'godslasterlijk schouwspel': Pius X broederschap protesteert

[drosophila]

Controversiële theaterregisseur krijgt de bisschoppelijke zegen. "Ik heb mij aangesproken gevoeld", zegt Johan Bonny, bisschop van Antwerpen:


Ik ben geen kunstcriticus, nog minder een kenner van het moderne theater. Ik zal me niet wagen aan een artistieke beoordeling van Romeo Castellucci's On the Concept of the Face, regarding the Son of God. Ik kan wel zeggen dat het stuk, zondagavond in deSingel, indruk op mij heeft gemaakt. De titel van het theaterstuk zegt waarover het gaat: over het gelaat van Jezus Christus. Tijdens de volle duur van het stuk staat op de voorgrond een levensgroot portret van Jezus als Salvator Mundi, geschilderd door Antonello da Messina (rond 1465-1475). De voorstelling speelt zich af onder de blik van Jezus, die de toeschouwers recht in de ogen kijkt.

Het eerste wat mij trof, is de echtheid van het verhaal: een zoon die zorgt, met eindeloos geduld, voor zijn vader die geestelijk aftakelt en daardoor incontinent wordt. Al kan de enscenering overtrokken of schokkend overkomen, het gebeuren is levensecht. Het is dagelijkse realiteit in zoveel huizen waar mensen de schrijnende aftakeling van het leven meemaken en geduldig helpen dragen. Dat is voor mij het eerste beeld van Christus. De zoon die knielt om de rug en de benen van zijn vader te wassen, doet wat Christus deed toen hij knielde om de voeten te wassen van zijn leerlingen, enkele uren voor hij zou worden verraden door één van hen en verlaten door al de anderen. De vader, in zijn mentale en fysieke hulpeloosheid, doet denken aan woorden van Jezus: 'Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht." (Mat. 25, 35-36). In zijn aftakeling is ook de vader een beeld van Christus.

De uitzichtloosheid waarin zowel de vader als de zoon zich bevinden, roept vanzelf de Godsvraag op. Waar is God in het lijden? Het is de vraag van alle tijden, nog ouder dan het christendom. Als Jezus de Salvator Mundi is, zoals het schilderij suggereert, waar blijft hij dan? Het is de vraag waar alle aanwezigen, gelovigen en ongelovigen, in het theaterstuk tegenaan kijken. Dat de zoon twijfelt en opstandig wordt tegenover het fraaie schilderij van Jezus, hoeft niet te verwonderen. Ook niet voor gelovigen. De opstandigheid en de vertwijfeling tegenover een God die niet ingrijpt, komt recht uit de Bijbel. Het is uiteindelijk de kreet van Jezus zelf: Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij in de steek gelaten? (Mc 15,34). De pijnlijke aftakeling van de vader en de hulpeloosheid van de zoon kunnen niet anders dan frontaal te botsen tegen het Jezusbeeld van Antonello da Messina. Een Jezus die rustig en vredig voor zich uit kijkt, met heldere ogen en een lichte glimlach om de mond. Het is niet in zo'n Jezus dat een gebroken mens zich kan herkennen, toch niet te midden van het lijden.

Voor mij, als christen, zit hier de knoop. De vertwijfeling van vader en zoon kunnen hun spiegelbeeld niet vinden in het serene gelaat van de Salvator Mundi. Daarvoor moeten ze op zoek naar het gelaat van de lijdende en gekruisigde Christus. Dat gelaat krijgen ze in het theaterstuk ook te zien. De granaten die kinderen naar het beeld van de Salvator Mundi gooien, zijn een actualisatie van de roep van de volksmassa op Goede Vrijdag: kruisig Hem! (Mc15,13).

Tijdens enkele minuten van storm en gewelddadig lawaai verdwijnt de zaal in het duister. Het beeld van de Salvator Mundi is weg. Er is een tijd niets meer te zien. Het is de absurditeit en de leegte van Goede Vrijdag. Als de storm en het lawaai voorbij zijn, komt langzaam de Salvator Mundi weer in beeld. Niet helder als voordien, maar in filigraan, halfweg tussen zichtbaar en onzichtbaar. Als alle gezichten verdwenen zijn, blijft nog één gezicht over: dat van Jezus, in filigraan. Dat vind ik sterke beeldtaal. Hier voert de kunstenaar ons naar de tweesprong van het geloof. Ofwel zullen van deze wereld ooit alle gezichten verdwijnen en zal er slechts een duisternis zonder gelaat overblijven. Ofwel zal er van deze wereld ooit één gezicht overblijven waarin we elkaar zullen herkennen en terugvinden: het gelaat van de verrezen Christus. De laatste mogelijkheid drijft het verlangen dat ik geloof noem.

Op het einde van het theaterstuk verschijnen op het gelaat van Jezus de woorden You are (not) my shepherd. Het woordje 'not' domineert niet: het staat opzij, vaag en afwisselend. Het staat op de plaats van de twijfel. Is deze Jezus al of niet "mijn herder"? De kunstenaar moet mij niet het antwoord geven. Dat is niet zijn taak. Het antwoord moet ik zelf vinden. De kunstenaar mag mij wel met de vraag confronteren. Kan ik zeggen dat Jezus my shepherd is? Ik moest denken aan de woorden die ik koos voor mijn bisschopsleuze 'Het lam zal hun herder zijn'. Het lam dat onze herder is, is geen schattig lammetje in een lenteweide. Het is het Lam waarvan de Bijbel zegt: Hij werd gefolterd maar hij onderwierp zich; hij heeft zijn mond niet geopend, zoals een lam dat naar de slacht wordt geleid (Jes 53,7). Met een andere herder dan dit Lam, zou ik in het lijden geen vrede kunnen nemen.

Dit zijn overwegingen van een gelovige toeschouwer. Zo heb ik de beeldtaal van Castellucci verstaan en mij erdoor aangesproken gevoeld. Anderen - gelovigen of niet-gelovigen - zullen het stuk wellicht vanuit een ander oogpunt bekijken en beleven. Een vraag scherp stellen en tegelijk het antwoord open laten: dat is de kracht van een kunstenaar. Na de voorstelling ben ik nog blijven napraten met Romeo Castellucci en met de twee acteurs. Het was een boeiend gesprek. Zij hebben me verteld over hun bedoeling met dit stuk. Ik heb gezegd hoe ik het stuk ervaren en verstaan heb, en wat ik erover zou schrijven: alles wat hierboven te lezen staat. Elke gedachte konden ze bevestigen. Ik moet geen positie kiezen, maar wil in de discussie over de beeldtaal van Castellucci een constructieve stem laten horen, meer bepaald vanuit de kerk.

(Bron: De Morgen)

[drosophila]

Romeo Castellucci verdient geen Vaticaanse banvloek maar een christelijke zegen, vindt Hans Geybels, gastprofessor theologie aan de KU Leuven:

Ik was erbij. En ik heb inderdaad drie uur gewacht. Toen gaf de brandweer groen licht en leek de gesaboteerde zaal in orde te zijn.

Ik vond het stuk van Castellucci, dat dezer dagen in de Antwerpse deSingel speelt, beklijvend. Lijden, zinloosheid, zelfopoffering, niet meer verder kunnen en centraal: de rol van Christus (of God) bij dat alles. In On the Concept of the Face, regarding the Son of God geeft de Italiaanse theatermaker zijn artistieke visie op het mysterie van het lijden in het christendom, een kwestie die de mens al 20 eeuwen lang beroert. Als er dan toch een algoede God bestaat, waarom dan al dat zinloos en absurde lijden? Waarom grijpt Hij niet in? Hij grijpt inderdaad niet in. Het zorgvuldig uitgekozen renaissanceportret van Christus blijft voor zich uitstaren. Niet alleen naar de scène, ook naar iedereen die in het publiek zit. Wij vragen ons af wat Christus doet. Hij lijkt zich af te vragen wat wij doen.


Symbolen zijn niet zomaar tekens voor iets anders. Ze belichamen zelf wat ze betekenen. Een vlag is daar Symboleneen goed voorbeeld van. Een vlag belichaamt de natie en de verbranding ervan wordt dus ervaren als een aanslag. Geregeld duiken kunstwerken op die gebruik (of misbruik) maken van religieuze symboliek, in casu het gelaat van Christus, het kruis of het laatste avondmaal. Het is dan ook normaal dat ze hevige reacties kunnen uitlokken. Altijd zijn er dan ook kleine, maar heetgebakerde groepen die protesteren tegen wat zij ervaren als het godslasterlijke karakter van die kunstwerken. Frankrijk heeft een reeds een golf van protest achter de rug naar aanleiding van Castellucci's theaterstuk. Nu is Vlaanderen aan de beurt.

Intentie
Kunstenaars werken autonoom. Die autonomie schenkt hen een grote vrijheid en die moet hen in staat stellen creatieve scheppingen te maken. Het is perfect begrijpelijk dat ze geregeld botsen met de gevestigde waarden - niet alleen religie. Vanouds botsen die gevestigde waarden met de soms vernieuwende of baanbrekende kijk van kunstenaars. Vanouds omarmen diezelfde gevestigde waarden de kunstenaars wanneer ze dood zijn of het stof gaan liggen is.

Alvorens een oordeel te vellen over een kunstwerk en het meteen te veroordelen lijkt het mij noodzakelijk de intentie van de kunstenaar te achterhalen. Is het gewoon bedoeld om te choqueren of om goedkoop succes te genereren? Of wil de kunstenaars iets meegeven, een ander perspectief tonen?

Castellucci is heel goed vertrouwd met de katholieke traditie, zijn stuk is doorspekt met verwijzingen Bijbelpassages. Zo passeren Genesis, Psalm 22 en 23, het verhaal van Job de revue. Bovendien is de vraag naar de zin van het lijden er één waar hij zelf heel erg mee worstelt.

De kunstenaar is op zeer jonge leeftijd zijn vader verloren, en heeft altijd spijt gehad dat hij niet zelf voor zijn zieke vader heeft kunnen zorgen. Die onmacht zien we vertaald in het stuk.

Slechte smaak
Me dunkt dat het niet erg christelijk is om mensen te veroordelen (ook al zijn het kunstenaars). Kunstenaars hebben hun eigen taal om zich uit te drukken over wat hen raakt. Wat je soms wel kunt doen, is hen slechte smaak aanwrijven, wanneer ze zich bijvoorbeeld bedienen van symbolen om goedkoop succes te krijgen.

In het theaterstuk van Castellucci heb ik een indrukwekkende hertaling van het Bijbelboek Job gelezen. Een verhaal van een zwijgende God en een om uitleg smekende mens. Het verhaal van Christus zelf die zich door zijn vader verlaten wist op het kruis: "Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?". Doch, uiteindelijk een verhaal van hoop. Het lijden heeft niet het laatste woord.

Blasfemie? Slechte smaak? Ik kan mij voorstellen dat de scène waarin kinderen met granaten naar het gelaat van Christus gooien, sommigen tegen de borst kan stuiten. Net zoals de kunstenaar, is ook de toeschouwer autonoom en zal iedereen er zijn eigen mening op nahouden. Maar net die kinderen vormen het toppunt van machteloosheid.

Vraagt Christus niet dat we zouden worden als kinderen om het koninkrijk Gods binnen te mogen? In dit stuk belichamen zij de hoogste vorm van godsverlatenheid. Nadat de mensen van het toneel verdwijnen, verdwijnt ook het gelaat van Christus en komt het publiek in een chaos terecht die verwijst naar de chaos uit Genesis (duisternis, lawaai, windmachines - er werden zelfs oordopjes gegeven bij het binnenkomen).

En dan verschijnt het gelaat van Christus weer. Alsof hij spijt heeft dat hij zich teruggetrokken heeft. Zijn gezicht is verminkt nu. De verlatenheid vandaag, de actuele kruisiging van Christus.

De toeschouwer blijft in twijfel achter. Op het einde citeert Castellucci de beroemde Psalm 23: De Heer is mijn herder (niet). De 'niet' verdwijnt en komt terug. Gelovigen en ongelovigen worden voor een keuze geplaatst.

(Bron: De Morgen)

[Steve_M]

Oorspronkelijk geplaatst door respublica

Was dit nu de reden waarom zovele mensen gestorven zijn voor democratie en persoonlijke vrijheid? Opdat er toneelstukken over incontinentie opgevoerd zouden kunnen worden met een portret van Jezus op de achtergrond? Opdat we granaatjes naar Jezus zijn gezicht zouden kunnen gooien?

Dat is precies waarvoor al die mensen gestorven zijn: zodat iedereen de mogelijkheid heeft uiting te geven aan zijn mening, ook, en vooral wanneer die mening andere niet aanstaat.

Indien het gesubsidieerd wordt, heeft men het recht om te eisen dat het niet meer wordt ten tonele gebracht.

Men heeft het recht dat te vragen, maar niemand heeft de plicht op die vraag in te gaan.

[drosophila]

Een deel van de manifestanten (het slimme deel) protesteert wellicht omdat het toneelstuk indirect het katholieke godsgeloof in zijn diepe kern bedreigt. Het gaat immers over de theodicee, of de prangende vraag: als God alles heeft geschapen, oneindig goed is én almachtig (als katholiek moet je die drie stellingen onvoorwaardelijk geloven, of je bent geen katholiek), waarom bestaat er dan zo veel verschrikkelijk leed? Meteen begrijp je waarom het stuk als gevaarlijk wordt beschouwd: wie rationeel met die vraag omgaat, kan immers alleen maar besluiten: zo'n god bestaat niet...

[Visjnu]

Oorspronkelijk geplaatst door drosophila

wie rationeel met die vraag omgaat, kan immers alleen maar besluiten: zo'n god bestaat niet...

Of besluiten dat met die vraag niet rationeel omgegaan kan worden. Opvoeringen zoals het deze zijn daarom zo belangrijk -vooral voor gelovigen- aangezien ze het publiek deze vraag laten ervaren. Het is een incarnatie van de oude mythecultus.

Het toneelstuk geeft noch een bevestigend, noch een ontkennend antwoord op de vraag. In die zin zou je het dus even goed ook een bedreiging voor de diepste kern van je eigen overtuiging kunnen noemen.

Zelf geloof ik niet dat de protesten ook maar iets met de betekenis van het stuk te maken hebben. Ik zie een groepje ultraconservatieve fundamentalisten die het als een excuus gebruiken om een grotere groep christenen voor hun kar te spannen. Die laatste groep bestaat voornamelijk uit mensen die zich bedreigd voelen in hun identiteit en maar al te graag deel uit zouden maken van een sterke groep. Aangezien moslims er wel in slagen om zich als sterke groep te profileren (niet noodzakelijk ook realiteit), is het dan ook niet toevallig dat zij telkens naar hen referenen en hun gedrag vergoelijken met wat "De Moslims" hypotetisch zouden doen.

[drosophila]

Trouwens: hoe zit dat met die miljoenen kerken en moskeeën en synagogen overal ter wereld waar ze dagelijks MIJN atheïstische levenshouding belasteren?

[vlijmscherp]

Oorspronkelijk geplaatst door drosophila

Trouwens: hoe zit dat met die miljoenen kerken en moskeeën en synagogen overal ter wereld waar ze dagelijks MIJN atheïstische levenshouding belasteren?

ah? op welke manier doen ze dat dan? ik ben namelijk ook atheïst, en ik wist echt niet dat ze mij belasterden!

[drosophila]

Oorspronkelijk geplaatst door vlijmscherp

ah? op welke manier doen ze dat dan? ik ben namelijk ook atheïst, en ik wist echt niet dat ze mij belasterden!

Ironie, mijn beste.

[xrc]

Oorspronkelijk geplaatst door drosophila

Een deel van de manifestanten (het slimme deel) protesteert wellicht omdat het toneelstuk indirect het katholieke godsgeloof in zijn diepe kern bedreigt. Het gaat immers over de theodicee, of de prangende vraag: als God alles heeft geschapen, oneindig goed is én almachtig (als katholiek moet je die drie stellingen onvoorwaardelijk geloven, of je bent geen katholiek), waarom bestaat er dan zo veel verschrikkelijk leed? Meteen begrijp je waarom het stuk als gevaarlijk wordt beschouwd: wie rationeel met die vraag omgaat, kan immers alleen maar besluiten: zo'n god bestaat niet...

Uw godsbeeld is niet dat van de katholieken. Nogmaals. Dit bewijst dat degelijk katholiek onderwijs meer dan nodig is, maar daar protesteert het slimme deel van de atheïsten ook tegen, omdat gemakkelijke prietpraat als dat van Dawkins onder andere wel eens kritische tegenkanting zou kunnen krijgen door een breed deel van de bevolking.

Het protest dat door "de fascisten", waarover je eerder sprak, werd gevoerd is niet op basis van de reden die je aanhaalde. Het staat in mijn vorige post, maar dat negeer je even om je punt te kunnen maken. (Een dat dus fout is...)

[xrc]

Oorspronkelijk geplaatst door Steve_M

Dat is precies waarvoor al die mensen gestorven zijn: zodat iedereen de mogelijkheid heeft uiting te geven aan zijn mening, ook, en vooral wanneer die mening andere niet aanstaat.

Die vrijheid draagt natuurlijk wat implicaties met zich mee. Deugdelijkheid bijvoorbeeld. Gortige taferelen horen daar niet echt bij.

[praha]

Oorspronkelijk geplaatst door xrc

Die vrijheid draagt natuurlijk wat implicaties met zich mee. Deugdelijkheid bijvoorbeeld. Gortige taferelen horen daar niet echt bij.

En laat me raden ... jij eigent je de vrijheid toe om dan voor anderen te gaan bepalen wat deugdelijk is ?

[Inno]

vrijheid is tegenwoordig een excuus om geen verantwoordelijkheid te moeten dragen.

[praha]

Oorspronkelijk geplaatst door Inno

vrijheid is tegenwoordig een excuus om geen verantwoordelijkheid te moeten dragen.

Verantwoordelijkheid is altijd ten opzichte voor iets naar iemand.
Vertel me eens.... voor wie zouden die kunstenaars dan verantwoordelijkheid moeten afleggen en over wat precies ?

Voor hun 'slechte' smaak tov de paus ?

[xrc]

Oorspronkelijk geplaatst door praha

En laat me raden ... jij eigent je de vrijheid toe om dan voor anderen te gaan bepalen wat deugdelijk is ?

Fantastisch dat je met je ogen draait wanneer gepleit wordt voor een zeker fatsoen te koppelen aan persoonlijke vrijheden. "Oordeel niet!" is de enige post-moderne deugd, nietwaar?!


Nota bene zal ik niet noteren wat deugdelijk is en wat niet. Dat hebben de generaties voor ons al lang gedaan. Het is aan ons om dat alles te verfijnen en te vertalen naar de hedendaagse context.
Denk je nu echt dat ik er persoonlijk voordeel bij zal halen?

[xrc]

Oorspronkelijk geplaatst door praha

Verantwoordelijkheid is altijd ten opzichte voor iets naar iemand.
Vertel me eens.... voor wie zouden die kunstenaars dan verantwoordelijkheid moeten afleggen en over wat precies ?

Voor hun 'slechte' smaak tov de paus ?

Voor hun slechte smaak tov de samenleving, bijvoorbeeld, maar zeker ook voor zichzelf.

Paul Jambers, om maar iemand te noemen, vond zichzelf ook een geweldig kunstenaar. Heel wat van zijn reportages echter waren eigenlijk smakeloos.

[Steve_M]

Oorspronkelijk geplaatst door xrc

Die vrijheid draagt natuurlijk wat implicaties met zich mee. Deugdelijkheid bijvoorbeeld. Gortige taferelen horen daar niet echt bij.

Nope, dat heeft geen sikkepit te maken met de vrijheid van meningsuiting. Dat is de gemakkelijke definitie van vrijheid van meningsuiting (niet toevallig diegene waarmee zowat iedereen het eens is): de vrijheid voor anderen om meningen te uiten waarmee je het eens bent, die je bevallen of die jij als deugdelijk beschouwt.

Ik ben het bijv. niet eens met de slavenmentaliteit die de RKK predikt, heb ik nu het recht om misvieringen te gaan verstoren?

[Fozzie]

"Godslasterlijk"... laster is toch iemand of iets met rechtspersoonlijkheid opzettelijk in een negatief daglicht stellen. Goden hebben bij mijn weten geen rechtspersoonlijkheid en kunnen dus ook niet het slachtoffer worden van "laster". En als er al goden zouden bestaan, en als die zoals gelovigen beweren "almachtig" zijn, dan denk ik dat die almachtige goden geen nietige mensjes nodig hebben om Hen te verdedigen. Of zijn die goden niet almachtig genoeg om zichzelf te verdedigen? In dat geval zijn het geen goden. Aangezien die goden niet zelf reageren moet het zijn dat Ze ofwel niet bestaan, of dat die zogenaamde "godslaster" Hen niets kan schelen (of Ze het toch niet erg genoeg vinden om er op te reageren). Ergo, degenen die reageren tegen zogenaamde "godslaster" doen het niet voor meerdere eer en glorie van een of andere god, maar gewoon om zichzelf in de belangstelling te zetten...

[Inno]

Oorspronkelijk geplaatst door Fozzie

Ergo, degenen die reageren tegen zogenaamde "godslaster" doen het niet voor meerdere eer en glorie van een of andere god, maar gewoon om zichzelf in de belangstelling te zetten...

Ik denk het niet Fozzie.

[Visjnu]

Oorspronkelijk geplaatst door xrc

Fantastisch dat je met je ogen draait wanneer gepleit wordt voor een zeker fatsoen te koppelen aan persoonlijke vrijheden. "Oordeel niet!" is de enige post-moderne deugd, nietwaar?!

Nota bene zal ik niet noteren wat deugdelijk is en wat niet. Dat hebben de generaties voor ons al lang gedaan. Het is aan ons om dat alles te verfijnen en te vertalen naar de hedendaagse context.

Thema's waar gelovigen -Christenen- reeds eeuwen mee worstelen worden in het stuk in een hedendaagse context geplaatst. We leven nu eenmaal in een tijd waarin mensen steeds ouder worden en typische ziekten die oudere mensen aantasten, zoals dementie, worden meer en meer prominent.

Voor jullie moet dit echter verborgen worden, oudere mensen en hun ziektes mogen niet in kunst voorkomen want dat is lelijk. Oudere mensen stop je in ouderlingentehuis, waarin je hun vieze ziektes verborgen kan houden voor de rest van de samenleving.

En dat heet dan opkomen voor conservatieve waarden...

[kiko]

Oorspronkelijk geplaatst door xrc

Voor hun slechte smaak tov de samenleving, bijvoorbeeld, maar zeker ook voor zichzelf.

Paul Jambers, om maar iemand te noemen, vond zichzelf ook een geweldig kunstenaar. Heel wat van zijn reportages echter waren eigenlijk smakeloos.

Twee opmerkingen:

1. Jambers heeft zichzelf nooit een geweldig kunstenaar gevonden, ik weet niet waar je dit vandaan haalt.

2. Jambers heeft vnl. sterke getuigenissen geregistreerd. Ik heb geen flauw idee wat jij persoonlijk er smakeloos aan vindt, ik vond ze vooral heel interessant, op hier en daar een mindere aflevering na.