Libeerales : Open jullie ogen, Europeanen !

[Politics.be]

interview György Konrad Op de persconferentie van Guy Verhofstadt (Open Vld), fractieleider van de liberalen in het Europees Parlement, en zijn gast György Konrad, stelt de reporter van een Hongaars staatsmedium geen vraag. Wel beschuldigt hij beiden van leugens. Het is symbolisch voor de autoritaire evolutie in Hongarije. De Hongaarse staatsmedia werden de voorbije maanden door de regering van premier Viktor Orban vakkundig 'gezuiverd'. Honderden onafhankelijke journalisten en andere werknemers ruimden plaats voor apparatsjiks

"Voor het eerst sinds 1989 voel ik weer de sfeer die we met de val van het communistische regime achter ons lieten", zegt Konrad. Ondertussen worden op een scherm artikels geprojecteerd die verdwenen uit de democratische grondwet die het licht zag na 1989, en het land in 2004 naar EU-lidmaatschap leidde. Ze zijn vervangen in de omstreden 'Basiswet' die op 1 januari van kracht werd. Zonder debat, en na een stemming door de tweederdemeerderheid van Orbans partij Fidesz. De justitie, de centrale bank en de toezichthouder voor gegevensbescherming staan nu onder Orbans toezicht.

Omdat dit in strijd is met de Europese regelgeving begon de EU al een inbreukprocedure, maar die administratief-juridische weg alleen volstaat voor Verhofstadt en Konrad niet. Beiden riepen gisteren de Europese Raad op om maandag op de EU-top een debat te voeren over de fundamentele waarden die de EU bij elkaar houden. "De waarden in het Europees Verdrag zijn even belangrijk als de eurocrisis," zegt Verhofstadt, terwijl Konrad in ons daaropvolgend interview de situatie in zijn land "een waarschuwing noemt voor ons allemaal".

Een radiopresentator van Klubradio, die zijn licentie wordt ontnomen, noemde de situatie in Hongarije vorige week een soort staatsgreep. Deelt u die visie?

György Konrad: Ja, het is een sluipende staatsgreep. Niet alleen met militaire macht of wapens, maar stap voor stap, via nieuwe wetten en decreten. De volledige structuur van onze staat verandert terwijl we praten.

Hoe ziet u het dagelijks leven veranderen in 'Orbanistan', zoals u uw land nu noemt?

György Konrad: Als je de openbare radio of televisie vandaag aanzet val je in slaap. Er is geen debat meer te horen of zien. Zelfs in Boedapest niet. Als er andere zienswijzen zijn, die verschillen van de regeringsstandpunt, hoor je daar geen - of geen intelligente - verklaringen over in de staatsmedia. Klubradio is nu nog de enige onafhankelijke zender die in debat gaat. Nu ze hun licentie verliezen en alleen nog via het internet zullen uitzenden wordt hun reikwijdte beperkt."

Onder de communistische dictatuur werd uw vrijheid beteugeld. Uw boeken waren verboden. Begint u als openlijke criticus van Orban vandaag ook druk te voelen?

György Konrad: Ik denk niet dat ze zo ver durven gaan als mijn vrijheid te beperken. Ze passen wel een andere aanpak toe. Deze regering doet er alles aan om kritische mensen en stemmen te marginaliseren aan de zijlijn van het sociaal leven en in de media. Op het eind blijft alleen de massa van regime-aanhangers over.

Hoe verklaart u dat iemand als Viktor Orban, die na de val van de dictatuur het liberalisme omarmde, werd wat hij toen verachtte: een autoritaire leider?

György Konrad: Hij is een machiavellist. Zijn hoofddoel is zijn macht uitbreiden. Politiek is een machtsspel voor hem. Hij voelt geen solidariteit of empathie voor wie tegen hem verliest in dit spel. Hij vindt het een terechte straf dat zijn tegenstanders vandaag worden verboden.

Ziet u gelijkenissen met andere dictators uit uw geschiedenis?

György Konrad: Hij vertegenwoordigt een nieuw soort leider. Hij probeert zoveel mogelijk macht te hebben zonder de uiterlijke façade te verliezen, een soort Europese façade dan nog wel. Zijn systeem noem ik een 'democratuur', een mix tussen democratie en dictatuur. Hij heeft ergens zichzelf uitgevonden.

Hoe verklaart u dat de Hongaren desondanks voor hem kozen?

György Konrad: Hij is een vlotte jongen, kiest zijn woorden goed. Ik erken dat hij retorisch talent heeft. Ik was ooit de persoon die hem ooit voorstelde voor een beurs in Oxford. Hij was een talentvolle jongeman. Ik heb daar geen spijt over, wel over zijn evolutie. Zijn probleem is dat hij vanuit de school meteen in het parlement ging zetelen. Hij heeft geen sociale ervaring of een burgerberoep gehad. Alles draait om zijn politieke macht. Hij ziet ook zijn partij als ondergeschikt, een instrument. Dat is deels een erfenis uit het verleden. Velen uit de huidige politieke klasse waren lid en functionarissen van de communistische jeugdpartij tijdens hun middelbare schooltijd. De kloof tussen links en rechts is in Hongarije dikwijls artificieel.

Ondanks zijn maatregelen blijft het aantal protesten beperkt. Hoe verklaart u dat?

György Konrad: Op 2 januari vierde hij in het Operahuis zijn nieuwe Basiswet. Hij zag er niet gelukkig uit omdat hij en zijn Fidesz-nomenclatura het gebouw moest worden binnengeloodst achter een zwart scherm. Buiten demonstreerden honderdduizend mensen die onze republiek terug wilden. Er zijn dus wel degelijk talrijke mensen die niet van hem houden.

In de stad. Maar zijn aanhang op het platteland zwijgt. Waarom?

György Konrad: Hongarije is diep verdeeld tussen populisten en urbanisten. De urbanisten wonen in steden, reisden door Europa en leerden talen. De populisten leerden geen talen en geloven dat de urbanisten onterechte privileges hebben. De tweede man van Fidesz viel al tijdens de communistische periode de jonge intellectuelen in de hoofdstad aan. Hij vond dat ze neerkeken op de mensen van het platteland. Het is een cliché dat Orban vandaag ook gebruikt. Het eerste wat hij zei toen Fidesz won was: 'en nu gaan we Boedapest herbezetten.' Fidesz was er nooit succesvol. Hij voert een soort oorlog tegen Boedapest. Ze hebben zelfs ideeën gelanceerd om de hoofdstad op te delen in zeven delen zodat het niet langer de grootste stad is van Hongarije. Winnen over 'Boedapest' is één van Orbans streefdoelen.

Wat verwacht u van de Europese Raad?

György Konrad: Ik ben sceptisch. Orban heeft zoveel mogelijkheden gecreëerd om de aanbevelingen van de Raad naast zich neer te leggen. Hij dreigt slechts cosmetische ingrepen te doen in zijn wetgeving. Als de Raad bij een scholastische discussie blijft over zijn wetten zal ze niet veel bereiken. Een factfinding-missie in Hongarije, die naar de diepte van de samenleving kan peilen, zou nu efficiënter zijn. Maar elke kritiek is nodig, het zal zijn regering hopelijk voorzichtiger maken.

Deelt u Verhofstadts mening dat de Raad meer moet debatteren over Europese waarden in plaats van de eurocrisis?

György Konrad: Absoluut. Het is ondenkbaar om de EU alleen maar te beschouwen als een vereniging van economische belangen. De EU is een waardengemeenschap. Het heeft ons erg veel tijd gekost om dat te ontwikkelen. Europa moet streng zijn om de principes te verdedigen en te bewaken die ze in haar geschiedenis leerde. Europa kan in zijn geschiedenis beschaamd zijn omdat het de vreselijkste dictaturen heeft aanvaard, maar moet nu trots zijn omdat het ze heeft afgewezen. Europa mag vandaag niet inschikkelijk zijn voor nieuwe soorten dictaturen.

Welke oplossing zou de Raad volgens u moeten nastreven?

György Konrad: Een oplossing zoals in Italië, (waar de druk zo groot werd dat premier Berlusconi het veld ruimte voor een pluralistische overgangsregering die aanblijft tot nieuwe verkiezingen, mr). Let wel, ik wens niet dat een stabiele democratie gebouwd wordt op de overwinning van één zijde en het verlies van een andere. Dat zou voor een bittere sfeer zorgen in Hongarije. Er zijn voldoende gerespecteerde politici en economen van over de partijgrenzen heen die een consensus kunnen bereiken.

Is de situatie in Hongarije geen metafoor voor een nationaliseringstrend die zich overal in het continent heeft ingezet?

György Konrad: Hongarije is het voorbeeld van een fundamenteel structuurprobleem van de EU. De EU is nu een unie van nationale staten, niet van de Europese burger. Het zou goed zijn als ze een Unie kan worden die elk niveau van de samenleving vertegenwoordigt, van dorp tot staat, en niet alleen van de machtsterritoria. Onze fundamentele principes zijn de vrijheid en waardigheid van onze burgers. Als het fundamentele principe de waardigheid van de staat wordt krijg je een knoeiboel.

Wat moet Europa doen om meer een Europa van de burger te worden in plaats van een Europa van staten?

György Konrad: Europa moet méér met zichzelf in debat gaan. Zoals het anderhalve eeuw duurde om de VS te vormen is Europeanisering een traag proces. Ik geloof dat het nodig is dat het niet alleen verkozen leiders en parlementsleden zijn die deel moeten zijn van deze zelfcorrectie en hervormingen. Ook schrijvers zoals ik, die spreken in eigen naam en niet verplicht worden door een partij om een bepaalde zienswijze te vertegenwoordigen, kunnen erg productief zijn in het debat.

U bent 79, u zag de val van de nazi- en de communistische dictatuur...

György Konrad: ...en ik zal de val van deze autoritaire regering meemaken! Ik heb de optimistische hoop dat ik dit regime zal overleven. We zullen er ook uit leren. We zullen leren om niet langer demagogie te slikken, de snelle retoriek. Dat moet iederéén in Europa leren. Als burgers mogen we ons niet laten bedotten.

De toekomst wordt beslist door de jongere generaties. Wat is uw boodschap voor hen?

György Konrad: Ze moeten begrijpen dat het embleem van Europa de lerende mens is. Leren betekent ook zelfkritiek. Leren uit onze fouten en geschiedenis. De twee wereldoorlogen zijn telkens ontstaan omdat Europa verdeeld raakte in militaire allianties. Europa moet ook een constructie van seculiere staten blijven. We mogen geen ideologische staten tolereren. Nazistaten en bolsjewistische staten hebben Europa al eens vernield. Europa moet zijn seculiere, pluralistische, standpunt koesteren.

En een 'Europese identiteit' ontwikkelen. Maar wat is dat?

György Konrad: De Europese identiteit is altijd al de Europese cultuur geweest. Ze werd gecreëerd lang voor de heren Schuman, Adenauer, De Gaulle of de EGKS. Ze ontstond toen het Latijn nog de lingua franca was op dit continent! We moeten ons er veel meer van bewust zijn dat we ouder en solider zijn dan we denken.

Welke rol is hierin weggelegd voor de Europese schrijvers?

György Konrad: Lezen en leren van elkaar, zoals ze altijd al hebben gedaan. Er was al een Europese literatuur in de antieke tijden. De schrijvers hebben nooit gewacht op de politici om interesse en sympathie te tonen voor de ander. Zoals er ook voor Goethe geen nationale grenzen bestonden.

U hebt ook nooit gewacht op politici om uw mening te zeggen. Welke titel zou u vandaag als schrijver geven aan een boek over Europa?

György Konrad: (denkt lang na) "(De Duitse schrijver) Thomas Mann betitelde in 1936 een essay. Achtung, Europa! Dat moeten we vandaag misschien herlezen. Europeanen, open jullie ogen!


Interview door Maarten Rabaey

© 2012 publicatie: De Morgen / De Persgroep Publishing / auteur: Maarten Rabaey


Bron: politics.be