de katholieke missies naar het Noorden

[PAJOT]

Koning Willem I maakte de Hervormde Kerk dienstbaar aan zijn bestuur. Bijgestaan door Janssen, de ziel van het Ministerie van Eredienst, liet hij de organisatie van de Kerk van de Staat uitgaan. Een consulerende commissie werd belast met de beoordeling van een 'Algemeen reglement op het Bestuur der Hervormde kerk', dat op 7 januari 1816 door Willem I werd bekrachtigd. Het Kerkbestuur werd aristocratisch door het gering aantal leden en omdat er geen ruggespraak meer was van haar committenten. Provinciale kerkbesturen bezaten wetgevend gezag in hun gewest. Dit was noodzakelijk omdat de katholieken Nederland als een missiegebied zagen. Immers was Oranje steeds de beschermer geweest van het Protestantismus. In onze gewesten werd de vrijheid van godsdienst niet aangetast! Daartegenover stonden de katholieke missies in het Noorden, waarin Brussel een groot aandeel bezat.

De verlossing van Nederland en het herstel van het Oranjehuis ontnamen den Roomschenmenige illusie. Hunne verkregen regten werden geëerbiedigd, voor de tractementen der pastoors werd gezorgd, schoon het daarbij gevorderde toezigt op de benoemde personen het kerkbestuur hatelijk was. Daaruit ontsproot eene levendige correspondentie met de regering, en de toelagen werden grootelijks geweigerd. Sedert de vereeniging met België kwam het kerkbestuur tegenover den Staat op een meer vasten voet, en een Directeur-Generaal, later Minister van Eeredienst, werd met de voogdij belast ; want koning Willem I. die het welzijn der godsdienst van ganscher harte wilde en bedoelde, had gaarne over al de genootschappen als Opperkerkvoogd gegolden. Men aanschouwde de bloei der kerk in het verrijzen van nieuwe heiligdommen en het verfraaijen van oude kerkgebouwen. De regering bood haar de behulpzame hand bij het aankweken van bekwame geestelijken, door te Leuven een voorbereidend collegium philosophicum te stichten. Doch dit werd een steen des aanstoots, die het onverstand in rep en roer zette, en de regering moest tegen wil en dank terugtreden.
Van lieverlede openbaarde er zich een vijandelijke geest tegen het Protestantisme. Het proselietenmaken kwam aan de orde van den dag. Openbare processiën werden er gehouden, en men ontzag zich niet om te Ravenstein, op den Sacramentsdag in 1817, de godsdienstoefening der Protestanten te storen, en twee jaar later hield men aldaar op het open veld strijdpreêken tegen het Protestantisme. Men bemoeijelijkte de gemengde huwelijken, door den Roomschgezinden wederhelft te dwingen de te verwekken kinderen in de Roomsche kerk op te voeden, terwijl men, door stoffelijke ondersteuning aan den Roomschen landman of neringdoende, de Protestanten in hun bestaan benadeelde en alzoo verdrong.
De sluiting van het concordaat te Rome in 1827 vermeerderde de spanning, want in de bulle van bekrachtiging werden bepalingen binnengesloken, waarvan in het concordaat geene sprake was. Zij bevatte de oprigting van twee bisdommen, te Amsterdam en te 's Hertogenbosch, en verminderde den invloed der regering op de hoogere geestelijkheid en de seminariën. De afscheiding van België, ten gevolge van het Brusselsche oproer in 1830, wierp het concordaat in den afgrond der revolutie, en niemand dacht er meer aan. Bij de troonsbestijging van Willem II. was er weder van een concordaat sprake, maar het kwam niet tot uitvoering. Eerst in 1853 werd er eene vaste kerkregeling als met de deur in huis geworpen, en de Protestantsche bevolking werd door den schok als geëlectriseerd.
Tot hiertoe was de Rooms-Catholieke kerk in Nederland, in den toestand van eene missie, regtstreeks uit Rome door aartspriesters, vicarissen en administrateurs bestuurd geworden. Maar in 1853 ontstond er eene beslissende verandering. Op den 4den Maart vaardigde paus Pio novo eene bul uit, waarbij de hiërarchie in Nederland hersteld werd, alsof er nooit eene Hervorming bestaan had! Hij benoemde daarop een aartsbisschop van Utrecht, onder wien de bisschoppen van Haarlem, 's Hertogenbosch, Breda en Roermond geplaatst werden. De overmoed, waarmede de Paus en zijne allocutiën het herstel van de Roomsche kerk in Nederland uitsprak, waarvan de ondergang van het Protestantisme een onuitblijfbaar gevolg zou wezen, verbitterde de Protestanten, en het volk bragt zijne verontwaardiging voor den voet des troons. Het Ministerie, dat zich misschien had laten verschalken, viel, doch de invoering van het Episcopaat kon niet geweerd worden ; alleen ontwaarde de Ultramontaan, dat het Protestantisme niet als eene vlieg te vangen was, en het nieuwe Ministerie voerde een wet in op de kerkgenootschappen, die de Evangelische kerken tegen misbruikelijke ingrijpen van Rome's zijde waarborgen gaf (De geloofsbeleidenissen der wereld).

[Bruno*]

Mooi, maar wat is de communautaire geladenheid van dit dossier?

[PAJOT]

Dit toont aan dat het Belgische separatisme niet gerechtvaardigd was op godsdienstig vlak. Het noorden had te lijden onder die tegenstelling, in de hand gewerkt door het zuiden.