Taalverschillen in de Nederlanden

[Svennies]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Bedankt voor het compliment, Svennies.

Op dit laat uur ben ik eerder geweldig moe, om precies te zijn. Morgen (straks, eigenlijk) vroeg op, en een nieuwe dag tegemoet.

Dank voor de "dialect-versnapering", heren, en tot één dezer dagen op dit forum.

Het genoegen is wederzijds ,slaapwel Hallebarde...

[djimi]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Als ik één persoonlijke frustratie zou moeten opnoemen, is het nu net dat : ik ken eigenlijk geen enkel dialect goed. Ik heb als kind nooit lang genoeg in dezelfde plaats gewoond (zelfs niet in dezelfde streek) om mij een plaatselijk dialect eigen te maken.

Overigens heb ik ook nadien langere tijd in een niet-franstalig buitenland verbleven (wegens studie), dus tja, voor mij zijn dialecten (in welke taal ook) iets wat ik graag tracht na te bootsen, maar waar ik eigenlijk geen persoonlijke voeling mee heb.

Uiteraard is mijn eigen taal wel wat aangepast aan de streek waar ik al geruime tijd woon, maar dat gaat dan meer om locale uitdrukkingen dan om een dialect. Hier zegt men bijvoorbeeld in volkse sferen "je n'ai pas rien" in plaats van "je n'ai rien".

Tja djimi, op (locaal) taalgebied is het bij mij niet veel soeps, dus.

Ik vermoed dat je daarentegen wel prat kunt gaan op een zeer goede beheersing van het Frans zoals ik het graag hoor: beschaafd, snel en vinnig, maar wel helder en beheerst uitgesproken, met bijna mathematische precisie.

Ik ben niet bepaald een fan van de heer Sarkozy, maar ik vind het wel héérlijk om hem te horen praten.

Klinkt jouw Frans ook zo?


Wat ik ook erg mooi vind, is het 'aksang du midi'.


Het 'Frans' dat ik hier in Bruxèl zo vaak moet aanhoren, is zo deprimerend lélijk, zo 'smerig' zelfs.

Ik mis 'quatre-vingt quinze' en 'soixante dix-sept', bijvoorbeeld, je kan je dat misschien wel voorstellen?

'Nonaante saincque' en 'septaante sette', ik krijg er braakneigingen van.

[Scarabaeida]

Oorspronkelijk geplaatst door djimi

Het 'Frans' dat ik hier in Bruxèl zo vaak moet aanhoren, is zo deprimerend lélijk, zo 'smerig' zelfs.

Hoor je zelf vaak dit Frans? http://www.youtube.com/watch?v=RxwYs359gY8

[djimi]

Oorspronkelijk geplaatst door Svennies

Dat is de platte vertaling hé djimi..

Ongetwijfeld, hé

Maar ik vind het wel een bijzonder grappige uitdrukking, en zéér plastisch.

Ik ga dat hier in Bruxelles ooit wel eens verfransen, denk ik.

Ik kom hier regelmatig 'stukskes stront' tegen, letterlijk èn figuurlijk.

Bon, ik ga er ook maar mee stoppen. De rapporten van de eerste periode zijn klaar, ik kan nu eindelijk beginnen aan een paar andere taken die ik al een beetje uit het oog verloren was.

Tot nog eens, Svennies.

Slaapwel.

[Svennies]

Oorspronkelijk geplaatst door djimi

Ongetwijfeld, hé

Maar ik vind het wel een bijzonder grappige uitdrukking, en zéér plastisch.

Ik ga dat hier in Bruxelles ooit wel eens verfransen, denk ik.

Ik kom hier regelmatig 'stukskes stront' tegen, letterlijk èn figuurlijk.

Bon, ik ga er ook maar mee stoppen. De rapporten van de eerste periode zijn klaar, ik kan nu eindelijk beginnen aan een paar andere taken die ik al een beetje uit het oog verloren was.

Tot nog eens, Svennies.

Slaapwel.

Sloppel djimi....

Enne tot straks....

[djimi]

Oorspronkelijk geplaatst door Scarabaeida

Hoor je zelf vaak dit Frans? http://www.youtube.com/watch?v=RxwYs359gY8

Aaaaargh!!

Zo van dat 'Frans', ja, en èrger.

Ik vind het erg dat te moeten toegeven, maar zo'n taal haalt het slechtste in mij naar boven

[djimi]

Oorspronkelijk geplaatst door Svennies

Sloppel djimi....

Enne tot straks....

[Hallebarde]

Oorspronkelijk geplaatst door djimi

Ik vermoed dat je daarentegen wel prat kunt gaan op een zeer goede beheersing van het Frans zoals ik het graag hoor: beschaafd, snel en vinnig, maar wel helder en beheerst uitgesproken, met bijna mathematische precisie.

Ik ben niet bepaald een fan van de heer Sarkozy, maar ik vind het wel héérlijk om hem te horen praten.

Klinkt jouw Frans ook zo?


Wat ik ook erg mooi vind, is het 'aksang du midi'.


Het 'Frans' dat ik hier in Bruxèl zo vaak moet aanhoren, is zo deprimerend lélijk, zo 'smerig' zelfs.

Ik mis 'quatre-vingt quinze' en 'soixante dix-sept', bijvoorbeeld, je kan je dat misschien wel voorstellen?

'Nonaante saincque' en 'septaante sette', ik krijg er braakneigingen van.

Allez, in extremis, voor het slapengaan...

Mijn Frans is eh... gewoonweg Frans, nietwaar. Ik vind van mezelf dat ik een beetje té snel en soms té kordaat spreek, maar bon, voor het overige rien �* signaler, denk ik.

Daarentegen, het enige petieterig tongvalletje dat in mijn Frans te ontdekken valt, is wellicht dat beetje 'aksang du midi' van mijn allereerste levensjaren. Ruim onvoldoende opdat u het mooi zou kunnen vinden ; het kleurt slechts in zéér verwaterde vorm mijn spreektaal.

Voor wat het in België gesproken Frans betreft, en voor zover ik dat kan nagaan : ik ken Franstalige Belgen wier Frans slechts een nauwelijks merkbaar Belgisch accent heeft, maar anderzijds hoor ik erg dikwijls van Belgische (vooral Waalse , maar ook Brusselse) toeristen een taaltje dat duidelijk du belge is.

Sommige uwer politiekers spreken erg slecht Frans (Michel Daerden, bijvoorbeeld), anderen doen het duidelijk beter. Maar sommige Vlamingen spreken gewoonweg "mooier" Frans dan veel Franstalige Belgen, vind ik.

[djimi]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Allez, in extremis, voor het slapengaan...

Mijn Frans is eh... gewoonweg Frans, nietwaar. Ik vind van mezelf dat ik een beetje té snel en soms té kordaat spreek, maar bon, voor het overige rien �* signaler, denk ik.

Daarentegen, het enige petieterig tongvalletje dat in mijn Frans te ontdekken valt, is wellicht dat beetje 'aksang du midi' van mijn allereerste levensjaren. Ruim onvoldoende opdat u het mooi zou kunnen vinden ; het kleurt slechts in zéér verwaterde vorm mijn spreektaal.

Voor wat het in België gesproken Frans betreft, en voor zover ik dat kan nagaan : ik ken Franstalige Belgen wier Frans slechts een nauwelijks merkbaar Belgisch accent heeft, maar anderzijds hoor ik erg dikwijls van Belgische (vooral Waalse , maar ook Brusselse) toeristen een taaltje dat duidelijk du belge is.

Sommige uwer politiekers spreken erg slecht Frans (Michel Daerden, bijvoorbeeld), andere doet het duidelijk beter. Maar sommige Vlamingen spreken gewoonweg "mooier" Frans dan veel Franstalige Belgen, vind ik.

Als ik mag afgaan op het erg beschaafde Nederlands dat u hier weet te gebruiken, denk ik dat ik uw Frans wel zou kunnen appreciëren, Hallebarde, zelfs zonder 'accent'.

Ik heb zo'n vermoeden dat het hemelsbreed verschilt van het proleten-belge dat ik hier in Bruxelles tot m'n grote ergernis zo goed als elke dag mag/moet aanhoren.

Gelukkig heb ik me nog niet laten 'assimileren', en blijf ik koppig weigeren klinkers langer dan een halve seconde te rekken.

Ook een bepaald vocabulaire zal ik niet te pas en - vooral - te onpas in de mond nemen.


Slaap lekker.

[quercus]

Oorspronkelijk geplaatst door system

Dat fabeltje kennen we al lang. Dat wordt tot in de treure herhaald door mensen van uw gezindte. Wat in West-Vlaanderen gebeurt op taalkundig vlak, of meer specifiek in het West-Vlaanderen aan de kust, is zeker niet doorslaggevend voor heel het Vlaamssprekend of Nederlandssprekend gedeelte van België. Verre van zelfs.

System, om alles nog eens op een rijtje te zetten. U zit onafgebroken te meieren dat onze formele taal "Vlaams" is. Daar zit u grondig fout. Mijn moedertaal (letterlijk dan), de taal waarmee mijn ouders mij van in de wieg toespraken, is het dialect, het West-Vlaams. Dat zal mij de rest van mijn dagen bijblijven, maar het is een dialect, het is Vlaams. Het verdient respect, zoals alle dialecten in Vlaanderen. Maar ik kan het slechts in besloten kring gebruiken. Wat ik bij gelegenheid ook doe. Ik woon reeds decennia lang buiten West-Vlaanderen. Mijn vrouw komt niet uit W-Vl. In ons gezin spreken wij dan ook geen Vlaams, maar Nederlands. Wel, lees nou eens heel aandachtig system: ons Nederlands spreken wij zo keurig mogelijk, maar daar zit zeker een Vlaams accent in. Meer nog, wij maken in dat Nederlands ook gebruik van woorden en uitdrukkingen die alleen in Vlaanderen circuleren. Ondermeer droogkuis. Maar u beledigt mij als u dan gaat stellen dat ik dan Vlaams spreek. Want ik gebruik in mijn gezin geen dialect. Hou er dus nu eens mee op onze formele taal aan te duiden met de term "Vlaams". Ons Nederlands is Nederlands, punt uit. En daarin zitten inderdaad eigen schakeringen, typisch voor Vlaanderen. Maar dat maakt er geen afzonderlijke taal van. Vlaams is dialect.

[Ernst Niessen]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Allez, in extremis, voor het slapengaan...

Mijn Frans is eh... gewoonweg Frans, nietwaar. Ik vind van mezelf dat ik een beetje té snel en soms té kordaat spreek, maar bon, voor het overige rien �* signaler, denk ik.

Daarentegen, het enige petieterig tongvalletje dat in mijn Frans te ontdekken valt, is wellicht dat beetje 'aksang du midi' van mijn allereerste levensjaren. Ruim onvoldoende opdat u het mooi zou kunnen vinden ; het kleurt slechts in zéér verwaterde vorm mijn spreektaal.

Voor wat het in België gesproken Frans betreft, en voor zover ik dat kan nagaan : ik ken Franstalige Belgen wier Frans slechts een nauwelijks merkbaar Belgisch accent heeft, maar anderzijds hoor ik erg dikwijls van Belgische (vooral Waalse , maar ook Brusselse) toeristen een taaltje dat duidelijk du belge is.

Sommige uwer politiekers spreken erg slecht Frans (Michel Daerden, bijvoorbeeld), anderen doen het duidelijk beter. Maar sommige Vlamingen spreken gewoonweg "mooier" Frans dan veel Franstalige Belgen, vind ik.

Als Française met kennis van de Nederlandse taal gebruikt u zelfs genitieven, waarmee menig Nederlandstalige moeite zou hebben om die in de juiste vorm weer te geven. Hieruit spreekt een zeer grondige kennis van de Nederlandse grammatica en wel van dat deel dat door menigeen wordt gerekend tot 'archaïsche taal'. Ik vind het prachtig!

[Ernst Niessen]

Oorspronkelijk geplaatst door quercus

System, om alles nog eens op een rijtje te zetten. U zit onafgebroken te meieren dat onze formele taal "Vlaams" is. Daar zit u grondig fout. Mijn moedertaal (letterlijk dan), de taal waarmee mijn ouders mij van in de wieg toespraken, is het dialect, het West-Vlaams. Dat zal mij de rest van mijn dagen bijblijven, maar het is een dialect, het is Vlaams. Het verdient respect, zoals alle dialecten in Vlaanderen. Maar ik kan het slechts in besloten kring gebruiken. Wat ik bij gelegenheid ook doe. Ik woon reeds decennia lang buiten West-Vlaanderen. Mijn vrouw komt niet uit W-Vl. In ons gezin spreken wij dan ook geen Vlaams, maar Nederlands. Wel, lees nou eens heel aandachtig system: ons Nederlands spreken wij zo keurig mogelijk, maar daar zit zeker een Vlaams accent in. Meer nog, wij maken in dat Nederlands ook gebruik van woorden en uitdrukkingen die alleen in Vlaanderen circuleren. Ondermeer droogkuis. Maar u beledigt mij als u dan gaat stellen dat ik dan Vlaams spreek. Want ik gebruik in mijn gezin geen dialect. Hou er dus nu eens mee op onze formele taal aan te duiden met de term "Vlaams". Ons Nederlands is Nederlands, punt uit. En daarin zitten inderdaad eigen schakeringen, typisch voor Vlaanderen. Maar dat maakt er geen afzonderlijke taal van. Vlaams is dialect.

Wat een verademing, quercus!

[Kapitein Nemo]

Oorspronkelijk geplaatst door system

Kom nu, wees een redelijk en probeer objectief te zijn.Dat is toch de naakte waarheid. Ik hoor zelden een Nederlander een 'vlaams' woord gebruiken in zijn dagdagelijks taalgebruik. Eigenlijk bijna nooit.

Je kan een Nederlander toch niet verwijten dat hij Noord-Nederlandse woorden en zegswijzen gebruikt? Dat is toch niet meer dan normaal?

Oorspronkelijk geplaatst door system

Nederlanders vinden het vanzelfsprekend hun Nederlands op te dringen aan ons. Zij gaan ervan uit dat zij het juiste Nederlands spreken. En daar zijn ze al vrij goed in geslaagd. Zoals de Nederlandstalige taalkundige Nicoline van der Sijs dan ook terecht uit haar gedegen onderzoek opmaakte of distilleerde: 'de taal die wij ABN noemen, dus de Nederlandse standaardtaal, is quasi op en top Noord-Nederlands'.

Hm, zijn het de Nederlanders die ons wijsmaken dat Zuid-Nederlandse woorden en zegswijzen geen goed Nederlands zijn of zijn het onze eigen Vlaamse taaltuiniers die dat doen? Je geeft zelf een mooi voorbeeld:

Oorspronkelijk geplaatst door system

Wanneer onze Vlaamse inspectie onze Vlaamse leerkrachten opdraagt om in de Vlaamse scholen tijdens de Vlaamse lessen het Noord-Nederlandse woord 'stomerij' aan te leren,

Daarom is het een goede zaak dat de Van Dale tegenwoordig typische Noord-Nederlandse woorden en zegwijzen als dusdanig benoemd, opdat dat misverstand uit de wereld verdwijnt.

We moeten Nederland in verband met onze taal- en cultuurstrijd overigens erkentelijk zijn, want alleen al door hun bestaan hebben zij de Vlaamse strijd gesterkt. Wanneer men bijvoorbeeld beweerde dat het Nederlands niet geschikt was als universitaire taal, konden wij verwijzen naar de Nederlandse Nobelprijswinnaars.

[Ernst Niessen]

Oorspronkelijk geplaatst door Kapitein Nemo

Je kan een Nederlander toch niet verwijten dat hij Noord-Nederlandse woorden en zegswijzen gebruikt? Dat is toch niet meer dan normaal? Hm, zijn het de Nederlanders die ons wijsmaken dat Zuid-Nederlandse woorden en zegswijzen geen goed Nederlands zijn of zijn het onze eigen Vlaamse taaltuiniers die dat doen? Je geeft zelf een mooi voorbeeld:

Daarom is het een goede zaak dat de Van Dale tegenwoordig typische Noord-Nederlandse woorden en zegwijzen als dusdanig benoemd, opdat dat misverstand uit de wereld verdwijnt.

We moeten Nederland in verband met onze taal- en cultuurstrijd overigens erkentelijk zijn, want alleen al door hun bestaan hebben zij de Vlaamse strijd gesterkt. Wanneer men bijvoorbeeld beweerde dat het Nederlands niet geschikt was als universitaire taal, konden wij verwijzen naar de Nederlandse Nobelprijswinnaars.

Dat klopt dus volledig. Ik schreef eerder:

Oorspronkelijk geplaatst door Ernst Niessen

Een uiting van de beweging naar het noorden toe is de officiële taalpolitiek van culturele organisaties en regeringsinstanties die verantwoordelijk zijn voor cultuur en onderwijs. De druk van deze beweging wordt aanvaard, omdat de algemene opvatting is dat de invloed van het Frans alleen gestuit kan worden door de wal van een algemene Nederlandse cultuurtaal; een onsamenhangende verzameling dialecten en zelfs een Vlaamse cultuurtaal zijn voor dat doel ongeschikt. Die algemene taal speelde lange tijd een geringe rol in Vlaanderen, maar hoe meer men de eenheid met het noorden benadrukte, hoe meer die eenheid ook daadwerkelijk ontstond.

[Sus Iratus]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Allez mannen, doe mij eens een plezier bij wijze van tussendoortje, en geef hier nog eens enkele staaltjes van jullie lokaal dialect. Ik hou daar van (en ik poog het hier dan uit te spreken : dat is voor mij stil genot).

Hoe zeggen jullie bijvoorbeeld dit :

Ik was met mijn fiets onderweg naar de stad, toen ik plots dacht dat ik net zo goed de trein had kunnen nemen.

'K waar mî m'nne fiets onderweeg nor de staad, toen'k inins docht da'k nèt zo goe' d'n trein ha' kunne vatte.

[stropke]

Oorspronkelijk geplaatst door system

En daarmee bewijst de van Dale (eindelijk!!) dat hij ingezien heeft dat er wel degelijk evenwaardige varianten zijn van het Nederlands. Het Vlaams of Zuid-Nederlands en het Noord-Nederlands. Want vroeger, en gedurende een zeer lange periode, was het Noord-Nederlands dé richtlijn bij diezelfde van Dale. En let wel, de van Dale spreekt alleen over uitdrukkingen die Algemeen Belgisch-Nederlands zijn of Algmeen Nederlands Nederlands. En dat is al een vooruitgang. Maar we zijn er nog niet. Want ik maak me geen illusies. Volgens mij is het Noord-Nederlands nog immer dé taalrichtlijn bij van Dale.

In ieder geval zal de van Dale ingezien hebben dat ettelijke Vlamingen luidruchtig op hun Vlaams staan, zich niet meer laten afschepen (zoals de Vlaamse lakeien in de Taalunie) en dat dit Vlaams of Zuid-Nederlands niet meer thuishoort in een verdomhoekje, tussen de marge, of tussen haakjes én ondergeschikt aan het Noord-Nederlands. En dat komt door zelfbewuste Vlamingen, die staan op hun moedertaal. En in dat rijtje hoort u, helaas, niet thuis.

Heeft hij het nu pas ingezien? Raar toch, lijkt mij dat hij dit al veel eerder wist.
Weet ge wel waar V Dale vanaf kwam uit de Noordelijke Nederlanden?
Uit Sluis, ja zeeuwvlaandrs en hij klapte dus een goed woordje west-vlaams.

39) Johannes Hendrik van Dale - 1828-1872
In de 19e en het begin van de 20e eeuw brengt Zeeland enkele wereldberoemde wetenschappers voort.
J.H. van Dale (1828-1872), een onderwijzer uit Sluis, legt in 1864 de basis voor het bekende woordenboek der Nederlandse taal. Dit is nog steeds het standaardwerk voor bedrijfsleven en onderwijs.
http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/canon/canon_4/

Ligt vlakbij Knokke, kon der elk jaar op vacantie en heb er fam wonen.
Dus de dikke vDale zal echt wel iets geweten hebben over het vlaams enz.
Ik versta nie da gij de pik hebt op v Dale.

[Hollander]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Allez mannen, doe mij eens een plezier bij wijze van tussendoortje, en geef hier nog eens enkele staaltjes van jullie lokaal dialect. Ik hou daar van (en ik poog het hier dan uit te spreken : dat is voor mij stil genot).

Hoe zeggen jullie bijvoorbeeld dit :

Ik was met mijn fiets onderweg naar de stad, toen ik plots dacht dat ik net zo goed de trein had kunnen nemen.

zattuk tuh fietsuh naarr die teringstad, dagguk in ene dak nè zo goed die teringtreìn hod kenne nemuh

[stropke]

Oorspronkelijk geplaatst door Hollander

zattuk tuh fietsuh naarr die teringstad, dagguk in ene dak nè zo goed die teringtreìn hod kenne nemuh

Ich waar aont fitse naor t'stad, doch ich bie michzelf, had ich ouch mit deej trein kénne gaon.

[Ernst Niessen]

Oorspronkelijk geplaatst door Hallebarde

Allez mannen, doe mij eens een plezier bij wijze van tussendoortje, en geef hier nog eens enkele staaltjes van jullie lokaal dialect. Ik hou daar van (en ik poog het hier dan uit te spreken : dat is voor mij stil genot).

Hoe zeggen jullie bijvoorbeeld dit :

Ik was met mijn fiets onderweg naar de stad, toen ik plots dacht dat ik net zo goed de trein had kunnen nemen.

In Apeldoorn (Gelderland) klinkt deze zin zo:

"Ik was mit mien fietse underweg noar de stad, toen ik plöts doacht dat ik net as goed de trein had nem'n könn'n."

Een aardig overzichtje van de dialecten in het Nederlandse taalgebied:

ons oude huis - kikker
ons ouwe huis - kikker: Edam, Noord-Holland
ons ouwe huis - kikker: Koudekerk, Zuid-Holland
ons oud uus - puut: Vlissingen, Zeeland
uus oed uus - puut: Diksmuide, West-Vlaanderen
nuus oed uus - puut: Ghyvelde, Frans-Vlaanderen
ons aaj eus - puit: Wetteren, Oost-Vlaanderen
ons aad oos - (kik)vos: Turnhout, Antwerpen
ons aad óóés - puit: Vilvoorde, Vlaams-Brabant
ongs au huis - kikvors: Helvoirt, Noord-Brabant
oos aud oes - kwakert: Bree, West-Limburg
oos ood hoes - kwakert: Heerlen, Oost-Limburg
ons ouwe huis - kikker: Doorn, Utrecht
ons ouwe huus - kikvos: Beekbergen, Gelderland
oos olde huus - kikker: Kampen, Overijssel
oes ole hoes - kikker: Dalen, Drenthe
oons ool hoes - kikker: Bierum, Grongingen
ons oed uus - puut: Westkapelle, West-Vlaanderen
ons oed uus - puut: Sluis, Zeeland
ons ouw eus - puit: Essen, Antwerpen
ons ouw eus - puit: Nispen, Noord-Brabant
ons aut oes - kwakvos: Lommel, West-Limburg
ons aus hoes - kikvors: Luijk, Noord-Brabant

[Ernst Niessen]

Oorspronkelijk geplaatst door stropke

Heeft hij het nu pas ingezien? Raar toch, lijkt mij dat hij dit al veel eerder wist.
Weet ge wel waar V Dale vanaf kwam uit de Noordelijke Nederlanden?
Uit Sluis, ja zeeuwvlaandrs en hij klapte dus een goed woordje west-vlaams.

39) Johannes Hendrik van Dale - 1828-1872
In de 19e en het begin van de 20e eeuw brengt Zeeland enkele wereldberoemde wetenschappers voort.
J.H. van Dale (1828-1872), een onderwijzer uit Sluis, legt in 1864 de basis voor het bekende woordenboek der Nederlandse taal. Dit is nog steeds het standaardwerk voor bedrijfsleven en onderwijs.
http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/canon/canon_4/

Ligt vlakbij Knokke, kon der elk jaar op vacantie en heb er fam wonen.
Dus de dikke vDale zal echt wel iets geweten hebben over het vlaams enz.
Ik versta nie da gij de pik hebt op v Dale.

Ja, stropke. Dat klopt weer als een zwerende vinger. De Van Dale is vernoemd naar Johan Hendrik van Dale, schoolmeester en stadsarchivaris in het Zeeuws-Vlaamse Sluis, die het Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal van I.M. Calisch en N.S. Calisch uit 1864 bewerkte tot zijn eigen woordenboek. Hij paste onder andere de spelling toe van De Vries en Te Winkel, die in 1863 de basis hebben gelegd voor de huidige Nederlandse spelling. Van Dale overleed in 1872 op vierenveertigjarige leeftijd aan de pokken toen de eerste afleveringen van het woordenboek verschenen waren. De uitgave werd voltooid door zijn leerling Jan Manhave.

De eerste druk van Van Dale was door de samenstellers gebaseerd op het Nederlands-Franse deel van het Nieuw Fransch-Nederduitsch en Nederduitsch-Fransch Woordenboek van S.J.M. van Moock, dat tussen 1843 en 1846 was verschenen.

De benaming De Dikke Van Dale ligt voor de hand; de eerste twee drukken hadden een omvang van zo'n 1400 pagina's, de derde druk van 1884 was sterk uitgebreid en had 1756 pagina's. Dit woordenboek was naast de bijbel een van de dikste boeken die de gemiddelde Nederlandstalige op de boekenplank had staan. De omvang van het woordenboek is sindsdien uitgedijd; de veertiende en laatste druk van 2005 omvat zo'n 4500 bladzijden in drie banden (plus een cd-rom).

De huidige Van Dale beschrijft naar eigen zeggen "het hedendaagse Nederlands, met een terugblik op de voorbije 150 jaar". Om die reden vermeldt het woordenboek ook woorden en uitdrukkingen die inmiddels verouderd zijn. De betekenissen van de woorden staan in chronologische volgorde. De betekenis die als eerste vermeld staat, is dus de oudste, niet de belangrijkste. In het voorwoord bij de 10e druk uit 1976 schreef de toenmalige hoofdredacteur, C. Kruyskamp, het volgende over de autoriteit van Van Dale: "De gebruiker moet zelf zijn standpunt bepalen, en zijn uitgangspunt moet daarbij niet zijn: het staat in Van Dale, dús het is zo, want het omgekeerde is veeleer het geval: omdat het zo is (naar het beste weten van de bewerkers) staat het (zo) in Van Dale."

In de laatste edities zijn ook onder meer nationale internetdomeinnamen, de ISO-land- en sommige andere codes, de munteenheden en belangrijkste talen van de wereld en de onafhankelijke landen en hun afgeleiden te vinden.

Bij het Groot Dictee der Nederlandse Taal, gepresenteerd door de nieuwslezers Philip Freriks en Martine Tanghe, wordt de spelling in Van Dale als referentie gebruikt, wanneer het Groene Boekje geen uitsluitsel geeft. Bij het bordspel Scrabble geldt in Nederland en Vlaanderen vaak de Van Dale als scheidsrechter. Er is ook een officiële scrabblewoordenlijst van de scrabblebond Nederland en het Nederlandstalig Scrabble-Verbond uit Vlaanderen; deze lijst is gebaseerd op het woordenboek. In Sluis, de geboorteplaats van Van Dale, heet een viersterrenhotel De Dikke van Dale. Het is gevestigd in een voormalig klooster. Verschillende kamers zijn vernoemd naar beroemde gasten, zoals de Godfried Bomans-kamer. Het woordenboek beschrijft ook woorden die niet in het hele Nederlandstalige gebied (in de dezelfde betekenis) gebruikt worden. Bij woorden die alleen in Vlaanderen worden gebruikt vermeldt Van Dale [Belg.], maar uitsluitend Nederlands-Nederlandse woorden niet geannoteerd. Voor onze forumvriend system kan dat tellen.

Johan Hendrik van Dale: Het schrijven van een Woordenboek is een ondankbaar, een verdrietig werk. Is er veel, dat men heeft opgenomen of verbeterd, er is nog veel meer, dat men vergeten heeft, dat de aandacht ontsnapt is en alzoo onverbeterd is gebleven. Verzekerde mij een mijner letterkundige vrienden, dat hij die zijn vader en moeder vermoord heeft, nog te goed was om een Woordenboek te schrijven, ik heb mijzelven vaak twijfelmoedig de vraag gedaan, of hij wel volkomen ongelijk had. Daarom hebben zij, dunkt mij, die zich aan zulk een arbeid wagen, aanspraak op eene welwillende beoordeling.