de onzichtbare hand (van CP)

[Pelgrim]

Omdat de discussie daar werd dichtgedaan, zullen we maar hier verder doen he Percalion

Beschouw nu één persoon in deze samenleving. Hij heeft een aantal behoeftes (onderdak, voedsel, kleding enzoverder) en een aantal capaciteiten (laat ons veronderstellen dat hij zeer goed is in daken dekken). Deze persoon zou nu kunnen proberen om zelf de putten te graven voor de fundamenten, zelf deze fundamenten te gieten, zelf zijn huis te metselen, zelf alle schrijnwerkerij te verzorgen, vloeren te leggen, en het dak te dekken. Enkel dat laatste kan deze persoon werkelijk goed. Behalve een huis heeft deze mens ook voeding nodig, dat hij zelf zou moeten verbouwen in zijn tuin. Hij moet kledij verkrijgen – hoe, dat is nog maar ten zeerste de vraag, want zijn tuin is niet groot genoeg om schapen te houden en hij heeft geen flauw idee over hoe hij garen moet spinnen, breien enzoverder.

Andere personen zitten met ongeveer soortgelijke problemen: ze hebben ontelbaar veel behoeftes maar beperkte capaciteiten.

De dakdekker gaat nu zijn diensten aanbieden op de markt, in ruil voor andere goederen en diensten (wacht, laat ons veronderstellen voor de eenvoud dat er reeds geld aanwezig is in deze samenleving: hij verkoopt dus zijn diensten). Aangezien hij goed daken kan dekken, kan hij het meest geld verdienen door dié diensten aan te bieden (en niet een andere dienst zoals breien, wat hij helemaal niet kan). Hij zal met het geld dat hij daardoor verdient, de diensten kopen van metsers, schrijnwerkers, vloerleggers, landbouwers, en kleermakers. Deze mensen leggen zich ook allemaal toe op datgene waar ze het best in zijn.

allemaal schoon op papier. Maar: wat als die man geen geld heeft om zijn werkgerief aan te schaffen? Waar moet hij dat geld vandaan halen? Lenen zeker? En zich daarmee in schulden werken en afhankelijk maken van de banken? Heel vrij, dat ondernemen...

Iedereen probeert dus zijn winst te maximaliseren door dié dienst te verkopen die ze het beste kunnen (i.e. waar ze het meeste aan kunnen verdienen). Net daardoor ontstaat er een arbeidsverdeling: iedereen doet waar hij het best in is.

ik kan uit eigen ervaring spreken: dat is dus bullshit. Wat als iemand een talent heeft, maar niet het startkapitaal om te beginnen? Wat als iemand een talent heeft waar hij niks mee is op een al verzadigde arbeidsmarkt? Wat zijn zijn opties? In de liberale maatschappij is er geen dop, geen overheidssteun voor opleidingen, niks whatsoever, dus rest hem alleen de keuze: vuil onderbetaalde jobkes of de hongersdood.

Doordat alle actoren hun eigenbelang nastreefden, bereikten ze een arbeidsverdeling. Door die arbeidsverdeling kon iedereen zich specialiseren, en dus productiever worden; hierdoor stijgt uiteindelijk de totale productie van de samenleving.

Ik ken vrij veel mensen die dankzij de arbeidsverdeling van de vrije arbeidsmarkt totaal niet in staat zijn om hun feitelijke talenten te ontplooien. Mensen die namelijk amper rondkomen, en al te diep in de schulden zitten, om ooit nog met iets nieuw te kunnen beginnen.

Een zeer bekend voorbeeld hiervan bij Smith is zijn uitleg over de ‘pin factory’, waar door arbeidsverdeling de totale productie per arbeider spectaculair gestegen was zonder een toename van de werkdruk.

zonder toename van de werkdruk... komaan zeg, gelooft ge die zever nu zelf? Tegenwoordig is het al toename van de werkdruk dat de klok slaat, dankzij de concurrentie!

Dat is echter een voorbeeld over efficiëntieverhoging binnen één onderneming. Het voorbeeld dat hierboven beschreven werd, gaat werkelijk over interacties tussen verschillende consumenten/producenten: doordat allen hun grootste talent ‘verkopen’

in de praktijk dus al ontkracht.

beschikt de hele gemeenschap uiteindelijk over een veel groter aanbod van goederen en diensten.

jep en de helft van de bevolking heeft geen geld om het te betalen...

Ieder individu kan door de arbeidsverdeling dus van een grotere welvaart genieten dan mogelijk ware geweest zonder arbeidsverdeling.

leve de planeconomie

[Pelgrim]

Ten derde: het prijsmechanisme zelf.

Er bestaan veel valse veronderstellingen over het liberalisme, maar enkele zijn toch net iets hardnekkiger dan andere. Eén ervan is het vooroordeel dat liberalen enkel rekening houden met een geïsoleerd individu, en niet met de gemeenschap – met andere woorden: deze kritiek plaatst “de samenleving” tegenover de liberale opvatting over “het individu”.
Deze kritiek snijdt echter geen hout. Waarom zou een liberale theorie over vrijheid nodig zijn als er slechts één individu was? Een samenleving van één persoon kent immers geen conflicten over het gebruik van bepaalde goederen, er is slechts één persoon. Een systeem van eigendomsrechten en aansprakelijkheid is dus overbodig. Vrijheid in de klassiek-liberale opvatting moet altijd begrepen worden als vrijheid van dwang, m.a.w. de afwezigheid van beperkingen of verplichtingen die met geweld ondersteund worden, zoals belastingen, dienstplicht, slavernij en dergelijke. Als er slechts één individu bestaat, kan deze niet gehinderd worden door andere individuen, ergo: het concept van vrijheid wordt inhoudsloos in een wereld met één persoon. Ten laatste: waarom zou er überhaupt een economische theorie bestaan, indien er slechts één individu als uitgangspunt genomen werd? Deze economische theorieën zouden zich enkel kunnen beperken tot “Robinson economics” – wat op zich interessante inzichten biedt, maar de kern van de liberale economische theorie is net dat vrijheid van contract leidt tot een grotere welvaart. De liberale economische theorie wordt pas echt interessant wanneer ze niet enkel Robinson, maar een hele gemeenschap beschrijft.

De liberale economische theorie slaat nochtans zelf de bal behoorlijk mis wanneer ze niet de consequenties wil erkennen: wat de gemeenschap aangaat moet collectief bepaald worden, wat het individu aangaat moet individueel bepaald worden. Voor liberalen is er blijkbaar zeer weinig dat collectief belang is...

Een derde valse veronderstelling is dat het liberalisme er ten onrechte van uitgaat dat iedereen gelijk is. Deze veronderstelling wordt hoofdzakelijk aangevallen door de fascisten, die stellen dat sommigen van nature uit leiderscapaciteiten hebben en er dus minderwaardigen bestaan in de samenleving; leiders en volgers. Het liberalisme zou volgens hen ten onrechte veronderstellen dat alle mensen gelijk zijn.
Deze veronderstelling wordt echter nergens gemaakt. Het liberalisme stelt dat iedereen gelijkwaardig is – in tegenspraak met de fascistische opvatting – maar nergens wordt verondersteld dat iedereen daadwerkelijk gelijk is. Men moet al ziende blind zijn om nog vol te houden dat alle mensen werkelijk fysiologisch gelijk zijn en van nature uit dezelfde talenten hebben. Echter: uit het feit dat mensen niet allen dezelfde gaven hebben, kan niet worden afgeleid dat mensen ook verschillende rechten moeten hebben (bv. dat sommigen slaaf moeten zijn omdat zij minder intelligent zijn).
Meer zelfs: hierboven beschreven we het verhaal van de dakdekker en we bespraken ook al de valse veronderstelling over de samenleving van supermannen. Mocht iedereen in de samenleving superman zijn, kan er geen arbeidsdeling plaatsvinden aangezien iedereen per definitie in zijn eigen behoeftes kan voorzien. Mocht iedereen echter dakdekker zijn, zou er evenzeer een probleem zijn. Liberalisme veronderstelt niet dat iedereen dezelfde capaciteiten heeft; integendeel: er wordt eerder verondersteld dat mensen niét allemaal dezelfde capaciteiten hebben.

curieus, die kritiek over gelijkheid wordt ook wel eens tegen communisme gebruikt en dan antwoorden wij daar exact hetzelfde op.

Als ik een doos melk koop van één euro, is er geen ruil tussen twee ‘gelijkwaardige’ zaken. Er is integendeel sprake van twee tegenovergestelde waarderingen. Persoonlijk acht ik de doos melk meer waard dan één euro. De verkoper acht de euro meer waard dan de doos melk. Enkel onze verschillende opvattingen over de waarde maken deze transactie mogelijk. Mocht de verkoper de doos melk ook waardevoller vinden dan de euro, zou hij niet verkopen.

over de subjectieve kant van de ruil hebben marxisten ook al geschreven hoor, ik heb net een fijn boekje van Ernest Mandel gelezen waar hij exact hetzelfde zegt. Maar het doet voor de rest niks ter zake.

Dat mensen dezelfde behoeftes hebben, of dezelfde opvattingen over de waarde van goederen en diensten, is dus ook een veronderstelling die niet nodig is voor de liberale theorie. Dit sluit uiteraard niet uit dat twee of meer mensen dezelfde waarde hechten aan iets, of dezelfde behoeftes hebben. Echter: indien iedereen exact dezelfde opvattingen over waarde zou hebben, kan geen enkele transactie plaatsvinden. Indien alle verkopers en alle kopers de doos melk waardevoller achten dan eender welke hoeveelheid andere goederen, kan er geen transactie plaatsvinden. Het liberalisme gaat dus uit van de realistische veronderstelling dat mensen verschillende wensen, verschillende visies en waarde-oordelen hebben.

het communisme eveneens.

[Pelgrim]

Veronderstel twee goederen, nl. appels en bananen, en twee personen, A en B. Persoon A kweekt appels, persoon B kweekt bananen. Nu is het zo dat persoon A nogal wat appels eet, en zo nu en dan ook wel eens iets anders wil, laat ons zeggen bananen. Vice versa voor persoon B, die tussen de bananen door wel eens een appel wil eten.

Ruil is hier de aangewezen optie, uiteraard. A en B zullen nu onderhandelen over een juiste ruilvoet, dwz. over de hoeveelheid appelen en de overeenkomstige hoeveelheid bananen die zullen worden uitgewisseld.
Bij een ruilvoet van vijf appelen per banaan zal A allicht menen dat dit wel een grote opoffering in termen van appelen eist. Hij zal niet bereid zijn om veel bananen te vragen, omdat hij zeer veel appels moet opofferen. B daarentegen kan veel appelen krijgen per banaan en zal dus graag een redelijk grote hoeveelheid bananen opofferen. Er is met andere woorden een kleine vraag naar bananen en een groot aanbod; daartegenover staat een grote vraag naar appels en een klein aanbod.
Bij een ruilvoet van vijf bananen per appel krijgen we net de tegenovergestelde situatie.
A en B zullen door te onderhandelen komen tot een ruilvoet waartegen ze bereid zijn om dezelfde hoeveelheden appelen en bananen over te dragen aan elkaar.

Als we nu de analyse uitbreiden tot meerdere personen, jazelfs meerdere markten, en we introduceren geld, dan verandert er niets aan de vaststellingen.

Bij een hoge prijs (een prijs is in wezen slechts een ruilvoet) zal er een groot aanbod bestaan en een kleine vraag. Omgekeerd leidt een lage prijs tot een laag aanbod en een hoge vraag.

bij mijn weten hebben Marxisten dit nooit ontkent?
Wat echter wel een probleem is, is het feit dat
1) door kapitaalsaccumulatie monopolies kunnen ontstaan die de wet van vraag en aanbod opheffen en
2) Degenen die geen geld hebben, per definitie niet kunnen wegen op dit prijsmechanisme.

Bij een prijs die te laag is, zullen meerdere vragers dus bieden op het product. Zij zullen elkaars bod willen overtreffen, zodat sommigen afzien van de transactie. Hoe hoger er geboden wordt, hoe meer mensen bereid zijn om de gevraagde goederen aan te bieden. De gevraagde en aangeboden hoeveelheden veranderen dus, en ‘groeien naar elkaar toe’: er zal een prijs bereikt worden waarbij gevraagde en aangeboden hoeveelheden aan elkaar gelijk zijn.

dat is dus allemaal in de hypothetische en volstrekt irreële veronderstelling dat alle mensen actief kunnen deelnemen aan dit prijsmechanisme. Zij die in de marginaliteit zitten kunnen daar echter niet aan deelnemen, want zij hebben geen geld om überhaupt een bod te kunnen doen.

Bij een prijs die te hoog is, worden er weinig kopers gevonden voor de aangeboden producten. Verkopers blijven zitten met onverkochte goederen en verlagen hun prijzen; hierdoor stijgt echter de gevraagde hoeveelheid goederen. Ook hier groeien gevraagde en aangeboden hoeveelheid naar elkaar toe, tot er een evenwicht bereikt wordt.

De ‘onzichtbare hand’ bestaat er hier in, dat (zeker op lange termijn) de gevraagde en aangeboden hoeveelheden aan elkaar gelijk zijn, en dit zonder centrale planner die beslist hoeveel er mag geconsumeerd of geproduceerd worden.

Dat is onmogelijk, want dankzij de loonarbeid wordt er sowieso meer geproduceerd dan de producenten kunnen consumeren. Wat de arbeidende loontrekkers immers voortbrengen is meer dan waar ze voor betaald worden, dus zij kunnen onmogelijk die volledige voorraad terug opkopen. Deze theorie is enkel correct als er wordt uitgegaan dat iedere producent zelfstandig is, met andere woorden zelf volledig de opbengst van de geproduceerde goederen krijgt. In een loonarbeidmodel is dat niet het geval, en de zelfstandige klasse is veel te klein om het overschot dat niet door de loonarbeiders kan geconsumeerd worden voor zich te nemen.

Door de werking van het prijsmechanisme zijn vraag en aanbod uiteindelijk in balans. Er kunnen in het evenwicht honderden ondernemingen zijn die het product aanbieden, en duizenden consumenten die het product afnemen.

maar de afname zal nooit even groot zijn als het aanbod, want de afnemers hebben een deel van hun geld moeten afstaan aan het patronaat.

De consument hoeft niet te weten hoeveel de productiecapaciteit van de onderneming bedraagt. De producent hoeft niet te weten hoeveel de consumenten willen. Het prijsmechanisme coördineert in dit simpele voorbeeld de acties van producenten en consumenten.

Voor een externe waarnemer lijkt het inderdaad alsof er een ‘onzichtbare’ centrale planner aan het werk was, die de vraag en het aanbod perfect op elkaar kon afstemmen. Deze centrale planner bestaat niet, het is het prijsmechanisme dat zorgde voor ‘market clearance’.

De onzichtbare hand is blijkbaar gehandicapt.

[Pelgrim]

Een vierde mogelijke interpretatie is het ontstaan van complexe structuren uit eenvoudige acties. We zouden in dit voorbeeld de ‘onzichtbare hand’ van Smith kunnen vergelijken met de mythe van een ‘intelligent designer’ die complexe levensvormen ontwikkelt.
Ik zal hier even – decadent, ik weet het – mezelf copy-pasten uit een eerdere discussie.

Het is makkelijk in te zien dat een brouwer meer winst zal maken in een land van bierdrinkers dan in een land van geheelonthouders, ongeacht de kwaliteit van het bier. De voorkeuren van de klanten zijn bepalend. In een land van geheelonthouders zal de bereidheid tot betalen van de klanten onwaarschijnlijk laag zijn, indien niet eenvoudigweg gelijk aan nul; in een land van bierdrinkers zal de bereidheid tot betalen uiteraard groter zijn.
Hoeveel winst kan een brouwer dus maken in een land van geheelonthouders? Geen, hij moet immers productiefactoren inzetten en vergoeden, maar wordt geconfronteerd met een te lage bereidheid tot betalen. In het land van de bierdrinkers echter, is de bereidheid tot betalen hoger, en zodoende ook de winstmogelijkheid van de brouwer.
Het winstmechanisme leidt in dit voorbeeld tot de rationele beslissing dat de brouwer een zaak opent in het land van bierdrinkers, en niet in het land van de geheelonthouders.

Wat is dan de reden waarom de farmaceutische industrie zich niet toelegt op de meest behoevende mensen van allemaal, de derde wereld?
Zou't niet kunnen dat de bierdrinkers toch geen brouwerij in hun dorp gaan krijgen... omdat de bierdrinkers in de eerste plaats geen geld hebben om bier te betalen? En die brouwer gaat zijn bier niet gratis weggeven, toch?

Echter, in het land van de geheelonthouders ligt de bereidheid tot betalen op de markt van de frisdranken waarschijnlijk hoger; hier liggen dan weer winstmogelijkheden die er misschien niet zijn in het land van de bierdrinkers.

en als't daar ook allemaal arme sukkelaars zijn? Welke frisdrankenbrouwer gaat daar investeren?

Het totale aanbod aan dranken in beide landen is dus uiteindelijk afhankelijk van de voorkeuren van consumenten; het aanbod volgt de vraag van de consumenten (wat op zich ook al kan beschouwd worden als de werking van de onzichtbare hand).

dat is dus gebaseerd op twee veronderstellingen:
1) iedereen heeft geld om te betalen
2) iedereen is zelfstandige.

twee keer irreële hypotheses.

In het land van de bierdrinkers zijn er veel brouwers en veel cafeetjes. De cafés hebben tapinstallaties nodig, barkrukken, muziekinstallaties enzoverder. De brouwers hebben machines nodig, uitrusting om het bier te laten gisten, bierbakken, glazen flessen. Er is transport nodig om het bier tot bij de klant te krijgen. Achter de brouwers en cafébazen staat dus een hele industrie klaar die hen moet bevoorraden met al het nodige. Er zal bijvoorbeeld een onderneming zijn die de glazen flesjes produceert. Met andere woorden, doordat het land bewoond wordt door bierdrinkers, is er bijvoorbeeld een onderneming nodig die aan glasblazerij doet.

Het bevredigen van een behoefte van de consument (dorst enzoverder) zorgt ervoor dat er cafés nodig zijn, en brouwerijen, en glasblazerijen…
Door vrijwillige interacties op de vrije markt ontstaat na verloop van tijd een zeer complexe structuur met toeleveranciers die zich specialiseren op zeer specifieke stukjes van het productieproces.

Dit speelt zich niet enkel af in de bierindustrie, maar in de hele structuur van de economie. Deze is een gigantisch complex, waarin diensten en goederen geproduceerd worden. Achter elke dienst, elk product dat door een consument verbruikt wordt, schuilt een gigantisch productieproces. Zelfs achter de relatief eenvoudige dienst van een ramenwasser schuilt de onderneming die ladders maakt, de onderneming die schoonmaakproducten maakt, de onderneming die sponsen en zeemvellen maakt… Nog ingewikkelder is bijvoorbeeld het productieproces dat achter computers en auto’s schuilgaat. Honderden, duizenden mensen werken samen om deze producten af te leveren bij de consument; er is een primaire industrie die grondstoffen onttrekt, er is een verwerkende industrie die halffabrikaten maakt, er zijn ingenieurs, bandwerkers, vrachtwagenchauffeurs… bij betrokken. En nergens is er een centrale planner die al deze ondernemingen coördineert; niemand heeft bevolen dat er toeleveranciers moesten komen voor deze of gene industrie.

Het feit dat zulke complexe samenwerkingsverbanden kunnen ontstaan door simpele interacties kan gezien worden als “de onzichtbare hand”.

allemaal dus gebaseerd op die twee veronderstellingen die niet beantwoorden aan de realiteit: afwezigheid van armen en afwezigheid van loonuitbuiting.

In de biologie is er vastgesteld dat levende wezens ontzettend ingenieus ineensteken. De samenwerking tussen verschillende cellen, organen, zenuwen is zo complex dat sommigen niet kunnen geloven dat dit een resultaat is van toevallige gebeurtenissen en natuurlijke selectie. Zij schrijven deze complexe levensvormen toe aan een “intelligent designer”, die de plannen getekend heeft van het universum en al wat haar bewoont.
Er zijn natuurlijk genoeg verschillen tussen biologie en de sociale wetenschappen om deze analogie als onvolledig te beschouwen. Echter, de verwondering is er in beide gevallen wél, en in beide gevallen hebben relatief eenvoudige acties geleid tot ingenieuze, complexe situaties – hetzij levensvormen, hetzij samenlevings- en samenwerkingsverbanden.
Geen enkele consument heeft enige planning gemaakt over ladderfabrieken en glasblazerijen. De consument is uiteindelijk slechts geïnteresseerd in de diensten van de glazenwasser, en het glas om zijn bier in te schenken. Toch zijn het de handelingen van die consument – en niet van een centrale planner – die geleid hebben tot het ontstaan van ladderfabrieken en glasblazerijen.

De economische wetenschap is in staat om het ontstaan van zulke complexe organisatievormen te verklaren vanuit de individuele acties van individuen. De biologen zijn in staat – voor zover ik er iets van afken – om het bestaan van complexe levensvormen te verklaren vanuit toevallige mutaties en natuurlijke selectie. In beide gevallen is er geen “Planner” nodig… “Sire, je n’ai pas eu besoin de cette hypothèse”.

als je dan toch vergelijkt met de biologie, kan je dan ineens de consequentie aanvaarden, met name dat het liberalisme een survival of the fittest is, waar uitbuiting schering en inslag is.

[Pelgrim]

"Kapitalisme leidt onvermijdelijk tot monopolies", dat hangt uiteraard af van de definitie van kapitalisme.

de vrije markt en de vrije concurrentie zeker?

Als liberaal beschouw ik kapitalisme als een quasi-synoniem voor economisch liberalisme, wat onmiddellijk impliceert dat ik overheidsbemoeienis (bv. omkopen van ambtenaren, subsidies aan bedrijven, kolonisatie) en andere vormen van geweld (slavernij) als anti-kapitalistisch beschouw.

maar nu komt de aap uit de mouw: de grootste propagandisten van 'meer blauw op straat' zijn doorgaans net... liberalen.

Wie echter ook het omkopen van ambtenaren als een typisch kapitalistisch fenomeen beschouwt, kan natuurlijk stellen dat ondernemers ambtenaren kunnen omkopen om een monopoliepositie te verkrijgen en te behouden, en in dié definitie van kapitalisme zou dit inderdaad 'kapitalistisch' zijn.

Echter: door de loutere werking van een vrije markt kan een monopolie maar moeizaam tot stand komen, laat staan duurzaam zijn. Indien een monopolie al tot stand komt, is het zelfs nog maar ten zeerste de vraag of dit monopolie negatief is voor de consument.
In de negentiende eeuw had Rockefeller's Standard Oil (thans Exxon-Esso) een monopolie op kerosine en benzine. Maar vóór Rockefeller hiermee begon, was er simpelweg nergens kerosine en benzine te verkrijgen.
Een monopolist kan in theorie beginnende concurrenten kapotconcurreren door tijdelijk onder de prijs te verkopen tot de concurrentie failliet gaat, om daarna terug monopolieprijzen aan te rekenen. Het is echter duidelijk dat, van zodra er terug monopolieprijzen zijn, er ook een impuls is voor nieuwe ondernemers om te concurreren!

eum, hebt gij toevallig een paar miljard om een nieuw oliebedrijf te beginnen? Of om een nieuw automerk te starten?

De monopolist heeft dus een constante dreiging van concurrentie en zal zijn prijzen ofwel voortdurend moeten laten schommelen tussen zeer hoog en zeer laag, ofwel permanent op een aanvaardbaar niveau houden.

Het is een in de praktijk aantoonbaar feit dat naarmate de technologische ontwikkeling vordert en er meer investeringskapitaal nodig is, het véél moeilijker is om in die sectoren nog met iets nieuw te beginnen. Voorbeelden genoeg in de industriële sector. Dat concurrentiemechanisme is dus helemaal niet werkzaam.

Helemaal anders zit dat met monopolies die door de overheid toegekend of ondersteund worden (en alle andere maatregelen van overheidswege die de concurrentie inperken).
Indien slechts één onderneming toegelaten wordt in een bepaalde sector, hoeft ze niet te vrezen voor concurrentie en zal zij gerust woekerwinsten kunnen maken. Het is namelijk bij wet verboden voor andere ondernemers om te concurreren.

Dat is enkel een probleem als dat bedrijf in kwestie wordt gerund door niet verkozen managers of bureaucraten.

Hetzelfde geldt min of meer voor oligopolies trouwens. Veel oligopolies bestaan ook enkel omdat er 'licenties' nodig zijn (mobiele telefonie), of omdat er vestigingswetten zijn.

En wie heeft die licenties en die wetten gevraagd? En waarom?
ofwel: omdat er serieuze problemen waren met betrekking tot milieu, gezondheid, ...
ofwel: bedrijven (ja bedrijven) hebben daar voor gelobbyd.
In beide gevallen een rechtstreeks gevolg van de vrije markt.
Om de vrije markt te beschermen zou je dus de vrije markt moeten inperken...

[Chipie]

Tja...

[Percalion]

Zeg Pelgrim, ik heb al eens gezegd dat het onfijn is als je zin per zin commentaar neerpent, dat is klote om te kwoten.

Maar goed, ik zal gaarne antwoorden.

[DaBlacky]

Oorspronkelijk geplaatst door Percalion

Zeg Pelgrim, ik heb al eens gezegd dat het onfijn is als je zin per zin commentaar neerpent, dat is klote om te kwoten.

Maar goed, ik zal gaarne antwoorden.

Tegen dergelijke ijzersterke inhoud haal je het toch niet... Ik ben trouwens blij dat CP deze draad ginder gesloten had, anders had ik hem nooit gelezen. Zalige discussie!!

[Percalion]

GATVER zit ik hier te werken aan een antwoord en duw ik op de verkeerde knop

tzal voor een andere keer zijn pelgrim

ik ga anders wel eerst genadeloos de oorspronkelijke berichten copy-pasten, kwestie van het duidelijk te houden.

[Percalion]

De Onzichtbare Hand

Man has almost constant occasion for the help of his brethren, and it is in vain for him to expect it from their benevolence only. He will be more likely to prevail if he can interest their self-love in his favour, and show them that it is for their own advantage to do for him what he requires of them. Whoever offers to another a bargain of any kind, proposes to do this. Give me what I want, and you shall have this which you want, is the meaning of every such offer; and it is the manner that we obtain from one another the far greater part of those good offices which we stand in need of. It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker that we expect our dinner, but from their regard to their own interest. We address ourselves, not to their humanity but to their self-love.

Every individual necessarily labours to render the annual revenue of the society as great as he can. He generally neither intends to promote the public interest, nor knows how much he is promoting it... By preferring the support of domestic to that of foreign industry, he intends only his own security; and by directing that industry in such a manner as its produce may be of the greatest value, he intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention. Nor is it always the worse for society that it was no part of his intention. By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it. I have never known much good done by those who affected to trade for the public good.
(Adam Smith, "Wealth of Nations", 1776, passim)

Wat is dan die "onzichtbare hand", geprezen door Smith en geridiculiseerd door zovele anderen?

Meest opvallend is wel, dat de laatste tijd serieuze discussies zijn ontstaan over de exacte betekenis van "the invisible hand". Voor een bespreking van een tiental (!) verschillende interpretaties kunnen we verwijzen naar Thornton (link), die terecht opmerkt dat de meest voor de hand liggende interpretatie kan samengevat worden als "self-interest promotes the general interest". Maar zelfs die kernachtige omschrijving blijft wazig voor wie geen notie heeft van de werking van het prijsmechanisme in het bijzonder en de markteconomie in het algemeen.

De Onzichtbare Hand kan het best begrepen worden als een metafoor, die Smith gebruikt om een schijnbare tegenstelling te verklaren: indien individuen hun eigenbelang nastreven, maximaliseren zij onbewust het algemeen belang (volgens Smith). Meer zelfs; door hun eigenbelang na te streven wordt het algemeen belang soms beter gediend dan wanneer ze uit altruïstische motieven handelen. Hoe komt het, dat zonder centraal gezag, de vrijwillige interacties van individuen tot een georganiseerde structuur leiden? Hoe komt het, dat zonder centrale bureaucratie of boekhouding, in een vrije markt vraag en aanbod steeds naar een evenwicht tenderen? Dit alles probeerde Smith, als religieus man, duidelijker te maken door de introductie van het concept van de Invisible Hand.

Betekent de Onzichtbare Hand dat economen, of specifieker “liberalen”, niet snappen hoe de wereld werkt? Dat zij moeten teruggrijpen naar Goddelijke Voorzienigheid om hun geliefkoosde markt te verdedigen? Dat is vaak de kritiek. Deze is echter gebaseerd op een onvolledig begrip van de werking van een markt.
Veronderstel dat een samenleving geen bakkers kent maar wel een behoefte aan broden. Meer zelfs; de bevolking zou zeer graag brood hebben en beschouwt het als een luxeproduct. Men is bereid om zeer veel op te offeren om brood te eten. Eén man merkt deze noodzaak op. Hij gaat naar het naburige dorp om bij de plaatselijke bakker in de leer te gaan. Nadat hij de vaardigheden verworven heeft, gaat hij terug naar zijn gemeenschap, huurt een atelier en richt dit in, koopt de nodige ingrediënten en gaat aan de slag. Hij heeft maar één doel voor ogen: rijk worden. Door een luxeproduct aan te bieden waar een grote vraag naar is, kan hij veel geld verdienen. De zaak loopt vlot, de bakker verdient veel geld en de bevolking is tevreden: zij hebben eindelijk het brood waar ze lang op gewacht hebben. De bakker wordt daar uiteraard rijk door. Maar zo mogelijks nog interessanter: heel veel mensen krijgen nu een product dat ze graag wilden.

Dit is een eerste mogelijke interpretatie van de Onzichtbare Hand. De bakker heeft zijn eigenbelang gevolgd, en heeft daarbij de hele gemeenschap een dienst bewezen, namelijk brood.

[Percalion]

Beschouw nu één persoon in deze samenleving. Hij heeft een aantal behoeftes (onderdak, voedsel, kleding enzoverder) en een aantal capaciteiten (laat ons veronderstellen dat hij zeer goed is in daken dekken). Deze persoon zou nu kunnen proberen om zelf de putten te graven voor de fundamenten, zelf deze fundamenten te gieten, zelf zijn huis te metselen, zelf alle schrijnwerkerij te verzorgen, vloeren te leggen, en het dak te dekken. Enkel dat laatste kan deze persoon werkelijk goed. Behalve een huis heeft deze mens ook voeding nodig, dat hij zelf zou moeten verbouwen in zijn tuin. Hij moet kledij verkrijgen – hoe, dat is nog maar ten zeerste de vraag, want zijn tuin is niet groot genoeg om schapen te houden en hij heeft geen flauw idee over hoe hij garen moet spinnen, breien enzoverder.

Andere personen zitten met ongeveer soortgelijke problemen: ze hebben ontelbaar veel behoeftes maar beperkte capaciteiten.

De dakdekker gaat nu zijn diensten aanbieden op de markt, in ruil voor andere goederen en diensten (wacht, laat ons veronderstellen voor de eenvoud dat er reeds geld aanwezig is in deze samenleving: hij verkoopt dus zijn diensten). Aangezien hij goed daken kan dekken, kan hij het meest geld verdienen door dié diensten aan te bieden (en niet een andere dienst zoals breien, wat hij helemaal niet kan). Hij zal met het geld dat hij daardoor verdient, de diensten kopen van metsers, schrijnwerkers, vloerleggers, landbouwers, en kleermakers. Deze mensen leggen zich ook allemaal toe op datgene waar ze het best in zijn.

Iedereen probeert dus zijn winst te maximaliseren door dié dienst te verkopen die ze het beste kunnen (i.e. waar ze het meeste aan kunnen verdienen). Net daardoor ontstaat er een arbeidsverdeling: iedereen doet waar hij het best in is. Het gevolg is dat iedereen uiteindelijk meer diensten en producten kan verkrijgen dan ooit mogelijk was geweest zonder samenwerking. De dakdekker heeft een huis en kleren en voedsel, waar hij vroeger véél meer tijd zou nodig gehad hebben om het allemaal zelf te doen. Hij geniet van een beter huis, beter voedsel en betere kleding dan hij had kunnen krijgen mocht hij alles zelf gedaan hebben.

Doordat alle actoren hun eigenbelang nastreefden, bereikten ze een arbeidsverdeling. Door die arbeidsverdeling kon iedereen zich specialiseren, en dus productiever worden; hierdoor stijgt uiteindelijk de totale productie van de samenleving.

Een zeer bekend voorbeeld hiervan bij Smith is zijn uitleg over de ‘pin factory’, waar door arbeidsverdeling de totale productie per arbeider spectaculair gestegen was zonder een toename van de werkdruk. Dat is echter een voorbeeld over efficiëntieverhoging binnen één onderneming. Het voorbeeld dat hierboven beschreven werd, gaat werkelijk over interacties tussen verschillende consumenten/producenten: doordat allen hun grootste talent ‘verkopen’ beschikt de hele gemeenschap uiteindelijk over een veel groter aanbod van goederen en diensten. Ieder individu kan door de arbeidsverdeling dus van een grotere welvaart genieten dan mogelijk ware geweest zonder arbeidsverdeling.

Dit mechanisme zou een tweede invulling kunnen zijn van de Onzichtbare Hand.

[Percalion]

Ten derde: het prijsmechanisme zelf.

Er bestaan veel valse veronderstellingen over het liberalisme, maar enkele zijn toch net iets hardnekkiger dan andere. Eén ervan is het vooroordeel dat liberalen enkel rekening houden met een geïsoleerd individu, en niet met de gemeenschap – met andere woorden: deze kritiek plaatst “de samenleving” tegenover de liberale opvatting over “het individu”.
Deze kritiek snijdt echter geen hout. Waarom zou een liberale theorie over vrijheid nodig zijn als er slechts één individu was? Een samenleving van één persoon kent immers geen conflicten over het gebruik van bepaalde goederen, er is slechts één persoon. Een systeem van eigendomsrechten en aansprakelijkheid is dus overbodig. Vrijheid in de klassiek-liberale opvatting moet altijd begrepen worden als vrijheid van dwang, m.a.w. de afwezigheid van beperkingen of verplichtingen die met geweld ondersteund worden, zoals belastingen, dienstplicht, slavernij en dergelijke. Als er slechts één individu bestaat, kan deze niet gehinderd worden door andere individuen, ergo: het concept van vrijheid wordt inhoudsloos in een wereld met één persoon. Ten laatste: waarom zou er überhaupt een economische theorie bestaan, indien er slechts één individu als uitgangspunt genomen werd? Deze economische theorieën zouden zich enkel kunnen beperken tot “Robinson economics” – wat op zich interessante inzichten biedt, maar de kern van de liberale economische theorie is net dat vrijheid van contract leidt tot een grotere welvaart. De liberale economische theorie wordt pas echt interessant wanneer ze niet enkel Robinson, maar een hele gemeenschap beschrijft.
Een andere valse veronderstelling, is dat liberalisme enkel geldt voor supermensen die alle mogelijke capaciteiten en talenten bezitten. Dat klopt niet; meer zelfs, het stokpaardje van de liberale economische theorie is de arbeidsdeling die in een vrije markt ontstaat. Indien iedereen superman is, zou niemand zijn medemens nodig hebben en zou iedereen zelf in staat zijn om alle behoeftes te bevredigen; het gevolg is dan ook de volledige afwezigheid van sociale interactie. Andermaal is dit geen uitgangspunt van de liberale economische theorie.
Een derde valse veronderstelling is dat het liberalisme er ten onrechte van uitgaat dat iedereen gelijk is. Deze veronderstelling wordt hoofdzakelijk aangevallen door de fascisten, die stellen dat sommigen van nature uit leiderscapaciteiten hebben en er dus minderwaardigen bestaan in de samenleving; leiders en volgers. Het liberalisme zou volgens hen ten onrechte veronderstellen dat alle mensen gelijk zijn.
Deze veronderstelling wordt echter nergens gemaakt. Het liberalisme stelt dat iedereen gelijkwaardig is – in tegenspraak met de fascistische opvatting – maar nergens wordt verondersteld dat iedereen daadwerkelijk gelijk is. Men moet al ziende blind zijn om nog vol te houden dat alle mensen werkelijk fysiologisch gelijk zijn en van nature uit dezelfde talenten hebben. Echter: uit het feit dat mensen niet allen dezelfde gaven hebben, kan niet worden afgeleid dat mensen ook verschillende rechten moeten hebben (bv. dat sommigen slaaf moeten zijn omdat zij minder intelligent zijn).
Meer zelfs: hierboven beschreven we het verhaal van de dakdekker en we bespraken ook al de valse veronderstelling over de samenleving van supermannen. Mocht iedereen in de samenleving superman zijn, kan er geen arbeidsdeling plaatsvinden aangezien iedereen per definitie in zijn eigen behoeftes kan voorzien. Mocht iedereen echter dakdekker zijn, zou er evenzeer een probleem zijn. Liberalisme veronderstelt niet dat iedereen dezelfde capaciteiten heeft; integendeel: er wordt eerder verondersteld dat mensen niét allemaal dezelfde capaciteiten hebben.

Er is nog een bijkomende onmogelijkheid in de veronderstelling dat iedereen gelijk zou zijn.

In de eerste pagina’s van Das Kapital zet Marx uiteen dat ruil tussen twee goederen, of twee hoeveelheden goederen, kan plaatsvinden omdat er iets ‘gemeenschappelijk’ is aan de beide partijen verhandelde zaken. De liberale theorie van de subjectieve waarde (die de foute arbeidswaardetheorie van o.a. Smith en Ricardo vervangt) gebruikt een ander uitgangspunt.

Als ik een doos melk koop van één euro, is er geen ruil tussen twee ‘gelijkwaardige’ zaken. Er is integendeel sprake van twee tegenovergestelde waarderingen. Persoonlijk acht ik de doos melk meer waard dan één euro. De verkoper acht de euro meer waard dan de doos melk. Enkel onze verschillende opvattingen over de waarde maken deze transactie mogelijk. Mocht de verkoper de doos melk ook waardevoller vinden dan de euro, zou hij niet verkopen.

Dat mensen dezelfde behoeftes hebben, of dezelfde opvattingen over de waarde van goederen en diensten, is dus ook een veronderstelling die niet nodig is voor de liberale theorie. Dit sluit uiteraard niet uit dat twee of meer mensen dezelfde waarde hechten aan iets, of dezelfde behoeftes hebben. Echter: indien iedereen exact dezelfde opvattingen over waarde zou hebben, kan geen enkele transactie plaatsvinden. Indien alle verkopers en alle kopers de doos melk waardevoller achten dan eender welke hoeveelheid andere goederen, kan er geen transactie plaatsvinden. Het liberalisme gaat dus uit van de realistische veronderstelling dat mensen verschillende wensen, verschillende visies en waarde-oordelen hebben.

Nu duidelijk gesteld werd dat volgens de liberale theorie mensen noch gelijk, noch superman zijn, kunnen we overgaan tot een korte bespreking van de werking van het prijsmechanisme, bekend als de wet van vraag en aanbod.

[Percalion]

Veronderstel twee goederen, nl. appels en bananen, en twee personen, A en B. Persoon A kweekt appels, persoon B kweekt bananen. Nu is het zo dat persoon A nogal wat appels eet, en zo nu en dan ook wel eens iets anders wil, laat ons zeggen bananen. Vice versa voor persoon B, die tussen de bananen door wel eens een appel wil eten.

Ruil is hier de aangewezen optie, uiteraard. A en B zullen nu onderhandelen over een juiste ruilvoet, dwz. over de hoeveelheid appelen en de overeenkomstige hoeveelheid bananen die zullen worden uitgewisseld.
Bij een ruilvoet van vijf appelen per banaan zal A allicht menen dat dit wel een grote opoffering in termen van appelen eist. Hij zal niet bereid zijn om veel bananen te vragen, omdat hij zeer veel appels moet opofferen. B daarentegen kan veel appelen krijgen per banaan en zal dus graag een redelijk grote hoeveelheid bananen opofferen. Er is met andere woorden een kleine vraag naar bananen en een groot aanbod; daartegenover staat een grote vraag naar appels en een klein aanbod.
Bij een ruilvoet van vijf bananen per appel krijgen we net de tegenovergestelde situatie.
A en B zullen door te onderhandelen komen tot een ruilvoet waartegen ze bereid zijn om dezelfde hoeveelheden appelen en bananen over te dragen aan elkaar.

Als we nu de analyse uitbreiden tot meerdere personen, jazelfs meerdere markten, en we introduceren geld, dan verandert er niets aan de vaststellingen.

Bij een hoge prijs (een prijs is in wezen slechts een ruilvoet) zal er een groot aanbod bestaan en een kleine vraag. Omgekeerd leidt een lage prijs tot een laag aanbod en een hoge vraag.

Bij een prijs die te laag is, zullen meerdere vragers dus bieden op het product. Zij zullen elkaars bod willen overtreffen, zodat sommigen afzien van de transactie. Hoe hoger er geboden wordt, hoe meer mensen bereid zijn om de gevraagde goederen aan te bieden. De gevraagde en aangeboden hoeveelheden veranderen dus, en ‘groeien naar elkaar toe’: er zal een prijs bereikt worden waarbij gevraagde en aangeboden hoeveelheden aan elkaar gelijk zijn.
Bij een prijs die te hoog is, worden er weinig kopers gevonden voor de aangeboden producten. Verkopers blijven zitten met onverkochte goederen en verlagen hun prijzen; hierdoor stijgt echter de gevraagde hoeveelheid goederen. Ook hier groeien gevraagde en aangeboden hoeveelheid naar elkaar toe, tot er een evenwicht bereikt wordt.

De ‘onzichtbare hand’ bestaat er hier in, dat (zeker op lange termijn) de gevraagde en aangeboden hoeveelheden aan elkaar gelijk zijn, en dit zonder centrale planner die beslist hoeveel er mag geconsumeerd of geproduceerd worden. Door de werking van het prijsmechanisme zijn vraag en aanbod uiteindelijk in balans. Er kunnen in het evenwicht honderden ondernemingen zijn die het product aanbieden, en duizenden consumenten die het product afnemen. De consument hoeft niet te weten hoeveel de productiecapaciteit van de onderneming bedraagt. De producent hoeft niet te weten hoeveel de consumenten willen. Het prijsmechanisme coördineert in dit simpele voorbeeld de acties van producenten en consumenten.

Voor een externe waarnemer lijkt het inderdaad alsof er een ‘onzichtbare’ centrale planner aan het werk was, die de vraag en het aanbod perfect op elkaar kon afstemmen. Deze centrale planner bestaat niet, het is het prijsmechanisme dat zorgde voor ‘market clearance’.

[Percalion]

Een vierde mogelijke interpretatie is het ontstaan van complexe structuren uit eenvoudige acties. We zouden in dit voorbeeld de ‘onzichtbare hand’ van Smith kunnen vergelijken met de mythe van een ‘intelligent designer’ die complexe levensvormen ontwikkelt.
Ik zal hier even – decadent, ik weet het – mezelf copy-pasten uit een eerdere discussie.

Het is makkelijk in te zien dat een brouwer meer winst zal maken in een land van bierdrinkers dan in een land van geheelonthouders, ongeacht de kwaliteit van het bier. De voorkeuren van de klanten zijn bepalend. In een land van geheelonthouders zal de bereidheid tot betalen van de klanten onwaarschijnlijk laag zijn, indien niet eenvoudigweg gelijk aan nul; in een land van bierdrinkers zal de bereidheid tot betalen uiteraard groter zijn.
Hoeveel winst kan een brouwer dus maken in een land van geheelonthouders? Geen, hij moet immers productiefactoren inzetten en vergoeden, maar wordt geconfronteerd met een te lage bereidheid tot betalen. In het land van de bierdrinkers echter, is de bereidheid tot betalen hoger, en zodoende ook de winstmogelijkheid van de brouwer.
Het winstmechanisme leidt in dit voorbeeld tot de rationele beslissing dat de brouwer een zaak opent in het land van bierdrinkers, en niet in het land van de geheelonthouders.

Echter, in het land van de geheelonthouders ligt de bereidheid tot betalen op de markt van de frisdranken waarschijnlijk hoger; hier liggen dan weer winstmogelijkheden die er misschien niet zijn in het land van de bierdrinkers.
Het totale aanbod aan dranken in beide landen is dus uiteindelijk afhankelijk van de voorkeuren van consumenten; het aanbod volgt de vraag van de consumenten (wat op zich ook al kan beschouwd worden als de werking van de onzichtbare hand).

In het land van de bierdrinkers zijn er veel brouwers en veel cafeetjes. De cafés hebben tapinstallaties nodig, barkrukken, muziekinstallaties enzoverder. De brouwers hebben machines nodig, uitrusting om het bier te laten gisten, bierbakken, glazen flessen. Er is transport nodig om het bier tot bij de klant te krijgen. Achter de brouwers en cafébazen staat dus een hele industrie klaar die hen moet bevoorraden met al het nodige. Er zal bijvoorbeeld een onderneming zijn die de glazen flesjes produceert. Met andere woorden, doordat het land bewoond wordt door bierdrinkers, is er bijvoorbeeld een onderneming nodig die aan glasblazerij doet.

Het bevredigen van een behoefte van de consument (dorst enzoverder) zorgt ervoor dat er cafés nodig zijn, en brouwerijen, en glasblazerijen…
Door vrijwillige interacties op de vrije markt ontstaat na verloop van tijd een zeer complexe structuur met toeleveranciers die zich specialiseren op zeer specifieke stukjes van het productieproces.

Dit speelt zich niet enkel af in de bierindustrie, maar in de hele structuur van de economie. Deze is een gigantisch complex, waarin diensten en goederen geproduceerd worden. Achter elke dienst, elk product dat door een consument verbruikt wordt, schuilt een gigantisch productieproces. Zelfs achter de relatief eenvoudige dienst van een ramenwasser schuilt de onderneming die ladders maakt, de onderneming die schoonmaakproducten maakt, de onderneming die sponsen en zeemvellen maakt… Nog ingewikkelder is bijvoorbeeld het productieproces dat achter computers en auto’s schuilgaat. Honderden, duizenden mensen werken samen om deze producten af te leveren bij de consument; er is een primaire industrie die grondstoffen onttrekt, er is een verwerkende industrie die halffabrikaten maakt, er zijn ingenieurs, bandwerkers, vrachtwagenchauffeurs… bij betrokken. En nergens is er een centrale planner die al deze ondernemingen coördineert; niemand heeft bevolen dat er toeleveranciers moesten komen voor deze of gene industrie.

Het feit dat zulke complexe samenwerkingsverbanden kunnen ontstaan door simpele interacties kan gezien worden als “de onzichtbare hand”.

In de biologie is er vastgesteld dat levende wezens ontzettend ingenieus ineensteken. De samenwerking tussen verschillende cellen, organen, zenuwen is zo complex dat sommigen niet kunnen geloven dat dit een resultaat is van toevallige gebeurtenissen en natuurlijke selectie. Zij schrijven deze complexe levensvormen toe aan een “intelligent designer”, die de plannen getekend heeft van het universum en al wat haar bewoont.
Er zijn natuurlijk genoeg verschillen tussen biologie en de sociale wetenschappen om deze analogie als onvolledig te beschouwen. Echter, de verwondering is er in beide gevallen wél, en in beide gevallen hebben relatief eenvoudige acties geleid tot ingenieuze, complexe situaties – hetzij levensvormen, hetzij samenlevings- en samenwerkingsverbanden.
Geen enkele consument heeft enige planning gemaakt over ladderfabrieken en glasblazerijen. De consument is uiteindelijk slechts geïnteresseerd in de diensten van de glazenwasser, en het glas om zijn bier in te schenken. Toch zijn het de handelingen van die consument – en niet van een centrale planner – die geleid hebben tot het ontstaan van ladderfabrieken en glasblazerijen.

De economische wetenschap is in staat om het ontstaan van zulke complexe organisatievormen te verklaren vanuit de individuele acties van individuen. De biologen zijn in staat – voor zover ik er iets van afken – om het bestaan van complexe levensvormen te verklaren vanuit toevallige mutaties en natuurlijke selectie. In beide gevallen is er geen “Planner” nodig… “Sire, je n’ai pas eu besoin de cette hypothèse”.

[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door DaBlacky

Tegen dergelijke ijzersterke inhoud haal je het toch niet... Ik ben trouwens blij dat CP deze draad ginder gesloten had, anders had ik hem nooit gelezen. Zalige discussie!!

Eigenlijk is die er gekomen omdat Pelgrim graag lacht met "De Onzichtbare Hand". Ik argumenteer dat die Hand geen verklarende factor is. Het is niet een deus ex machina die liberalen nodig hebben om hun economische theorieën op te bouwen; het is een metafoor die achteraf bedacht werd, zo van "het lijkt wel alsof..."

[C uit W]

Ziezo, nu is deze topic compleef �*f.

[Percalion]

ik ga sebiets slapen, maar nog kort even dit

Oorspronkelijk geplaatst door Pelgrim

zonder toename van de werkdruk... komaan zeg, gelooft ge die zever nu zelf? Tegenwoordig is het al toename van de werkdruk dat de klok slaat, dankzij de concurrentie!

Ja, zonder toename van de werkdruk.

Als één man helemaal alleen een auto probeert in elkaar te steken, heeft hij daar waarschijnlijk maanden en maanden voor nodig. Telkens moet hij opnieuw nadenken over wat nu de volgende stap is, waarna hij met veel moeite die stap zal uitvoeren.
Als honderd mensen dus op hun eentje een auto proberen te bouwen, zullen we na een jaar honderd auto's hebben, en aan alle auto's zal wel iets haperen: niet iedereen kan perfect alle stappen van het productieproces uitvoeren.

Laat nu die honderd mensen samenwerken, bijvoorbeeld aan een lopende bandsysteem. Iedereen krijgt één taak, waardoor iedereen zich kan concentreren op één bepaald onderdeel van de auto. Men wordt dus veel bekwamer hierin. We hebben nog steeds evenveel werknemers, we veronderstellen nog steeds evenveel materiaal, maar nu kunnen er plots veel meer auto's gemaakt worden in minder tijd.

De productiviteit is dus gestegen, zonder toename van de werkdruk: zelfs als iedereen nog steeds even lang en hard werkt als vóór de samenwerking, zullen er veel meer auto's geproduceerd worden.

Verwijzen naar de toenemende werkdruk (Van wat? De afgelopen tien jaar? Vergelijk de productieprocessen in de zware industrie eens met die van dertig jaar geleden, vergelijk de arbeidstijd, vergelijk wat van werknemers geëist wordt, op langere termijn!)

[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door C uit W

Ziezo, nu is deze topic compleef �*f.

en één hand is onzichtbaar, inderdaad

[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door Pelgrim

bij mijn weten hebben Marxisten dit nooit ontkent?

Dat was ook niet mijn stelling. Ik was gewoon de term "onzichtbare hand" aan het verduidelijken; het was geen gerichte aanval op het marxisme of zo.

Wat echter wel een probleem is, is het feit dat
1) door kapitaalsaccumulatie monopolies kunnen ontstaan die de wet van vraag en aanbod opheffen en

Ook monopolies zijn onderworpen aan de wet van vraag en aanbod. Meer zelfs; in theorie zijn monopolies net harder onderworpen aan de wet van vraag en aanbod dan ondernemingen in perfecte concurrentie
Bij perfecte concurrentie zijn er zodanig veel ondernemingen dat de productie van één onderneming geen invloed heeft op de marktprijs. De onderneming kan dus de prijs niet beïnvloeden, noch positief, noch negatief: als de onderneming dus zoveel mogelijk produceert, zal ze nog steeds dezelfde prijs krijgen voor haar product.
Een monopolist wordt geconfronteerd met de marktvraag. Aangezien ze de enige aanbieder is, betekent meer productie een lagere prijs.

Zowel 'perfecte concurrentie' als 'monopolie' zijn trouwens volstrekt theoretische concepten. In werkelijkheid zijn beiden zeer zeldzaam, de meeste markten is er 'monopolische concurrentie' of 'heterogeen oligopolie'.

2) Degenen die geen geld hebben, per definitie niet kunnen wegen op dit prijsmechanisme.

Ook dat klopt natuurlijk niet; wel integendeel! Als iedereen vijf euro heeft en ik bied een product aan voor tien euro, hoe groot is dan de vraag?
Nul, inderdaad. Dus 'geen geld hebben' heeft weldegelijk een weerslag op het prijsmechanisme, namelijk: bij een prijs van drie euro zal de vraag groter zijn dan bij een prijs van tien euro.

dat is dus allemaal in de hypothetische en volstrekt irreële veronderstelling dat alle mensen actief kunnen deelnemen aan dit prijsmechanisme. Zij die in de marginaliteit zitten kunnen daar echter niet aan deelnemen, want zij hebben geen geld om überhaupt een bod te kunnen doen.

Wel? Hoe hoger de prijs, hoe lager dus de vraag; hoe lager de prijs, hoe hoger de vraag, toch?

[Percalion]

Oorspronkelijk geplaatst door Pelgrim

als je dan toch vergelijkt met de biologie, kan je dan ineens de consequentie aanvaarden, met name dat het liberalisme een survival of the fittest is, waar uitbuiting schering en inslag is.

Die kritiek had ik voorzien; ik schreef niet voor niets "Er zijn natuurlijk genoeg verschillen tussen biologie en de sociale wetenschappen om deze analogie als onvolledig te beschouwen"