De paratheorie van René Girard

Den Duisteren Duikboot · 2 september 2006, 10:56

De paratheorie van René Girard

In het Nederlandse Filosofiemagazine verscheen in september 2006 een artikel (http://www.filosofiemagazine.nl/arti...181C1AEAF41A78) dat voortborduurt op de "inzichten" van de Franse spookgeleerde René Girard. Het is een treffend voorbeeld van een filosofie die zich weinig gelegen laat liggen aan empirie. Met spuug en ijzerdraad worden wilde speculaties aan elkaar geknutseld. Het resultaat is wat de Duits-Deense socioloog Theodor Geiger treffend omschrijft als een 'paratheorie': een ideologie die zich bedient van wetenschappelijk jargon en pseudowetenschappelijke bewijsvoering en aldus het aura van de wetenschap, geloofwaardig genoeg voor een goedgelovig publiek, op zich ziet afstralen.

Samengevat komt het artikel hier op neer: niet het verschil tussen mensen, maar het verdwijnen van verschillen, is de bron van conflicten. «Het kan verklaren waarom groepen die het relatief goed doen in de Nederlandse samenleving, zoals de Marokkaanse (volgens de 'integratiekaart' van de overheid, waarbij de factoren scholing en werk een groot gewicht krijgen), nu juist het meeste met vooroordelen te kampen hebben. Over gesloten gemeenschappen, zoals de Chinese en de Turkse, doen veel minder vooroordelen de ronde. Je zou kunnen zeggen: 'ze zijn minder tot last', maar misschien is wel beter: 'ze kennen hun plaats'.»

De auteur raakt hiermee een interessant punt aan. Zijn en mijn conclusies zijn zelfs in zekere mate gelijklopend te noemen. Alleen maakt hij er zich wel erg makkelijk van af. Er zou een onzichtbare, in ieder van ons werkbare kracht zijn die ons intuïtief doet terugdeinzen voor het naderbij komen van het vreemde, het andere, dat wat zich van ons onderscheidt. De vrees zou bestaan dat de ander, door te worden als wij, onze identiteit, onze eigenheid aantast, omdat deze ten enenmale bestaat bij gratie van het verschil, het contrast. Ter discussie staat niet of cultuur bestaat bij gratie van verschil; ter discussie staat of het verdwijnen van deze verschillen, direct horizontaal en indirect verticaal (ik bedoel daarmee dat cultuurverschillen vaak tot een hiërarchie tussen culturen leiden, die inkrimpt mét deze verschillen), angst inboezemt.

Hiervoor bestaat geen empirisch bewijs. Wel de nodige tegenbewijzen. Uit onderzoek blijkt dat mensen onbekenden in eerste instantie beoordelen op basis van verschillen. Deze verschillen boezemen onzekerheid en angst in. De ander verschilt van ons, denkt anders, handelt anders, en is door zijn onvertrouwdheid onvoorspelbaar. We weten niet wat we van deze ander mogen verwachten. Hij kan goed of slecht zijn, maar omdat we in een etnocentrische reflex onszelf steevast als norm van het goede zien, is alles wat daarvan afwijkt minder goed of ronduit slecht. Wanneer mensen nauwere contacten aanknopen met vreemden, raken de verschillen op de achtergrond. We hebben meer oog voor de gelijkenissen. We ontdekken eigenschappen, denkwijzen en gewoonten in de ander die veel minder van de onze verschillen dan we eerst dachten, en dat lucht op. De voorspelbaarheid van de ander neemt toe. Zijn nabijheid wekt geen angst meer op.

Nu zullen Girard en zijn aanhangers deze empirische vaststellingen met het kenschetsende dédain van de kamergeleerde weglachen. Hun 'angst voor het verdwijnen van de verschillen' is immers een metafysische kracht waar de mens geen vat op heeft. Ze kan dus ook niet empirisch worden aangetoond. De afname van de angst is slechts een illusie. In werkelijkheid is de angst door de nabijheid van de ander nog nooit zo groot geweest. Dit houdt verband met Girards visie op rivaliteit en mimetische begeerte. Het is niet de bedoeling hier dieper in te gaan op het werk van Girard. Ik zal daarentegen mijn visie op de onderhavige problematiek van de angst uiteenzetten zonder een beroep te doen op mysterieuze krachten van andere dan menselijke oorsprong.

Terecht merkt de auteur op dat mensen van Marokkaanse afkomst in veel minder gesloten gemeenschappen leven dan algemeen wordt aangenomen. Tot dit inzicht kwam reeds eind jaren '90 de vooraanstaande demograaf Ron Lesthaeghe in zijn onderzoek naar Marokkaanse en Turkse gemeenschappen in België. Voegen we daaraan toe dat bijvoorbeeld de orthodoxe joden een zeer hechte en tamelijk gesloten gemeenschap vormen. Ze leven sterk geconcentreerd in bepaalde Antwerpse buurten en blijken bijzonder zelfredzaam. Factoren als geografische concentratie en diversiteit van samenstelling spelen een belangrijke rol, maar ongeacht de oorzaken kunnen we stellen dat de orthodoxe joden hun eigen cultuur hebben weten te vestigen en te laten aanvaarden. De Marokkaanse gemeenschap is daar het minst goed in geslaagd. We stellen nu vast dat de tolerantie ten aanzien van deze Marokkaanse gemeenschap beduidend minder groot is dan die ten aanzien van de joodse gemeenschap. Is het omdat de orthodoxe jood 'zijn plaats kent'?

Laten we onze horizont nog een weinig verruimen. We stellen vast dat orthodoxe joden verhoudingsgewijs weinig voorkomen in criminaliteitsstatistieken. Marokkanen en Turken komen vrij vaak voor, waarbij Marokkanen globaal genomen bij ernstigere delicten zijn betrokken dan Turken. Er lijkt dus een omgekeerd evenredig verband te bestaan tussen de mate waarin men een hechte gemeenschap vormt (enigszins afgesloten van de ruimere samenleving) en de mate waarin men voorkomt in de criminaliteitsstatistieken. Dit is een belangrijk gegeven dat de auteur naast zich neerlegt. En dat wordt des te onvergeeflijker wanneer we trachten de vinger te leggen op de oorzaken van dit omgekeerd evenredig verband.

Hechte gemeenschappen kennen duidelijke gedragscodes en een efficiënte sociale controle. Er heerst een cultuur waaraan de leden zich onderwerpen en waarbinnen ze gesocialiseerd en eventueel gesanctioneerd worden. Wanneer die cultuur kwetsbaar is doordat de gemeenschap zwak is, dreigen nieuwe leden - jongeren - onthecht te raken: ze voelen zich weinig gebonden door de cultuur van hun ouders, komen veelvuldiger in contact met de cultuur van de ruimere samenleving en vallen willens nillens tussen twee culturen in. Enerzijds vervreemden ze van de ene cultuur, zetten er zich in hun puberteit nog eens extra tegen af, omdat deze thuiscultuur onvoldoende voorbereidt op een leven buiten de (aantrekkelijke) cultuur van het 'gastland'. Anderzijds worden ze slechts moeizaam of onvoldoende opgenomen door de andere cultuur: de onvertrouwdheid, het verschil boezemt te veel angst in. In een stad als Antwerpen, waar één derde voor een partij stemt die onmiskenbaar vijandig staat tegenover deze 'vreemde' cultuur, dit verschil, mag het geen verbazing wekken dat een opgroeiende jongere uit een post-Marokkaanse thuiscultuur zich niet 'welkom' voelt in de 'Vlaamse' cultuur.

In de psychologische ontwikkeling van de jongere - al in de vroege puberjaren, wanneer hij zijn leven meer in eigen hand kan nemen - leidt dit tot een verwarrende, ontregelende identiteitscrisis. Immers, de jongere ontleent zijn identiteit aan de cultuur waarin hij opgroeit. Maar deze is tweeslachtig, diffuus, onpraktisch of vijandig. De jongere ontbreekt het aan een duidelijk referentiekader, ziet zich heen en weer geslingerd tussen twee culturen en zoekt ten slotte ofwel houvast in een zelfgebricoleerde cultuur (die van de 'gang', van de 'straat' of de 'islam') of vervalt in normeloosheid en nihilisme (wat zich uit in zogenaamd 'zinloos geweld'). Het is pas wanneer deze jongeren op drift slaan, dat de (weliswaar afwachtende, enigszins achterdochtige) gastvrijheid van de autochtoon omslaat in verwerping en vijandigheid. De ander komt voort uit een cultuur die in verregaande staat van ontbinding is. Als gevolg daarvan treedt 'collateral damage' op in de gedaante van ontspoorde, identiteits-, cultuur- en normloze jongeren.

Deze korte uiteenzetting staat haaks op een theorie die conflicten terugvoert tot de angst dat de ander te dichtbij komt. Het denken van Girard en zijn apostelen is het typische product van kamergeleerden die op zoek zijn naar een allesverklarende, zaligmakende en zingevende uitweg uit het conflict. Het is niet gestoeld op empirische waarnemingen, maar beoogt slechts ingenieuze concepten en sjablonen op de realiteit te projecteren, in de hoop dat de realiteit zich in zulke theoretische kaders laat ringeloren. Het gaat uit van veronderstelde menselijke gedragingen eerder dan van feitelijke gedragingen. Meer nog: het gaat uit van de idee dat het menselijk gedrag richting krijgt door een onzichtbare onderstroom die door niemand kan worden waargenomen, een metafysische oerkracht die ons allen stuurt (de oorspronkelijke angst voor het verdwijnen van verschillen) en die we onbewust ontkennen. Het is wachten op de eerste psychoanalyticus die zonder deze theorie te suggereren zijn patiënt tot dit "zelfinzicht" kan bewegen...

Supe®Staaf · 2 september 2006, 11:10

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Den Duisteren Duikboot

Het is een treffend voorbeeld van een filosofie die zich weinig gelegen laat liggen aan empirie. Met spuug en ijzerdraad worden wilde speculaties aan elkaar geknutseld.
...........
Zijn en mijn conclusies zijn zelfs in zekere mate gelijklopend te noemen.
...........

Zonder commentaar.

praha · 2 september 2006, 11:43

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Supe®Staaf

Zonder commentaar.

toen ik bewust dat zinnetje aantrof had ik ook zoiets van ... gooit ie z'n eigen ruiten nu niet in ?

je moet wel net wat verder lezen SS ...al ben ik er vrij gerust in dat je dat wel zal gedaan hebben

ronduit 'schandalig' uit zijn context gerukt en vervolgens netjes geassembleerd van je... die twee stukjes met een passend 'Zonder commentaar' besloten

foei

Supe®Staaf · 2 september 2006, 13:00

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door praha

ronduit 'schandalig' uit zijn context gerukt en vervolgens netjes geassembleerd van je... die twee stukjes met een passend 'Zonder commentaar' besloten

foei

Ik heb nu eenmaal geen gelofte van kuisheid bij het discussiëren afgelegd.

Tegendradigaard · 2 september 2006, 16:13

Geen enkele menselijke zwakheid is vreemd voor de superstaaf....

praha · 2 september 2006, 16:15

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Supe®Staaf

Ik heb nu eenmaal geen gelofte van kuisheid bij het discussiëren afgelegd.

dat had ik al door, mijn beste

2 september 2006, 10:56	#1
Den Duisteren Duikboot Perm. Vertegenwoordiger VN Geregistreerd: 10 januari 2003 Berichten: 13.400	De paratheorie van René Girard De paratheorie van René Girard In het Nederlandse Filosofiemagazine verscheen in september 2006 een artikel (http://www.filosofiemagazine.nl/arti...181C1AEAF41A78) dat voortborduurt op de "inzichten" van de Franse spookgeleerde René Girard. Het is een treffend voorbeeld van een filosofie die zich weinig gelegen laat liggen aan empirie. Met spuug en ijzerdraad worden wilde speculaties aan elkaar geknutseld. Het resultaat is wat de Duits-Deense socioloog Theodor Geiger treffend omschrijft als een 'paratheorie': een ideologie die zich bedient van wetenschappelijk jargon en pseudowetenschappelijke bewijsvoering en aldus het aura van de wetenschap, geloofwaardig genoeg voor een goedgelovig publiek, op zich ziet afstralen. Samengevat komt het artikel hier op neer: niet het verschil tussen mensen, maar het verdwijnen van verschillen, is de bron van conflicten. «Het kan verklaren waarom groepen die het relatief goed doen in de Nederlandse samenleving, zoals de Marokkaanse (volgens de 'integratiekaart' van de overheid, waarbij de factoren scholing en werk een groot gewicht krijgen), nu juist het meeste met vooroordelen te kampen hebben. Over gesloten gemeenschappen, zoals de Chinese en de Turkse, doen veel minder vooroordelen de ronde. Je zou kunnen zeggen: 'ze zijn minder tot last', maar misschien is wel beter: 'ze kennen hun plaats'.» De auteur raakt hiermee een interessant punt aan. Zijn en mijn conclusies zijn zelfs in zekere mate gelijklopend te noemen. Alleen maakt hij er zich wel erg makkelijk van af. Er zou een onzichtbare, in ieder van ons werkbare kracht zijn die ons intuïtief doet terugdeinzen voor het naderbij komen van het vreemde, het andere, dat wat zich van ons onderscheidt. De vrees zou bestaan dat de ander, door te worden als wij, onze identiteit, onze eigenheid aantast, omdat deze ten enenmale bestaat bij gratie van het verschil, het contrast. Ter discussie staat niet of cultuur bestaat bij gratie van verschil; ter discussie staat of het verdwijnen van deze verschillen, direct horizontaal en indirect verticaal (ik bedoel daarmee dat cultuurverschillen vaak tot een hiërarchie tussen culturen leiden, die inkrimpt mét deze verschillen), angst inboezemt. Hiervoor bestaat geen empirisch bewijs. Wel de nodige tegenbewijzen. Uit onderzoek blijkt dat mensen onbekenden in eerste instantie beoordelen op basis van verschillen. Deze verschillen boezemen onzekerheid en angst in. De ander verschilt van ons, denkt anders, handelt anders, en is door zijn onvertrouwdheid onvoorspelbaar. We weten niet wat we van deze ander mogen verwachten. Hij kan goed of slecht zijn, maar omdat we in een etnocentrische reflex onszelf steevast als norm van het goede zien, is alles wat daarvan afwijkt minder goed of ronduit slecht. Wanneer mensen nauwere contacten aanknopen met vreemden, raken de verschillen op de achtergrond. We hebben meer oog voor de gelijkenissen. We ontdekken eigenschappen, denkwijzen en gewoonten in de ander die veel minder van de onze verschillen dan we eerst dachten, en dat lucht op. De voorspelbaarheid van de ander neemt toe. Zijn nabijheid wekt geen angst meer op. Nu zullen Girard en zijn aanhangers deze empirische vaststellingen met het kenschetsende dédain van de kamergeleerde weglachen. Hun 'angst voor het verdwijnen van de verschillen' is immers een metafysische kracht waar de mens geen vat op heeft. Ze kan dus ook niet empirisch worden aangetoond. De afname van de angst is slechts een illusie. In werkelijkheid is de angst door de nabijheid van de ander nog nooit zo groot geweest. Dit houdt verband met Girards visie op rivaliteit en mimetische begeerte. Het is niet de bedoeling hier dieper in te gaan op het werk van Girard. Ik zal daarentegen mijn visie op de onderhavige problematiek van de angst uiteenzetten zonder een beroep te doen op mysterieuze krachten van andere dan menselijke oorsprong. Terecht merkt de auteur op dat mensen van Marokkaanse afkomst in veel minder gesloten gemeenschappen leven dan algemeen wordt aangenomen. Tot dit inzicht kwam reeds eind jaren '90 de vooraanstaande demograaf Ron Lesthaeghe in zijn onderzoek naar Marokkaanse en Turkse gemeenschappen in België. Voegen we daaraan toe dat bijvoorbeeld de orthodoxe joden een zeer hechte en tamelijk gesloten gemeenschap vormen. Ze leven sterk geconcentreerd in bepaalde Antwerpse buurten en blijken bijzonder zelfredzaam. Factoren als geografische concentratie en diversiteit van samenstelling spelen een belangrijke rol, maar ongeacht de oorzaken kunnen we stellen dat de orthodoxe joden hun eigen cultuur hebben weten te vestigen en te laten aanvaarden. De Marokkaanse gemeenschap is daar het minst goed in geslaagd. We stellen nu vast dat de tolerantie ten aanzien van deze Marokkaanse gemeenschap beduidend minder groot is dan die ten aanzien van de joodse gemeenschap. Is het omdat de orthodoxe jood 'zijn plaats kent'? Laten we onze horizont nog een weinig verruimen. We stellen vast dat orthodoxe joden verhoudingsgewijs weinig voorkomen in criminaliteitsstatistieken. Marokkanen en Turken komen vrij vaak voor, waarbij Marokkanen globaal genomen bij ernstigere delicten zijn betrokken dan Turken. Er lijkt dus een omgekeerd evenredig verband te bestaan tussen de mate waarin men een hechte gemeenschap vormt (enigszins afgesloten van de ruimere samenleving) en de mate waarin men voorkomt in de criminaliteitsstatistieken. Dit is een belangrijk gegeven dat de auteur naast zich neerlegt. En dat wordt des te onvergeeflijker wanneer we trachten de vinger te leggen op de oorzaken van dit omgekeerd evenredig verband. Hechte gemeenschappen kennen duidelijke gedragscodes en een efficiënte sociale controle. Er heerst een cultuur waaraan de leden zich onderwerpen en waarbinnen ze gesocialiseerd en eventueel gesanctioneerd worden. Wanneer die cultuur kwetsbaar is doordat de gemeenschap zwak is, dreigen nieuwe leden - jongeren - onthecht te raken: ze voelen zich weinig gebonden door de cultuur van hun ouders, komen veelvuldiger in contact met de cultuur van de ruimere samenleving en vallen willens nillens tussen twee culturen in. Enerzijds vervreemden ze van de ene cultuur, zetten er zich in hun puberteit nog eens extra tegen af, omdat deze thuiscultuur onvoldoende voorbereidt op een leven buiten de (aantrekkelijke) cultuur van het 'gastland'. Anderzijds worden ze slechts moeizaam of onvoldoende opgenomen door de andere cultuur: de onvertrouwdheid, het verschil boezemt te veel angst in. In een stad als Antwerpen, waar één derde voor een partij stemt die onmiskenbaar vijandig staat tegenover deze 'vreemde' cultuur, dit verschil, mag het geen verbazing wekken dat een opgroeiende jongere uit een post-Marokkaanse thuiscultuur zich niet 'welkom' voelt in de 'Vlaamse' cultuur. In de psychologische ontwikkeling van de jongere - al in de vroege puberjaren, wanneer hij zijn leven meer in eigen hand kan nemen - leidt dit tot een verwarrende, ontregelende identiteitscrisis. Immers, de jongere ontleent zijn identiteit aan de cultuur waarin hij opgroeit. Maar deze is tweeslachtig, diffuus, onpraktisch of vijandig. De jongere ontbreekt het aan een duidelijk referentiekader, ziet zich heen en weer geslingerd tussen twee culturen en zoekt ten slotte ofwel houvast in een zelfgebricoleerde cultuur (die van de 'gang', van de 'straat' of de 'islam') of vervalt in normeloosheid en nihilisme (wat zich uit in zogenaamd 'zinloos geweld'). Het is pas wanneer deze jongeren op drift slaan, dat de (weliswaar afwachtende, enigszins achterdochtige) gastvrijheid van de autochtoon omslaat in verwerping en vijandigheid. De ander komt voort uit een cultuur die in verregaande staat van ontbinding is. Als gevolg daarvan treedt 'collateral damage' op in de gedaante van ontspoorde, identiteits-, cultuur- en normloze jongeren. Deze korte uiteenzetting staat haaks op een theorie die conflicten terugvoert tot de angst dat de ander te dichtbij komt. Het denken van Girard en zijn apostelen is het typische product van kamergeleerden die op zoek zijn naar een allesverklarende, zaligmakende en zingevende uitweg uit het conflict. Het is niet gestoeld op empirische waarnemingen, maar beoogt slechts ingenieuze concepten en sjablonen op de realiteit te projecteren, in de hoop dat de realiteit zich in zulke theoretische kaders laat ringeloren. Het gaat uit van veronderstelde menselijke gedragingen eerder dan van feitelijke gedragingen. Meer nog: het gaat uit van de idee dat het menselijk gedrag richting krijgt door een onzichtbare onderstroom die door niemand kan worden waargenomen, een metafysische oerkracht die ons allen stuurt (de oorspronkelijke angst voor het verdwijnen van verschillen) en die we onbewust ontkennen. Het is wachten op de eerste psychoanalyticus die zonder deze theorie te suggereren zijn patiënt tot dit "zelfinzicht" kan bewegen... Laatst gewijzigd door Den Duisteren Duikboot : 2 september 2006 om 10:57.

2 september 2006, 16:13	#5
Tegendradigaard Perm. Vertegenwoordiger VN Geregistreerd: 3 oktober 2003 Locatie: Zou ik ook graag weten Berichten: 14.746	Geen enkele menselijke zwakheid is vreemd voor de superstaaf....