|
Banneling
Geregistreerd: 16 november 2007
Berichten: 8.492
|
Moraliteit, een vies woord
Citaat:
In gezonde samenlevingen onderschrijven de leden een gemeenschappelijke moraliteit, zij huldigen overeenkomstige denkbeelden over wat juist of onjuist, of wat goed en slecht is. Zonder een gemeenschappelijke moraliteit kunnen mensen niet gemakkelijk bepalen wat zij als goed of slecht, of als moreel of immoreel moeten zien. Voorbij nationale en/of culturele grenzen kan de moraliteit die mensen bijeenhoudt niet langer als richtsnoer dienen. Wat in de ene cultuur of samenleving moreel verantwoord is, kan in een andere onacceptabel of zelfs laakbaar zijn. Dit leidt tot internationale en interculturele spanningen en conflicten. In een wereld van wisselwerking en wederkerige afhankelijkheid is er dringend behoefte aan een moraliteit die door alle mensen onderschreven kan worden, ongeacht waar zij wonen. Deze moraliteit hoeft geen afbreuk te doen aan de verscheidenheid van de eigentijdse wereldbevolking en haar culturen, noch hoeft zij twijfel te wekken aan hun morele gevoeligheden. Een waarlijk universele moraliteit dient alle hedendaagse volken en culturen met elkaar te verbinden, gebaseerd op overtuigingen en doelstellingen die zij met elkaar delen en van elkaar over kunnen nemen. Zo’n universele moraal respecteert de individuele moraliteit van mensen en hun culturen, maar verrijkt die met meeromvattende waarden en principes.
Onze persoonlijke moraliteit is afhankelijk van onze persoonlijkheid, onze ambities en onze omstandigheden. Zij is een afspiegeling van onze unieke achtergrond, ons cultureel erfgoed en de situatie van onze familie en de rest van onze gemeenschap. Onze culturele moraliteit kiest de waarden die wij met anderen moeten delen, als onze gemeenschap het cohesieniveau dat zij nodig heeft om te kunnen functioneren wil handhaven. Deze moraliteit strookt met onze gemeenschappelijke cultuur, maatschappelijke structuur en economische ontwikkeling, en met onze omgeving. Een universele moraliteit verleent plaatselijke of nationale moraliteiten een internationale en interculturele dimensie. Zij dicteert nimmer de aard dat deze moraliteit van individuele of nationale en culturele moraliteit, maar zorgt ervoor dat deze moraliteit geen voedingsbodem wordt voor gedragingen die schadelijk zijn voor de totale wereldgemeenschap en haar milieu, nodig voor haar voortbestaan.
Hoe zou een universele moraliteit tot stand kunnen komen en zich over de wereld verspreiden ? Per traditie was het formuleren van de normen van moraliteit de taak van religies. De Tien Geboden van joden en christenen, de Soenna in de Islam en het Edele Achtvoudige Pas van de boeddhist zijn voorbeelden hiervan. De huidige dominante positie van de wetenschap heeft de macht van religieuze doctrines tot het reguleren van menselijke gedragingen verminderd en veel mensen verwachten nu praktische richtlijnen van de wetenschap. Toch heeft de klassieke wetenschap nooit beginselen kunnen aangeven die de grondslag voor een universele moraliteit zouden kunnen vormen. Saint-Simon (eind 18de eeuw), Auguste Comte (begin 19de eeuw) en Emile Durkheim (eind 19de - begin 20ste eeuw) hebben pogingen ondernomen tot het ontwikkelen van ‘positieve’, op wetenschappelijke observaties en experimenten stoelende beginselen voor een zinvolle en voor eenieder acceptabele ethiek. Dit streven was echter zo vreemd aan het belang dat de klassieke wetenschap aan een neutraal standpunt op het gebeid van waarden hechtte, dat er door de grote meerderheid van wetenschappers in de 20ste eeuw aan voorbij werd gegaan.
In het laatste decennium van de 20ste eeuw beginnen zowel politici als wetenschappers de ogen te openen voor de noodzaak van beginselen die universele gedragsnormen tot expressie brachten. In april 1990 verklaarde de Inter-Action Council, een groep van vierentwintig voormalige hoofden van staten of regeringen in zijn Universal Declaration of Human Responsibilities (Universele verklaring van menselijke verantwoordelijkheden) : ‘Omdat de wederkerige afhankelijkheid in de wereld eist dat we met elkaar in harmonie leven, hebben mensen regels en beperkingen nodig. Ethiek behelst de minimale maatstaven die een collectieve samenleving mogelijk maken. Zonder ethiek en de zelfbeperking die daaruit voortvloeit, zou de mensheid terugvallen in de strijd waarin de sterksten overleven. De wereld heeft grote behoefte aan een ethische grondslag als haar fundament’.
De Union of Concerned Scientists, een organisatie van vooraanstaande wetenschappers, onderschreef deze verklaring : ‘Er is behoefte aan een nieuwe ethiek’, verkondigde een verklaring die in 1993 werd ondertekend door 1670 wetenschappers uit 70 verschillende landen, waartoe ook 102 Nobelprijswinnaars behoorden. ‘Deze ethiek moet een machtige beweging motiveren en aarzelende leiders, regeringen en hun individuele burgers zelf overtuigen, teneinde de nodige veranderingen te bewerkstelligen’. Deze wetenschapsbeoefenaren wezen op onze nieuwe verantwoordelijkheid voor de zorg voor de aarde en waarschuwden dat ‘er een ingrijpende verandering moet komen in ons beheer van de aarde en het leven erop om immense ellende voor de mensheid te voorkomen en te verhinderen dat onze thuis op deze planeet onherstelbaar wordt beschadigd’. De mens, zo zeiden zij, stuurt aan op een botsing met de wereld van de natuur, waardoor de levende wereld zo sterk zal veranderen dat zij niet langer bij machte is het leven zoals wij dat kennen in stand te houden.
In november 2003 beaamde een groep van mensen die onderscheiden zijn met de Nobelprijs voor de vrede tijdens een congres in Rome : ‘In de verhoudingen tussen de naties en in de politiek van hun regeringen is ethiek van het allergrootste belang Naties behoren andere naties zo,te behandelen als zij zelf behandeld willen worden. De machtigste naties dienen voor ogen te houden dat, als zij het goede voorbeeld geven, dit door andere naties zal worden gevolgd’. In november 2004 verklaarde dezelfde groep Nobelprijsdragers : ‘Het terrorisme kan alleen worden overwonnen als we onze gemeenschappelijke ethische waarden herbevestigen – respect voor de rechten van de mens, het waarborgen van fundamentele vrijheden en het in acht nemen van de democratische beginselen in eigen land en tussen naties onderling. Wij moeten os richten op (de eliminatie van) de eigenlijke oorzaken van het terrorisme – armoede, onwetendheid en onrecht – in plaats van op geweld te reageren met geweld’.
Het lijdt geen twijfel dat het moment is gekomen om serieus aandacht te schenken aan een moraliteit die door alle mensen op aarde kan worden onderschreven, ongeacht hun geloof, ras, overtuiging, geslacht of kijk op de wereld. Zij moet de mens intuïtief aanspreken, via het fundamentele morele instinct dat alle gezonde mensen aangeboren is. Dit verdient nadere overweging. Nu de morele voorschriften van Marx, Lenin en Mao in de praktik van communistische landen hebben gefaald, is het liberalisme, de conceptuele van Bentham, Locke en Hume uit de school van de klassieke filosofie de moraliteit die in de wereld het meest verbreid is. Het mag mensen niet worden belet hun eigenbelang na te streven, zolang zij zich aan de regels houden die een beschaafde samenleving mogelijk maken. ‘Leven en laten leven’, ziedaar het liberalistische beginsel. Je kunt leven op de manier die je zelf wilt, zolang je de wet niet overtreedt.
In de hedendaagse wereld maakt het klassieke liberalisme plaats voor een misplaatste vorm van tolerantie. Iedereen laten leven op de manier die zij zelf wensen zolang zij binnen de wet blijven, brengt een ernstig risico met zich mee. De rijken en machtigen kunnen een buitenproportioneel deel van de hulpbronnen consumeren (en doen dat dan ook), hoewel diezelfde hulpbronnen ook het geboorterecht van de armen zijn. Rijk en arm kunnen het milieu dat het voortbestaan van alle mensen moet verzekeren onherstelbare schade toebrengen, en ze doen dat dan ook.
In plaats van het beginsel ‘leven en laten leven’ heeft onze beschaving een universele moraliteit nodig die als even intuïtief betekenisvol wordt ervaren als het liberalisme en even gemakkelijk onze instincten aanspreekt, maar ze moet beter zijn aangepast aan de omstandigheden waarin de hele mensheid momenteel verkeert. Zo’n moraliteit vervangt het liberale ‘leef en laat leven’ door Mahatma Gandhi’s ‘leef eenvoudig, opdat ook anderen eenvoudig kunnen leven’.
Het in de praktijk brengen van Gandhi’s raad is in onze tijd nog dringender geboden dan in zijn eigen tijd. Bovendien is het gemakkelijker te realiseren. We weten inmiddels dat eenvoudiger leven geen terugval is. Integendeel, het is het resultaat van een vrije keuze doe tot meer persoonlijk welzijn leidt, en tot een dieper besef van de zin van het leven. Het is leven op een manier die maatschappelijk en ecologisch duurzaam is en daarom getuigt van verantwoordelijkheidsbesef ten opzichte van alle dingen op aarde, ,niet alleen voor dit moment, maar ook voor alle toekomstige generaties.
De doorslaggevende overweging is natuurlijk iet de intrinsieke eenvoud van onze levenswijze, maar houdt verband met de vraag welke uitwerking onze manier van leven heeft op de samenleving en de natuur. De effecten ervan mogen nooit afbreuk doen aan het vermogen van de aarde om in de fundamentele behoeften van alle mensen te voorzien. Om die redenen moet het aangewezen beginsel van een universele moraal luiden : Leef op een zodanige manier dat ook anderen een waardig keven hebben.
De transformatie naar een nieuwe moraliteit voltrekt zich veel te traag, want het aanvankelijk menslievende, maar inmiddels achterhaalde concept ‘leven en laten leven’ is hardnekkig. Als echter alle aardbewoners een eigen auto bezaten, daar overmatig gebruik van maakten, rookten, veel te veel vlees aten en gebruik maakten van al die andere huishoudelijke goederen die nu bij een leven in welstand horen, zouden de essentiële hulpbronnen van onze planeet weldra uitgeput raken en zou het regenererende vermogen van de natuur drastisch zijn afgenomen.
Indien de Chinezen, Indiërs, Afrikanen, inwoners van Latijns-Amerika en de burgers van andere ontwikkelingslanden steenkool bleven stoken om elektriciteit op te wekken, en hout verbranden om op te koken, zich volgens de theorie van de klassieke economie bleven gedragen en dan ook nog de huidige westerse gewoonten van leven, autorijden en consumeren gingen overnemen, zouden de grenzen van onze aarde spoedig bereikt zijn. Alleen als rijk en arm een universele moraliteit in praktijk gaan brengen, is er een kans dat we de weg naar een positieve gemeenschappelijke toekomst zullen inslaan.
Van Thomas Jefferson stamt de uitspraak, als je gelooft dat het volk niet voldoende geïnformeerd is om macht in de samenleving te kunnen uitoefenen, dé democratische oplossing is : mensen niet de macht uit handen nemen, maar hen beter voorlichten. Dit is geen donquichotterie. Wanneer mensen beseffen dat een universeel moraliteitsbeginsel noodzakelijk is om het voortbestaan van de mensheid mogelijk te maken en dat het in praktijk brengen daarvan geen onredelijke offers zal vergen, zullen zij er positief op reageren.
De noodzaak van een universele moraliteit is reëel, zoals duidelijk kan worden gemaakt. Er is een glashelder verband tussen het voortbestaan van de mensheid en solidariteit en samenwerking in de mondiale gemeenschap en respect voor de integriteit van de natuur. Als we volharden in onze huidige handelswijze, zal het huidige beslissingsvenster ons naar een chaospunt leiden waarop onze systemen aan een vrije val beginnen. Hele samenlevingen zullen worden geteisterd door terrorisme en criminaliteit, internationale verhoudingen zullen worden ontwricht door oorlogen en gebrek aan verdraagzaamheid en de biosfeer zelf zal vijandig worden voor het menselijke leven als gevolg van erosie van landbouwgronden, catastrofale weerpatronen, stijgende zeespiegels en de verbreiding van micro-organismen waartegen onze soort niet bestand is.
We kunnen ook duidelijk maken dat het in de praktijk brengen van een universele moraliteit geen overmatige offers vereist. Leven op een manier die ook alle andere mensen op aarde een waardig leven gunt, is geen zelfverloochening, we kunnen blijven streven naar uitmuntendheid en schoonheid, persoonlijke groei en plezier en zelfs comfort en luxe. Als we ons door universele moraliteitsprincipes laten leiden, zullen we onze genoegens en verworvenheden definiëren in relatie tot het plezier en de bevrediging die ze ons schenken, in plaats van alles te beoordelen in termen van het geld dat we ervoor moeten neertellen en de hoeveelheid grondstoffen en energie die ervoor nodig is om ze te produceren en er gebruik van te maken.
|
|
2 mei 2008, 14:04
