We glijden af naar zelfcensuur

[Spolpoel]

Er is al veel gepalaverd over 'Nederland na de moord', maar volgens Paul Cliteur beseft voorlopig niemand hoe verstrekkend de gevolgen op lange termijn zullen zijn. De moord op Theo van Gogh zal zijn consequenties hebben voor zelfcensuur, de veiligheid van wie participeert aan het publieke debat, het geweldmonopolie van de staat, maar ook voor de academische vrijheid.



EEN aanzienlijk probleem met niet alleen de bestuurlijke elite van Nederland, maar ook met de culturele elite is dat men denkt dat de liquidatie van Theo Van Gogh speciaal met Van Gogh te maken heeft. Alom hoor je dat hij ,,te ver'' ging, soms zelfs dat hij het onheil daarmee over zichzelf zou hebben afgeroepen. Grote bijval kreeg de dichter Remco Campert toen hij één dag na de moord op Van Gogh schreef: ,,De ene na de andere politicus stond pal voor de vrijheid van meningsuiting, maar dat is toch iets anders dan de vrijheid om mensen tot in hun ziel pijn te doen.''

Dat is geheel in overeenstemming met wat premier Jan Peter Balkenende zei en met het streven van minister van Justitie Piet Hein Donners om het vervolgingsbeleid ten aanzien van godslastering te revitaliseren. Maar ik vrees dat het veel te optimistisch is te denken dat de moslimextremisten het alleen hebben voorzien op de kwetsende Van Gogh. Wat de politieke islam voorstaat, is een met terroristische middelen te realiseren theocratie, een destabilisering van de westerse maatschappij door nu eens een columnist te liquideren, dan weer een politicus, vervolgens een breeddenkende islamitische voorman of wie men ook maar op de weg vindt.

Wat dat betreft zou niet zozeer Mohammed B. ons te denken moeten geven, maar vooral Jason W. en Ismail A. Beiden zijn leden van de Hofstadgroep en worden verdacht van een liquidatiepoging op de kamerleden Ayaan Hirsi Ali (VVD) en Geert Wilders (ex-VVD), maar ook op de Amsterdamse burgemeester Job Cohen (PvdA) en de wethouder Ahmed Aboutaleb (PvdA). Een punt dat voorzover mij bekend nog geen aandacht in de pers heeft gekregen is de principiële betekenis van het beramen van de moordaanslag op Cohen en Aboutaleb.

Als dit inderdaad het geval is - en voorlopig lijkt geen reden daaraan te twijfelen - dan zou dat betekenen dat het actieterrein van de terroristen aanzienlijk breder is dan wij dachten. Het zou betekenen dat zij zich richten op expliciete critici van de islam als Van Gogh, Hirsi Ali en Wilders. Ook de burgemeester van Amsterdam wekt de haat op van moslimextremisten. Waarom? Te vrezen valt dat hier niet veel anders een rol speelt dan de joodse achtergrond van de burgemeester. Ook op Aboutaleb werd een moordaanslag gepland. Waarom? De dreigbrief op het internet spreekt van hardnekkige ongelovigheid, ketterij en het erkennen van de scheiding van kerk en staat.

Eigen schuld eerst

Dit zou al diegenen die aandringen op matiging van de toon van het debat als voornaamste oorzaak van de ontstane malaise te denken moeten geven. Men kan zeggen dat Van Gogh niet zo grof uit de hoek mag komen. Dat Hirsi Ali zich omfloerster moet uitlaten wanneer zij kritiek heeft op de profeet. Maar wat moeten Cohen en Aboutaleb doen om de gramschap van de moslimextremisten te vermijden?

Of wil men beweren dat omdat het klimaat gepolariseerd raakt door Van Gogh en Hirsi Ali de politici Cohen en Aboutaleb in de vuurlinie komen? Dat is nauwelijks geloofwaardig. Als inderdaad blijkt dat de leden van de Hofstadgroep het hebben voorzien op zulke gematigde mensen als Cohen en Aboutaleb, die wars zijn van scherpe islamkritiek, komt de "eigen-schuld-theorie" onder druk te staan: de theorie dat mensen als Hirsi Ali en Van Gogh het kwaad over zichzelf afroepen door hun felle islamkritiek. Dit zou een groot deel van de participanten aan het publieke debat over dit onderwerp te denken moeten geven.

Ik denk ook dat dit betekent dat de 'Campert-norm' ons niet uit de malaise kan halen. Ik zou liever willen pleiten voor de 'Etty-norm'. Elsbeth Etty, columniste bij NRC Handelsblad , schrijft dat niet alles wat door mensen of groepen als kwetsend wordt ervaren om die reden niet gezegd of geschreven zou mogen worden. Dat punt is juristen die vertrouwd zijn met de jurisprudentie over vrijheid van meningsuiting en de literatuur daarover, natuurlijk genoegzaam bekend.

Vrijheid van meningsuiting zou totaal overbodig zijn, schrijft Etty terecht, ,,als het alleen gold voor brave, niet aanstootgevende, niet schokkende, niet verontrustende uitingen''. Zij presenteert een test om het tolerantiegehalte van onze samenleving te meten: ,,Zolang Ayaan niet vrij kan rondlopen, vrij kan spreken, binnen en buiten het parlement, is de democratische rechtsorde in ons land niet hersteld." En verder: ,,Zolang Ayaan Hirsi Ali en Geert Wilders moeten onderduiken en permanente bewaking nodig hebben wegens het uiten van hun mening, hebben mensen als de moordenaar van Theo van Gogh het hier voor het zeggen.''

Film, satire en wetenschap

Zolang het geweldsmonopolie van de staat niet is hersteld, dreigen we af te glijden naar een toestand van zelfcensuur. Op verschillende terreinen kan je dat zien.

Laten we eerst eens kijken naar de filmkunst. De Nederlandse krant Trouw publiceerde een opinie-onderzoek naar de film Submission . De vraag luidde: ,,Wat vindt u van de film Submission die Ayaan Hirsi Ali en Theo van Gogh gemaakt hebben?" Tien procent sprak van ,,schandalig", twintig procent van ,,provocerend'', tweeëntwintig procent van ,,confronterend'', 48 procent van ,,noodzakelijk''.

Een aanzienlijk gedeelte van de ondervraagden staat dus achter de ,,noodzakelijkheid'' van de film. Maar wie zal na de moord op Van Gogh bereid zijn zo'n noodzakelijke film te maken?

Laten we ook eens kijken naar satire en cabaret. De literair ciriticus en columnist Rob Schouten schrijft (in de voetsporen van de rechtsgeleerde en dichter Afshin Ellian) dat de gelovigen in de islam een zeker gevoel voor relativering zou moeten worden bijgebracht. ,,Want daaraan ontbreekt het schromelijk in de islamitische cultuur. Je mag geen grappen maken over de koran, niet over de Profeet, niet over de eerste vier kaliefs, niet over vrouwen. Eigenlijk mag je nergens mee spotten.''

Maar we moeten niet vergeten dat Schouten hier oproept tot het maken van grappen die anderen zouden moeten maken. En dat is niet zonder gevaar tegenwoordig. Wie zich met dat onderwerp heeft beziggehouden in het verleden, realiseert zich dat ook. Shouf Shouf Barakka!, het geplande vervolg op de succesvolle komedie Shouf Shouf Habibi is voorlopig afgeblazen. Regisseur Albert Ter Heerdt zei, mede namens scenarist Mimoun Oaïssa: ,,We zien nu een komedie met Marokkaanse hoofdrolspelers, in Amsterdam gesitueerd, niet zitten".

Ten slotte de wetenschap. Is het nog veilig een boek te schrijven over de historische betrouwbaarheid van de bronnen voor het leven van Mohammed?

Ibn Warraq, een van de grootste autoriteiten op dit gebied, denkt kennelijk van niet. Hij schrijft al jaren onder een pseudoniem. Hij is alleen via ingewijden bereikbaar. Hij spreekt niet op congressen of symposia. Ibn Warraq heeft de les van de fatwa over Salman Rushdie al lang geleden ter harte genomen.

Drie critici van de islam die onlangs de Erasmus-prijs ontvingen, schrijven nog wel onder eigen naam: Fatima Mernissi, Sadik Al-Azm, Abdulkarim Soroush. Maar hoe lang nog? En is dat wel verantwoord? Zijn zij net zo naïef als Van Gogh die dacht dat de dorpsgek niet zou worden omgelegd? Denken ze dat als je woorden vermijdt die het copuleren van mensen met dieren aanduiden, de dogmatische moslim hun geschriften in welwillende overweging zal nemen? Maar waarom zou hij dat doen? Is Ibn Warraq op de lange duur niet veel gevaarlijker dan Theo van Gogh?

En wat betekent de moord op Van Gogh voor auteurs als Bernard Lewis? In What went Wrong en The Crisis of Islam gaf de volgens velen grootste arabist van deze tijd zijn visie op de islam. In zijn recent gebundelde opstellen ontbreken enkele meer radicale passages. Toeval? Misschien, misschien ook niet.

Geweldmonopolie

En waarom zouden Mohammed B. en zijn kompanen niet de gehele problematiek van het Midden-Oosten bij hun activiteiten betrekken? Is de Britse historicus Niall Ferguson veilig? Ferguson schreef een boek over het Britse kolonialisme, maar zonder dat eenduidig te verwerpen. In een later boek meent dat hij dat het streven van de Amerikanen naar mondiale hegemonie onze enige hoop is op duurzame vrede en veiligheid in de wereld. Mag ik eigenlijk zijn naam wel noemen? Of schep ik hiermee al een gevaar? Ik heb het hiermee wel gedaan, maar ik ben toch zeer terughoudend in het noemen van namen van Nederlandse collega's en participanten aan de discussie over dit onderwerp. Zolang het geweldmonopolie van de staat niet is hersteld, is vrijheid van meningsuiting een privilege dat men zich moet kunnen ,,veroorloven''. Zo was dat tot aan de achttiende eeuw en zo is dat nu weer.

Paul Cliteur

(De auteur is hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap in Leiden en schrijver van de boeken 'God houdt niet van vrijzinnigheid', 'Tegen de decadentie'en 'Moderne Papoea's (2002). Illustratie: Paul Cliteur snoert zichzelf de mond.

Deze tekst is een ingekorte versie van een lezing die Paul Cliteur vanmiddag geeft voor het derde Ethisch Forum, een organisatie van de Universitaire Stichting. Het onderwerp van het forum is: 'Moeten academici zich uitspreken in maatschappelijke vraagstukken?'

www.universitairestichting.be


25/11/2004 Paul Cliteur

©De Standaard


Open je mond, voor de islam hem sluit ...

[Peace]

Censuur en democratie zijn volledig onverenigbaar.

[Eternity]

Oorspronkelijk geplaatst door Peace

Censuur en democratie zijn volledig onverenigbaar.

Moest een massa ook maar enigzins nadenken en niet de eerste hardst roepende idioot volgen zou dat inderdaad waar zijn.

[circe]

Oorspronkelijk geplaatst door Eternity

Moest een massa ook maar enigzins nadenken en niet de eerste hardst roepende idioot volgen zou dat inderdaad waar zijn.

Verander de wereld, begin bij jezelf: ik zie dat je al een voor jou toepasselijk citaat gebruikt:

..: 'Tis better to be silent and be thought a fool, than to speak and remove all doubt. :..