Algemene toelichting (inleiding)

Naar aanleiding van de Vlaamse feestdag van 11 juli 2002 riep
Norbert De Batselier democratisch Vlaanderen op een basistekst te
schrijven. Deze tekst diende op een duidelijke manier de
voornaamste democratische principes van de Vlaamse samenleving
weer te geven. Dergelijke beginseltekst wordt in een democratische
rechtsstaat een Grondwet genoemd.

In tegenstelling tot de meeste federale landen kan Vlaanderen als
deelstaat van het federale België evenwel geen eigen Grondwet
aannemen. Volgens de eerste drie artikelen van de federale
Grondwet is het Vlaams Parlement immers niet bevoegd een
juridisch bindende akte aan te nemen die kan worden aanzien als
een grondwet. In dit opzicht wijkt de huidige stand van onze
federale ontwikkeling nog steeds aanzienlijk af van wat de regel is
in de meeste democratische federale staten.

In tal van federale landen zoals Duitsland, Zwitserland, Canada en
de Verenigde Staten is de grondwetgevende autonomie van de
deelstaten uitdrukkelijk erkend, hoewel zij niet noodzakelijk over
ruimere bevoegdheden beschikken dan Vlaanderen. Vlaanderen is
daarentegen niet bevoegd de eigen instellingen met eerbiediging
van de beginselen van de democratische rechtsstaat op alle
wezenlijke punten zelfstandig vorm te geven. Slechts een aantal
aspecten ervan mogen krachtens de federale Grondwet binnen de
grenzen van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming
der instellingen, in decreten worden aangenomen met de tweederde
meerderheid.(Artikelen 118, §2 en 123 §2 van de federale Grondwet)

Dit embryo van grondwetgevende of zogenaamde constitutieve
autonomie moet worden uitgebreid. Na bijna tien jaar federaal
België lijkt het aangewezen om de deelgebieden, in casu
Vlaanderen, juridisch de mogelijkheid te geven een Grondwet uit te
schrijven. Het Vlaams Parlement vraagt de federale regering dan
ook om de verklaring tot herziening van de Grondwet zo op te
stellen dat de deelgebieden in de volgende legislatuur over een
grondwetgevende bevoegdheid kunnen beschikken.

Het valt te betreuren dat voorliggende tekst, die de bevolking
duidelijk wil maken waar de Vlaamse overheid voor staat, als een
voorstel van resolutie door het leven moet gaan. Vanuit juridisch
oogpunt lijkt dit nochtans een noodzaak. De grondrechten van de
burgers kunnen immers niet decretaal worden gewaarborgd.
Hetzelfde geldt voor de bindende krachtlijnen voor het beleid.

Het zou dan ook misleidend zijn in de actuele stand van het
staatsrecht een lijst van beginselen i.v.m. burgerrechten en
beleidsrichtlijnen de vorm te geven van een bijzonder decreet.
Immers hoe ruim de feitelijke meerderheid ook zou zijn die in het
parlement dit decreet zou aannemen, juridisch kan niet worden
verhinderd, dat er later met een geringere meerderheid wordt van
afgeweken. Daarom is het aangewezen dat een dergelijke plechtige
verklaring wordt aangenomen in de vorm van een resolutie.

Bovendien zouden zich in dit decreet delicate
bevoegdheidsrechtelijke problemen stellen, omdat naar oordeel van
het Arbitragehof de gemeenschappen en de gewesten niet bevoegd
zijn in een decreet regels te herhalen, waarvan zij niet de
bevoegdheid hebben af te wijken.

{(Arbitragehof, 20 december 1985. Anderzijds is het onjuist te stellen dat de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest niet bevoegd zijn inzake de concretisering en eventuele beperking van grondrechten. Vele aangelegenheden waartoe zij bevoegd zijn, vertonen immers raakpunten met deze grondrechten.
Het Arbitragehof heeft aldus geoordeeld: Het feit dat de Gemeenschap de
uitoefening van bepaalde grondrechten zou regelen, tast haar bevoegdheid niet aan. Het feit dat de Grondwet en de internationale verdragen fundamentele rechten en vrijheden erkennen, betekent geenszins dat de regeling ervan enkel de federale overheid zou toekomen. Het staat aan elke overheid de inachtneming ervan te waarborgen door ze te concretiseren wanneer zij haar bevoegdheid
uitoefent (Arbitragehof, nr. 124/2000, 29 november 2000).}

In afwachting van een formele Vlaamse Grondwet hebben wij er
voorlopig voor geopteerd om de term handvest te gebruiken, naar
het recente voorbeeld van het Handvest van de Grondrechten van
de Europese Unie van 7 december 2000. Vele bepalingen van dit
voorstel van Handvest van Vlaanderen zijn de bevestiging van
beginselen ontleend aan hogere regels, zoals ze werden
geïnterpreteerd door de rechtspraak van hoogste interne en
Europese rechtscolleges. Ze worden toegepast op de eigen
bevoegdheden van Vlaanderen als gemeenschap en als gewest.
Vlaanderen onderschrijft en bevestigt het genot voor iedereen van
de fundamentele rechten en vrijheden verankerd in de federale
Grondwet en in de internationale verdragen inzake mensenrechten.
In deze indrukwekkende verzameling van bepalingen over
grondrechten moet onderscheid gemaakt worden tussen regels die
rechtstreekse gevolgen hebben in de interne rechtsorde enerzijds en
bepalingen, waaraan de burgers geen rechtstreeks afdwingbare
rechten of aanspraken ontlenen, doch die een
inspanningsverbintenis tot gevolg hebben voor de
beleidsverantwoordelijken. Die grondwettelijke en
verdragsrechtelijke bepalingen zijn voor de Vlaamse overheid
evenwel niet minder bindend. Het is nuttig specifieke toepassingen
hiervan voor belangrijke beleidsdomeinen van de Vlaamse
overheid te formuleren.

Bij de formulering van deze beginselen werd rekening gehouden
met de rechten en de vrijheden, opgenomen in de Grondwet van
België, in het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten
van de Mens en van de Fundamentele Vrijheden (EVRM) en de
door België geratificeerde aanvullende protocollen, in het Europees
Sociaal Handvest (ESH) en het aanvullend protocol bij dit verdrag,
in het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke
Rechten (Bupo), in het Internationaal Verdrag inzake
Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESCR), in het
Verdrag inzake de Rechten van het Kind (Kinderrechtenverdrag) en
in het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie (EU-charter)
en werd gerefereerd naar de rechtspraak van het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), het Hof van Justitie
van de Europese Gemeenschappen (H.v.J.), het Arbitragehof en de
Raad van State.

De huidige institutionele regels die bevoegdheden toewijzen aan de
gemeenschappen en aan de gewesten zijn niet geformuleerd als
doelstellingen, doch als aangelegenheden waarover zij de
regelgevende en of de bestuurlijke bevoegdheid hebben gekregen.3
Ze zijn met andere woorden beleidsneutraal geformuleerd. Zo
betekent de bevoegdheid inzake natuurbescherming en
natuurbehoud niet dat een actief beleid van zorg voor het
natuurbehoud of –herstel moet worden gevoerd. Het staat de
gewesten vrij de natuur te verwaarlozen en andere prioriteiten te
stellen, onverminderd de verplichting tot nakoming van
internationale en Europese verbintenissen. Om die reden is het
noodzakelijk om in dit handvest naast de concretisering van
sommige grondrechten vooral ook beginselen op te nemen over de
wijze waarop en de intensiteit waarmee de Vlaamse overheid die
aangelegenheid ter harte neemt.

Ook binnen de beperkte juridische betekenis van een resolutie
hebben deze beginselen hun belang ten aanzien van iedereen die
onder de rechtsmacht van de Vlaamse overheid ressorteert. Zij
maken de doelstellingen duidelijk waartoe een zo ruim mogelijke
meerderheid van het Vlaams Parlement zich engageert. De inhoud
van die beleidsbeginselen is gestaafd met juridische en politieke
argumenten. De structuur die werd aangehouden volgt
hoofdzakelijk de belangrijke onderdelen van de Vlaamse
bevoegdheden, zoals die volgen uit de Grondwet en uit de
Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der
instellingen (BWHI).

Het zal de aandachtige lezer ondertussen overduidelijk zijn dat
voorliggende tekst geen echte Grondwet is in de formeel juridische
betekenis van het woord. Toch is dit geen vrijblijvende tekst. De
ondertekenende partijen of stemmers van de uiteindelijke resolutie
van dit document verbinden er zich immers toe niet van deze
bepalingen af te wijken. In die zin is het dé beleidsverklaring van
en voor Vlaanderen en kan de tekst de facto zelfs een grotere
politieke waarde verkrijgen dan de federale Grondwet. Veel van de
artikelen van de federale Grondwet formuleren immers rechten die
in de praktijk niet kunnen worden afgedwongen. Het federale
grondrecht op arbeid is hiervan een duidelijk voorbeeld.

Een kritische lezer zal zeggen dat dit ook hier het geval is. Dit is
slechts ten dele juist. De rechten en plichten die in deze tekst zijn
opgenomen moeten beschouwd worden als de democratische
beleidsintenties van het Vlaams Parlement en niet als de
beleidsintenties van een toevallige regeringsmeerderheid. Elke
regering die zichzelf respecteert zal met deze tekst dus rekening
moeten houden.

Het document dat voor u ligt is het resultaat van een persoonlijke
denkoefening van de Voorzitter van het Vlaams Parlement over
waar het democratisch Vlaanderen van morgen voor moet staan. Ik
heb mij hierbij onder meer kunnen steunen op teksten van de
Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone
Kunsten van België (Deze juridische teksten werden inzonderheid voorbereid door professor Rimanque en de professoren Judo, Leus, Velaers en Van Orshoven) . Aan deze teksten heb ik dusdanig veel
aanpassingen en eigen accenten aangebracht dat voorliggende
basistekst enkel beschouwd kan worden als mijn individuele
maatschappelijke visie waarvoor ik in het huidig stadium alleen de
verantwoordelijkheid neem.

Deze tekst is dan ook een discussietekst. Hij is neergelegd in het
Vlaams Parlement en zal er worden besproken met de
democratische fracties. Het document mag evenwel niet vervallen
tot een ronkende verklaring van de politiek. Het handvest zou zich
hiermee zelf niet ernstig nemen. Eén van de beleidsintenties heeft
immers betrekking op de betrokkenheid van de burgers bij het
beleid van de Vlaamse overheid.

Er werd dan ook voor geopteerd om deze tekst open te stellen voor
een ruime discussie met alle Vlamingen. Het is de bedoeling dat de
mensen mee schrijven, debatteren en voorstellen aanreiken. Dit kan
in eerste instantie door op de tekst te reageren via de klassieke post
of via de website Vlaamshandvest.be. Het Vlaams Parlement zal
hiervoor een communicatiecampagne opstarten.

Dit is evenwel slechts de eerste stap van een ruimer interactief
proces. De tekst wordt ook voor reactie overgemaakt aan de
zogenaamde georganiseerde samenleving. Hiermee worden niet
enkel de “klassieke” organisaties van het maatschappelijk
middenveld bedoeld. Het ganse maatschappelijk verenigingsleven
(bv. jeugdbewegingen, milieugroeperingen, cultuurorganisaties,
verenigingen van gepensioneerden, … ) zal in het debat worden
betrokken.

Op die manier wordt getracht om de samenleving zelf een kans te
geven een handvest uit te schrijven. De voorstellen en opmerkingen
zullen grondig besproken worden in het Vlaams Parlement en
moeten uiteindelijk leiden tot een Grondwet voor een eigentijds
Vlaanderen.

Norbert De Batselier
December 2002.

[UFSIA]

interessant

[amydal]

beetje gedateerd...

o ja, hier het eindverslag

deze link werkt wel: hup