Europa liberaal?

[Sjaax]

Mijn hart klopt sociaal, maar mijn hoofd denkt vaak liberaal. Hoewel ik een meer sociale ordening van de maatschappij wenselijk vind, zijn er factoren die pleiten voor een liberale benadering van veel problemen. Op langere termijn gezien zal de marktwerking het best worden ingetoomd, op korte termijn kan ze worden gestimuleerd. De noodzakelijke stap in de vorm van liberalisering is opportuun, zonder welke je vervolgens geen stappen vooruit - in de richting van een socialere maatschappij - kan zetten.

Er vallen kanttekeningen te plaatsen bij het overheersende marktdenken. Maar bij critici van het marktdenken bespeur ik een geringe aandacht voor de globalisering. En om dichter bij huis te blijven: de europeanisering is wel heel nabij. Meer dan 60% van de wetgeving van de lidstaten wordt door Europees Brussel geïnitieerd. Je kan bij een discussie over toekomstig beleid in een lidstaat niet om de EU heen. Menige beleidsmaker stelt dat de nationale beleidsruimte veel groter is dan vaak wordt gesuggereerd. Hier treedt duidelijk een verschil van inzicht op. Veeleer lijkt een overschatting van de nationale beleidsruimte de trend. En dat is ook heel menselijk. Je kan van politici en andere beleidsbepalers, die nu eenmaal voornamelijk op nationaal niveau hun verantwoording afleggen, niet verwachten dat ze het belang hun werk minimaliseren, integendeel.

Aan de hand van een voorbeeld betreffende de energiemaatschappijen zal de marktproblematiek worden verduidelijkt. De opwekking en distributie van energie waren vroeger in handen van regionale maatschappijen. De bevolking had in principe heel wat in de melk te brokkelen. Door de globalisering, het belang van energie, de toenemende interdependentie van energieleveranciers was het model van de regionale energiebedrijven niet meer vol te houden. De discussie over kernenergie was een nationale en het was dan ook onwenselijk dat een regionale maatschappij zelfstandig over allerlei zaken (levensduur) in verband met die kerncentrale zou beslissen. Een mogelijkheid zou zijn geweest alle regionale energiemaatschappijen in een nationale te laten opgaan. Vanaf de jaren ’80 was langzamerhand op Europees niveau het neoliberale marktdenken dominant geworden. In veel Europese landen meende men dat de beste oplossing was de energiemarkt te privatiseren. Voor kleine landen is dat wel logisch. De problematiek van de kleine schaal van de energiemaatschappijen zou zich in de toekomst ook voordoen op Europees niveau. Een energiemaatschappij van Luxemburg (met minder dan de helft van het aantal inwoners van Brussel) zal zich nooit kunnen meten met haar grote zusjes in Frankrijk en Duitsland. De voorkeur voor privatisering is dan gauw gemaakt. Het kapitaal kijkt niet naar origine of kleur. Het behandelt (of minacht) ieder op gelijke wijze.

Maar de energieproblematiek is zo veelomvattend dat er bij voorkeur politieke beslissingen over zouden moeten worden genomen en niet alleen zakelijke. Is het wenselijk dat de beslissing om een nieuwe energiecentrale te bouwen wordt genomen door een private energiemaatschappij? En moet het soort energiecentrale een kolencentrale of een kerncentrale of anders zijn? Moeten over deze kwesties zakelijke, dus beperkte, of politieke argumenten de doorslag geven? Het antwoord lijkt me evident. De politiek kan wel randvoorwaarden opstellen voor geprivatiseerde bedrijven. Maar als de politiek veel randvoorwaarden opstelt dan is ze op een oneigenlijke manier bestuurder geworden. Via allerlei wetten en regels wordt een beleid afgedwongen. Het aldus afgedwongen beleid werkt een enorme bureaucratie in de hand en zal dientengevolge inefficiënt, zo niet nauwelijks werkbaar zijn. Als de politiek een dergelijke oplossing kiest dan kan ze net zo goed zelf rechtstreeks besturen. Het pleidooi hier lijkt duidelijk gericht op een politieke, niet private oplossing, waarbij sociale, economische en ecologische aspecten een rol spelen. Dat is de ‘hart’-kant van het verhaal.

Maar er zit een andere kant aan. Die andere kant betreft de EU. De EU vormt een interne markt gericht op het vrije verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal. Energie moet vrij verhandeld kunnen worden tussen alle lidstaten van de EU. Een Nederlandse discussie over kernenergie is in verband hiermee interessant en zal heftig worden gevoerd. Maar een afwijzing van kernenergie impliceert een hypocriete houding. Energie opgewekt met behulp van kerncentrales uit België of Frankrijk kan gewoon in Nederland worden gebruikt wegens de EU verdragen. Zou alleen op Nederlands grondgebied geen nieuwe kerncentrale mogen komen? De andere Europeanen mogen dan met de shit zitten. Dat is hun probleem. Wel profiteren van lusten, van bijvoorbeeld meer onafhankelijkheid van olie- en gasproducerende landen, maar geen lasten willen dragen. Ik snap dat deze struisvogelpolitiek interessant is voor een aantal Nederlandse politici: ‘We laten ons de wet niet voorschrijven door de EU’.
In een interessant, doch vooralsnog weinig invloedrijk boekje van Paul Kapteyn Markt zonder staat (1993) wordt een diepgaande analyse van de verhouding tussen markt en staat gegeven. Er bestaat een nauwe relatie tussen de ontwikkeling van een markt en een staat. Als een vrije markt wordt gevormd dan impliceert dat ook de parallelle ontwikkeling van een staat. Een markt heeft bescherming nodig en op een vrije markt moeten voor iedereen gelijke spelregels gelden. De staat zorgt voor die voorwaarden. Nu is de ontwikkeling van een EU-staat een langzaam proces. De creatie van een interne markt is binnen Europa veel verder voortgeschreden. Die discrepantie tussen ontwikkeling van de markt en de staat in de EU zorgt voor een democratisch deficit. Dat democratische deficit doet sommigen en dus sommige politieke partijen opteren voor een isolationistische koers, maar dat is gezien de belangrijke positie van Nederland en België als transitolanden weinig realistisch.

Na dit intermezzo over markt- en staatsontwikkeling keer ik terug naar de energiebedrijven. Het kader voor de energieproblematiek kan op politiek niveau alleen adequaat door de EU worden bepaald. Zolang de EU nog op een rudimentair niveau functioneert met betrekking tot het totale sociaal-economische beleid is het onmogelijk een afgewogen Europese energiepolitiek te voeren. Het politieke getouwtrek leidt meestal tot een vruchteloze discussie over soevereiniteit met als gevolg none-oplossingen. Toch moeten onder druk van veranderende omstandigheden, van globalisering beslissingen worden genomen. Als second best oplossing is dan de keuze te prefereren voor een liberaal beleid met randvoorwaarden op nationaal niveau voor zover dat mogelijk is. Met betrekking tot de randvoorwaarden wordt overigens de nationale speelruimte als gevolg van de verdergaande integratie van de EU-markt steeds krapper. Het zou interessant zijn te zien hoe het Europese Hof van Justitie zou oordelen, wanneer volgens Nederlandse regels een nieuwe kerncentrale niet wordt toegestaan, maar een energiemaatschappij toch een kerncentrale zou willen bouwen.

Hoewel volgens eerder in het betoog een liberaal beleid op energiegebied niet het beste is, lijkt dat uit pragmatisch oogpunt toch wenselijk. Wat geldt voor de energiebedrijven, geldt voor veel andere zaken op sociaal-economisch terrein. Een politiek sociaal beleid is wenselijk, maar de realiteit gebied vooralsnog op veel beleidsterreinen te kiezen voor een liberale aanpak.

[Sjaax]

Ik ben niet de enige die de liberale trend opmerkt. Zie een artikel - wat oppervlakkiger dan mijn tekst - van Thomas Ferenczi in Le Monde:

Dans la plupart des pays européens, la demande d'ordre et d'autorité provoquée par les bouleversements du monde favorise la droite. Le modèle social-démocrate n'y répond en effet qu'imparfaitement. Ses bases sont désormais fragilisées. Traditionnellement il reposait sur deux piliers : un compromis entre le capital et le travail, un accord entre la classe ouvrière et les classes moyennes. Or la mondialisation a mis le premier en péril tandis que la montée des inégalités a rendu le second plus aléatoire. C'est cette difficulté que doivent résoudre les sociaux-démocrates s'ils veulent reconquérir le soutien de l'opinion. Une partie d'entre eux a déj�* beaucoup avancé dans leur travail de rénovation, d'autres, comme les Français, n'en sont qu'au tout début.

Bron: http://www.lemonde.fr/web/article/0,...-908396,0.html

[Brandaan]

Schrijft u die teksten die u hier plaatst trouwens zelf? Mooi geschreven hoor, maar ze zijn iets te lang en uitgebreid om goed een discussie op gang te brengen. Ze zijn meer op hun plaats op een opiniepagina van de krant.

[Sjaax]

Oorspronkelijk geplaatst door Brandaan

Schrijft u die teksten die u hier plaatst trouwens zelf? Mooi geschreven hoor, maar ze zijn iets te lang en uitgebreid om goed een discussie op gang te brengen. Ze zijn meer op hun plaats op een opiniepagina van de krant.

Merci voor het compliment. Je hebt het goed gezien over dat opinieartikel. Het was oorspronkelijk als zodanig opgezet. Ik heb het zelfs nog ingekort voor het forum hier.
Ik ben van menig dat wat langere stukken af en toe best mogen. One-liners die het universum pogen te verklaren zijn wellicht leuk, maar brengen een discussie zeker niet verder.
Het merendeel van mijn berichten is overigens aanzienlijk korter.

[liberalist_NL]

Liberaler moet Europa nog, het belet landen namelijk niet om zelf te kiezen sociale politiek te voeren, of minder.