je immers via allerlij socialisatiemechanismen een bepaalde ideologie ingelepeld, een bepaalde cultuur, een bepaald discours.
Daarom is leven zonder ideologie zo gevaarlijk; je gebruikt immers geen denkkader meer dat je zelf kiest, maar één dat je opgedrongen wordt.

Er een andere ideologie op na houden dan de heersende is niet steeds gemakkelijk, maar het biedt je een mate van onafhankelijkheid ten opzichte van het heersende systeem.

[Jonas Elossov]

Oorspronkelijk geplaatst door kiko

Ieder zijn eigen waarheid, wat erop neerkomt dat er ondertussen reeds vele miljarden waarheden geweest zijn.

Aan dat soort post-modernistische discours heb ik eerlijk gezegd een hekel.

De waarheid, of een waarheid, bestaat niet... Er zijn dus ook geen vele miljarden waarheden. Wat er wel is, zijn constructies van feiten die gebeuren aan de hand van bepaalde materiele belangen.
Probleem is dat die constructies van die feiten dikwijls gebeuren door instanties die niet de belangen dienen van een kleine elite, en dus ook de waarheid van die elite tonen.
Maar er zijn nu eenmaal belangen die voor zeel veel mensen gelijklopend zijn, waardoor ook de constructie van de feiten, of de waarheid - en niet het heersende discours, voor een heel groot deel in de samenleving hetzelfde is. Er bestaat zoiets als collectieve belangen en collectieve strijd - en dus ook een collectieve, concrete waarheid.
Iets waar post-modernisten, onder invloed van het neoliberale individualistische discours, totaal geen rekening meer mee houden.

[Zam]

Alhoewel er waarheid zit in wat je schrijft ben ik het niet volledig met je eens. Ik beschouw mezelf ook als ideologisch onderlegd maar ik kan perfect luisteren naar de ideologie van een ander zonder dat ik die voor minder moet aanschouwen.

In politiek bestaat de "juiste" ideologie niet. Je moet je eigen ideologie trouw blijven maar respect hebben voor die van een ander. En er zelfs ook voor openstaan.

[netslet]

Ga verder in op wat werkt en verwerp wat niet werkt. Meer hoeft dat niet te zijn.

Al de rest is m.i. vooral goed om over te mijmeren bij een glas Camus Extra.

[Tavek]

Pragmatisme: beoordeel ieder feit op zijn merites....

[AdrianHealey]

Nog eerder eclectisme, dan pragmatisme.

[kiko]

Oorspronkelijk geplaatst door Jonas Elossov

Aan dat soort post-modernistische discours heb ik eerlijk gezegd een hekel.

De waarheid, of een waarheid, bestaat niet... Er zijn dus ook geen vele miljarden waarheden.

Toch wel. Het bewijs is dat jij net jouw mening hieromtrent gegeven heb, wat ook beschouwd kan worden als "een waarheid", meerbepaald die van jou.

Oh en post-modernisme heeft hier helemaal niets mee te maken, dus probeer niet om iemand een etiket op te plakken.

Er bestaat zoiets als collectieve belangen en collectieve strijd - en dus ook een collectieve, concrete waarheid.

Dus als er collectieve belangen zijn, bestaan er sowieso concrete waarheden ? Een bijzonder gedurfde stelling.

[AdrianHealey]

Oorspronkelijk geplaatst door Jonas Elossov

Er bestaat zoiets als collectieve belangen en collectieve strijd - en dus ook een collectieve, concrete waarheid.

Ja, maar niet de uwe. Hou daar maar rekening mee.
Met vriendelijke groet.

[Dr. Strangelove]

Ik geloof ook niet in het postmoderne 'ieder zijn waarheid'-discours.

Sommige dingen zijn inderdaad altijd voor interpretatie vatbaar, en afhankelijk van je gezichtspunt. Maar op andere gebieden zijn sommige dingen gewoon waar, en andere dingen zijn verkeerd. Wat sommige mensen beweren is simpelweg onjuist, gebaseerd op denkfouten of regelrechte onzin.
Andere dingen zijn misschien enkel 'waar' binnen een bepaald logisch kader, maar hebben dan hoedanook een hoger waarheidsgehalte dan zaken die binnen geen enkel logisch kader ooit kunnen kloppen.

Het verwerpen van één Absolute Waarheid hoeft niet persé tot de conclusie te leiden dat dit wil zeggen dat er geen enkele 'hiërarchie van waarheden' bestaat.