Een draak van een democratie

Politici mogen dan al de mond vol hebben van democratie, in werkelijkheid
hebben ze er een haat-liefdeverhouding mee, stelt BART MADDENS. Enerzijds
willen ze de burger nauwer betrekken bij de politiek en meer inspraak geven.
Anderzijds wegen ze dat nobele streven voortdurend af tegen doelstellingen
die ze minstens even belangrijk vinden: het politieke systeem stabiel
houden, en de eigen macht niet te veel in het gedrang laten komen.

Om die dubbelzinnige houding van politici tegenover de democratie te
illustereren wordt soms wel eens verwezen naar een Chinees sprookje over
meester Cheh. Die was verzot op draken en versierde zijn paleis met niets
dan drakenmotieven en drakenbeelden. Dat kwam een echte draak ter ore, die
daarop besloot meester Cheh met een bezoekje te vereren. Maar toen de draak
uiteindelijk voor zijn deur stond, werd de meester gek van angst. Bij nader
inzien hield hij toch niet echt van draken.

Politici dwepen wel met principes als democratie en volkssoevereiniteit,
maar als het er echt op aankomt en het volk zich effectief roert of dreigt
te roeren, dan breekt bij hen het angstzweet uit en achten ze de democratie
in gevaar.

In de periode dat de 'Nieuwe Politieke Cultuur' (NPC) hoogtij vierde, nu
ongeveer tien jaar geleden, leek het de politici nochtans even menens. Er
werden allerlei revolutionaire voorstellen geformuleerd om de burger dichter
bij het beleid te betrekken: er zouden referenda worden georganiseerd, de
burgemeester en zelfs de premier zouden rechtsreeks worden verkozen, de
afzonderlijke lijsten voor opvolgers zouden worden afgeschaft, enzovoort.
Weifelende pogingen

Tijdens de eerste regering-Verhofstadt deinde die NPC-storm nog wat na en
werden een aantal weifelende pogingen ondernomen om sommige voorstellen uit
te voeren. De afzonderlijke lijsten voor opvolgers werden in 2000 zelfs
daadwerkelijk afgeschaft. Voortaan zouden het niet langer de partijen maar
wel de kiezers zijn die beslissen over wie de ministers opvolgt in het
parlement. Het duurde nog twee jaar voor de politici helemaal uit hun
NPC-roes ontwaakten en tot het besef kwamen dat het bij nader inzien toch
wel veel comfortabeler was zelf de opvolgers aan te wijzen. In 2002 werd de
maatregel gewoonweg weer ongedaan gemaakt, zodat de burger de macht die zij
op papier even heeft gehad nooit heeft kunnen uitoefenen.

Nog halfslachtiger was de manier waarop de eerste regering Verhofstadt het
NPC-kroonjuweel van het referendum in de praktijk probeerde te brengen.
Onder het blijkbaar cynisch bedoelde motto 'elke Belg een beetje koning'
kreeg iedereen een propagandistische vragenlijst in de bus, waarmee men zich
onder meer kon uitspreken over de wel zeer controversiële kwestie of de
overheid al dan niet voor kwaliteit moet zorgen. Maar toen zich vijf jaar
later een mooie gelegenheid voordeed om de burger écht te laten meespreken
over een fundamentele beleidskwestie gaf de politieke klasse niet thuis.

Het beangstigende aan de hele discussie over het al dan niet houden van een
referendum over de Europese grondwet was dat de tegenstanders precies
dezelfde argumenten gebruikten als de tegenstanders van het algemeen
stemrecht meer dan honderd jaar geleden. De burgers zijn te weinig
geïnformeerd om zich over moeilijke kwesties uit te spreken. Ze zullen zich
op sleeptouw laten nemen door populistische volksmenners. Ze beseffen niet
wat goed is voor hen. In het diepst van hun hart vreesden de politici de
confrontatie met de burger en waren ze doodsbang dat de draak opnieuw aan
hun deur zou verschijnen in de vorm van een massaal 'neen'.

Dezelfde angst voor de draak ligt ook aan de basis van de recente beslissing
om de burgemeester toch maar niet rechtstreeks te laten verkiezen. Ook dat
was een van de uitlopers van de NPC-furie van de jaren negentig.

Tijdens de vorige legislatuur leek het er nog op dat de radicale democraten
in de VLD en Spirit hier voet bij stuk zou houden en zich deze enige
NPC-trofee niet zouden laten ontfutselen. Want hoe je ook draait of keert,
de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester zou betekenen dat een
belangrijk stuk macht van de politieke elite wordt overgeheveld naar de
burger. De macht over de coalitievorming is nog steeds een vrij exclusief
privilege van de politieke elite. En de elite zou geen elite zijn, mocht ze
zich niet met alle macht aan haar privileges vastklampen. Exit dus de
rechtstreekse verkiezing van de burgemeester.

Ter compensensatie verkregen de radicale democraten wel dat de
gemeenteraadsleden voortaan louter op basis van de voorkeurstemmen zullen
worden aangewezen. In werkelijkheid is dat niet veel meer dan een
schaamlapje, aangezien de voorkeurstemmen nu al de facto doorslaggevend zijn
bij de aanwijzing van de gemeenteraadsleden.
Heimwee

Van de vele voorstellen die ooit werden gelanceerd om de burger meer greep
te geven op het beleid blijft dus niet veel meer over. Sterker nog, een
aantal hervormingen die momenteel in de pijplijn zitten, lijken juist het
tegenovergestelde te beogen.

Toen in 1992 werd beslist de federale en de regionale verkiezingen los te
koppelen was dat een belangrijk winstpunt voor de democratie. Voortaan kreeg
de burger de gelegenheid om de federale en de regionale regering
afzonderlijk te beoordelen. Meteen werd het aantal inspraakmomenten
verhoogd, waardoor de kiezer ook meer kansen kreeg om de politieke kaarten
te herschudden. Vorig jaar heeft zij die extra macht op een nogal
doortastende manier benut, en van de weeromstuit heeft zowat de hele
politieke klasse heimwee gekregen naar het ancien régime, waarbij federale
en regionale samenvielen.

Het liefst van al zou men om de vijf jaar federale én regionale verkiezingen
willen houden. Op die manier kan de elite vijf jaar lang besturen zonder te
worden lastiggevallen door balorige en wispelturige kiezers. Dat een van de
grote voorstanders van het laten samenvallen van de verkiezingen, Steve
Stevaert, veel belang hecht aan jobzekerheid is onlangs trouwens ook nog op
een andere manier duidelijk geworden.

Het heet dat de koppeling van regionale en federale verkiezingen de enige
manier is om een ernstig beleid te kunnen voeren en het politieke systeem
beheersbaar te houden. Nochtans kan men bezwaarlijk stellen dat de kiezer in
ons land - in vergelijking met andere landen - overdreven veel naar de
stembus wordt geroepen. In de Verenigde Staten wordt om de twee jaar het
hele Congres herverkozen. In Frankrijk moeten de kiezers alleen al voor de
nationale verkiezing (van president en parlement) op vier verschillende
dagen gaan stemmen, en daarnaast zijn er nog eens aparte gemeenteraads- en
regionale verkiezingen (ook telkens in twee ronden), Europese verkiezingen
en af en toe een referendum. In Duitsland wordt de federale politiek om de
haverklap doorkruist door deelstaatverkiezingen. Toch lijkt het politieke
systeem in geen enkele van die landen daardoor tilt te slaan.

Als het al zo is dat ons politiek systeem geen aparte regionale verkiezingen
kan verdragen, dan kan dat enkel maar betekenen dat er iets ernstigs fout is
met dat systeem. Wat is dat eigenlijk voor een democratie, als men die enkel
kan doen werken door verkiezingen af te schaffen? Wat is dat voor een
democratie, waar de politieke elite de confrontatie met de burger zoveel
mogelijk uit de weg gaat en zich halsstarrig vastklampt aan de eigen macht
en privileges? De vraag stellen is ze beantwoorden.

De auteur doceert politieke wetenschappen aan de Katholieke Universiteit
Leuven

(c) Bart Maddens De Tijd - 19-6


Zo hoor je het ook eens van iemand anders.

--
Ghingis Khan
http://www.lotuschild.org/
http://www.khadag.org/
http://www.snowleopard.org/