Kan referenda het individu beschermen?

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door de Vexille

Kijk, in mijn ogen kan een democratie niet in contradictie staan met zichzelf...

Dat is de kern van de kwestie.

Kort gezegd: een democratie kan zichzelf afschaffen, maar dan is het er geen meer.

Democratie moet gewild zijn.
Als je de basisregels schendt, dan is het systeem naar de haaien.
Dan spreken we niet langer van democratie maarvan een of andere vorm van elitocratie.
Ik vermoed dat je dat bedoelde, Vexille.

[de Vexille]

Klopt, Superstaaf...

Maar de vraag is of je zo'n regimewijziging kan doordrijven met een eenvoudige meerderheid in het forum (bvb. referendum), dan wel of er één of andere vorm van "geweld" aan te pas komt. (pas op: ook een "fluwelen" revolutie reken ik onder "geweld" omdat ze het bestaande regime in z'n fundamenten afkraakt)

Om die reden moeten m.i. de basisregels boven de meer tijdsgebonden "volkswil" verheven zijn. Wil je ze "schenden", dan zal je dat met "geweld" (zie hoger) moeten doen. Bvb. door het parlement te bezetten en een nieuw regime uit te roepen en dan bang af te wachten hoe het volk gaat reageren.... Andere vormen lijken me gevaarlijk omdat je dan toestanden krijgt waar op een slinkse en sluipende wijze de democratie wordt uitgehold. (bvb. de oh zo onschuldig ogende antirascismewetgeving die in werkelijkheid heel wat verder reikt dan velen nog maar vermoeden)

[de metser]

Oorspronkelijk geplaatst door Supe®Staaf

De achterliggende drijfveer van deze topic is simpelweg de directe democratie en een van haar instrumenten bezwadderen.
Gauwgauw een losse flodder uit de mouw schudden (i.c. het arbitrair in verband brengen van een bestuurlijk middel met de privé-sfeer)
Vervolgens gloriëren:"Zie je wel! Met directe democratie kan je de zon niet verordenen te schijnen!"
En dan maar snel het kind met het badwater weggooien:"Als ik via referendum mijn buffel niet mag neuken, dan wil ik geen democratie!"

Eigenlijk een overbodige discussie.
Het privé-leven behoort niet onderhevig te zijn aan bestuurlijke instrumenten, zolang dit het openbare leven niet beïnvloed of andermans rechten in gevaar brengt. In de privé-sfeer heeft de wetgever niks verloren. Niet per referendum, niet via vertegenwoordiging, evenmin via tyrannie, particratie of een andere vorm van elitocratie.

U en uw kornuiten hebben van deze topic een losse flodder gemaakt. Een beetje lacherig doen over het alcoholisme van de stamgenoten van mijn Indiaan omdat ze niet meer uit hun vervuilde beek kunnen drinken. Fraai is dat.
Een Indiaan in een goktent die droomt van buffels. Tof, cool vinden jullie dat! Een minderheidsgroep die voor haar belangen wil opkomen! Lachen geblazen Jo!!
Als zo’n Indiaan zijn lot legt in de handen van een politiek vertegenwoordiger is hij volgens u (en adepten) een misleide sukkel, en als hij via directe democratie zijn belangen wil verdedigen komt hij niet aan de bak (had maar meer kinderenen en dus stemmen moeten kopen meneer!)

De Indiaan zal dan maar verdwijnen zekers Mijnheer Darwin?

[praha]

@ Superstaaf en de Vexille,

directe democratie zeer mooi

met diens verstane dat privésfeer ( zolang dat er niemand last van heef ) geen onderwerp mag/kan zijn van het bestuursorgaan aldus Superstaaf
en met diens verstane dat er toch wat 'spelregels' moeten komen aldus, de Vexille

enig idee welke spelregeltje we zouden moeten inbouwen om bv die privésfeer te beschermen ?
enig idee of die 'spelregels' onaantastbaar moeten zijn of toch nog herzienbaar bv met een overgrote meerderheid ?

[de Vexille]

@ praha

Eigenlijk zit er een overlapping in mijn visie en die van Superstaaf...
Mijn uitgangspunt is dat er inderdaad bepaalde garanties ingebakken zitten in het democratische bestel. Garanties die je er niet zomaar kan "uitstemmen"... Als je ze kwijt wil, dan moet je het regime omverwerpen, met alle gevolgen vandien (zie een paar replieken terug). Die garanties kan je zien als een minimale set van "rechten en vrijheden" die de burger absoluut steeds kan laten gelden. Ik had het bij wijze van voorbeeld al over "vrijheid van meningsuiting" en "garantie op politieke participatie". Maar ook de bescherming van de private levenssfeer kan je daarin situeren. Over de precieze inhoud van zo'n declaratie kunnen we een flink robbertje discussiëren, maar hier gaat het over het principe. Ik zou die grondrechten laten bewaken door een grondwettelijk Hof (elders bewijst de praktijk dat dit heel efficiënt kan werken; trouwens ook bij ons... ook ons land is door het EHRM herhaaldelijk op de vingers getikt wegens het met de voeten treden van bepaalde essentiële grondrechten; en zulks is ook niet zonder gevolg gebleven).

Superstaaf rekent dan weer op de volgehouden "volkswil". En daar heb ik het moeilijker mee omdat die niet per definitie een duidelijk afgelijnd resultaat oplevert. Er zijn talloze tussenposities mogelijk en daar zit het levensgrote gevaar van een meer geleidelijke afkalving van die grondrechten; cq. afkalving van de democratie; cq. toename van de betutteling en regelneverij. Superstaaf zal dan na verloop van tijd de schouders moeten ophalen en concluderen dat "de democratie" niet langer meer bestaat...

In mijn scenario zijn wetten die de vrije meningsuiting verbieden, die het recht op privacy schenden, die bepaalde groepen in de samenleving uitsluiten van politieke participatie gewoonweg onmogelijk omdat ze steevast vernietigd worden door een arbiter die toetst aan de declaratie van rechten en vrijheden.

Filosofisch -maar dit zou ons te ver leiden vrees ik- grijpt de stelling van Superstaaf terug naar de notie van "volkssoevereiniteit" als basis voor de democratie, terwijl ik vooral de de notie van "burgersoevereiniteit" vooropstel.

[Bobke]

Oorspronkelijk geplaatst door praha

@ Superstaaf en de Vexille,

directe democratie zeer mooi

met diens verstane dat privésfeer ( zolang dat er niemand last van heef ) geen onderwerp mag/kan zijn van het bestuursorgaan aldus Superstaaf
en met diens verstane dat er toch wat 'spelregels' moeten komen aldus, de Vexille

enig idee welke spelregeltje we zouden moeten inbouwen om bv die privésfeer te beschermen ?
enig idee of die 'spelregels' onaantastbaar moeten zijn of toch nog herzienbaar bv met een overgrote meerderheid ?

Ik zie niet in hoe directe democratie mijn persoonlijke levenssfeer in gevaar zou kunnen brengen. Niemand zal een wet eisen die zijn eigen privé-sfeer in gevaar brengt, integendeel, de meerderheid zal zich daartegen verzetten. Dat kan alleen in ons huidig bestel. Nu kunnen belangengroepen wetten opleggen om hun eigen belang te dienen.

Een stom voorbeeld.
De verplichting om de autogordel te dragen.
Het niet dragen ervan zal echt geen enkel ongeval veroorzaken, wel kunnen de gevolgen van een ongeval zwaarder zijn voor mij maar dat is mijn eigen keuze. De benadeelden zijn; ikzelf die zwaardere letsels zal oplopen, én de verzekeringsmaatschappij van de schuldige die een hogere schadevergoeding moet uitbetalen als ik zelf niet in fout ben.

[doornroosje]

[font=Arial]Democratie is de staatsvorm waarbij de meerderheid regeert en de minderheid de meerderheid vertelt hoe ze dat moet doen.[/font]
[font=Arial]Of was het nu juist andersom?[/font]

[Bobke]

Oorspronkelijk geplaatst door doornroosje

[font=Arial]Democratie is de staatsvorm waarbij de meerderheid regeert en de minderheid de meerderheid vertelt hoe ze dat moet doen.[/font]
[font=Arial]Of was het nu juist andersom?[/font]

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door de Vexille

Filosofisch -maar dit zou ons te ver leiden vrees ik- grijpt de stelling van Superstaaf terug naar de notie van "volkssoevereiniteit" als basis voor de democratie, terwijl ik vooral de de notie van "burgersoevereiniteit" vooropstel.

Dat lijkt me een discussie over het geslacht der engelen.
Wanneer een meerderheid van het volk haar gelijk haalt, houdt dit de facto in dat er een meerderheid van individuën haar slag thuishaalt. Daar draait het in een democratie om: besturen opdat zoveel mogelijk individuën content zijn, of 'negatief' uitgedrukt: ontevredenheid vermijden bij zoveel mogelijk burgers.

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door Bobke

Ik zie niet in hoe directe democratie mijn persoonlijke levenssfeer in gevaar zou kunnen brengen. Niemand zal een wet eisen die zijn eigen privé-sfeer in gevaar brengt, integendeel, de meerderheid zal zich daartegen verzetten. Dat kan alleen in ons huidig bestel. Nu kunnen belangengroepen wetten opleggen om hun eigen belang te dienen.

Voila Bobke.
Die simpele logica lijken de bezwadderaars van democratie niet te willen aannemen.
Ze fabriceren doemscenario's dewelke in geen enkele direct democratische praktijk voorkomen, doch die aantoonbaar wel aan de burger opgedrongen worden in alle mogelijke elitocratieën (cfr. censuur)

Stel je even vogende scène voor:
Je geeft je tienerzoon na overleg met moeder de vrouw met dewelke je samen een democratische meerderheid vormt, 'nachtvergunning' tot 2.00u.
Groot protest van zijnentwege.
Je vraagt verbaasd:"Wil je dan langer wegblijven?"
Antwoord:"Neen, ik wil vroeger naar huis"


Met dergelijke irreële draaiboeken (democratie die zichzelf afschaft, de burger die zichzelf terug onmondig maakt) proberen ze de huidige elitocratie, die weldegelijk dergelijke situaties creëert, als democratischer af te schilderen.
Als je er goed op ingaat: niet enkel oliedomme redeneringen, maar ronduit valse afzeik.

[de Vexille]

@ SuperStaaf

Dat lijkt inderdaad een discussie over het geslacht der engelen, zoals zovele filosofische discussies... maar is het eigenlijk niet.

We hebben het er in een vroegere discussie ooit eens over gehad. Bvb. de vraag of het individu automatisch begiftigd is met een aantal fundamentele rechten en vrijheden die onvervreemdbaar zijn. In mijn opvatting (die ik overigens ook ontleen aan wat de Amerikaanse founding fathers in hun declaration of independence neerpenden; schitterend document trouwens) is dat inderdaad zo en staan die fundamentele rechten en vrijheden op de meest absolute wijze boven wat een "volksmeerderheid" zou kunnen beslissen. Het is de grondgedachte achter het sociaal contractdenken.

Jij merkte toen op dat recht een voorwaarde is om over vrijheid te kunnen spreken. Da's een heel ander paar mouwen... En ik weet hoe bvb. een Jos Verhulst tot dat soort van redeneringen komt. En vooral: dat het niet zo onschuldig is als je het hier voorstelt. (en ik neem aan dat je oprecht overtuigd bent van het feit dat een volk "slechts" een verzameling van burgers is... de realiteit zit echter anders in elkaar)

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door de Vexille

We hebben het er in een vroegere discussie ooit eens over gehad. Bvb. de vraag of het individu automatisch begiftigd is met een aantal fundamentele rechten en vrijheden die onvervreemdbaar zijn. In mijn opvatting (die ik overigens ook ontleen aan wat de Amerikaanse founding fathers in hun declaration of independence neerpenden; schitterend document trouwens) is dat inderdaad zo en staan die fundamentele rechten en vrijheden op de meest absolute wijze boven wat een "volksmeerderheid" zou kunnen beslissen. Het is de grondgedachte achter het sociaal contractdenken.

Jij merkte toen op dat recht een voorwaarde is om over vrijheid te kunnen spreken. Da's een heel ander paar mouwen... En ik weet hoe bvb. een Jos Verhulst tot dat soort van redeneringen komt. En vooral: dat het niet zo onschuldig is als je het hier voorstelt. (en ik neem aan dat je oprecht overtuigd bent van het feit dat een volk "slechts" een verzameling van burgers is... de realiteit zit echter anders in elkaar)

Alle filosofie ten spijt kunnen we niet rond de realiteit heen:
In de staten waar direct democratische inspraak bestaat, kan je geen aantoonbare voorbeelden vinden dat 'het volk' ten prooi valt aan collectieve waanzin, en zichzelf op democratische wijze een riek in de kl*ten steekt.
In elitocratieën allerhande, vroeger en nu, worden de mooie basisprincipes, waar ik evenveel om geef quasi systematisch met voeten getreden en wel door de heersende kaste. Uiteraard probeert die elite haar optreden een democratische legitimatie te verlenen en probeert die ons wijs te maken dat 'we het zo wilden door hen te verkiezen' doch dat is demagogie en valse leugens. Denken we maar aan de staten dewelke de UVRM onderschrijven, doch er zelf zwierig hun voeten aan vegen.

De praktijk wijst dus bijna empirisch uit dat uw angsten en andere doemscenario's gemaakt zijn van slappe specie (om het 'op zijn metsers' uit te drukken)

[de Vexille]

@ Superstaaf

Maar je vergeet wel één ding... Je kan geen systeem ontwikkelen dat enkel op directe democratie is gebaseerd. Je zal het altijd moeten combineren met één of andere vorm van vertegenwoordiging.

Je verwijzingen naar praktijkvoorbeelden doen niets af van het feit dat de theoretische mogelijkheid bestaat... en als die bestaat, dan zal vroeg of laat daar ook wel eens misbruik van gemaakt worden. Trouwens, ik ben te weinig vertrouwd met bvb. het Zwitserse systeem. Heeft men daar dan niet een sterke constitutie waarin bepaalde fundamentele rechten zitten verankerd zodat sommige scenario's zich gewoonweg niet kunnen voordoen? Dus het beargumenteren by example lijkt me hier niet echt sterk te zijn.

De praktijk wijst dus empirisch zeer weinig uit, Superstaaf. En bij het mengen van specie gebruik je vooral je verstand en ervaring... anders bouw je heel onstabiele constructies.

[driewerf]

Oorspronkelijk geplaatst door Bobke

Ik zie niet in hoe directe democratie mijn persoonlijke levenssfeer in gevaar zou kunnen brengen. Niemand zal een wet eisen die zijn eigen privé-sfeer in gevaar brengt, integendeel, de meerderheid zal zich daartegen verzetten. Dat kan alleen in ons huidig bestel. Nu kunnen belangengroepen wetten opleggen om hun eigen belang te dienen.

Een stom voorbeeld.
De verplichting om de autogordel te dragen.
Het niet dragen ervan zal echt geen enkel ongeval veroorzaken, wel kunnen de gevolgen van een ongeval zwaarder zijn voor mij maar dat is mijn eigen keuze. De benadeelden zijn; ikzelf die zwaardere letsels zal oplopen, én de verzekeringsmaatschappij van de schuldige die een hogere schadevergoeding moet uitbetalen als ik zelf niet in fout ben.

Toch bestaat er enorm veel wetgeving die zaken binnen de privesfeer regelen. Om er maar een paar op te noemen:
- partner geweld is (zeer terecht!!!) verboden, maar hoe zit het met een correctieve tik aan een kind. In zweden is het verboden kinderen te slaan, in Belgie gingen er ook stemmen op om dit te verbieden.
- leerplicht van kinderen: stuur ze naar een school en je hebt hun onderwijs niet meer in handen. Thuisonderricht? Wettelijk toegestaan, maar praktisch zeer moeilijk, EN je bent ook dan gebonden bepaalde leerplannen. Dus daar gaat de vrijheid van opvoeding.
- alle wetgeving en debatten over abortus en euthanasie (zeer gevoeilige onderwerpen). Wat ook uw standpunt hierin is, iedereen zal het ermee eens zijn dat het om zeer intieme kwesties gaat die bij wet (goed of slecht) geregeld zijn.
- gebruik van wiet werd al vermeld door BigF, maar alcohol werd bijvoorbeeld in de VS verboden tijdens de Drooglegging. Maar ook bij ons was er de wet Vandervelde, die de verkoop van sterke drank in kleine hoeveelheden verbood (ik denk dat het minimum 5 liter was), om het proletariaat van de drank te houden.
-kledij: terecht verafschuwen we de regels zoals ze vigeren in Iran, Afghanistan (burka). Maar hier gaan er ook meer en meer stemmen op om klederdracht te regelen (hoofddoek: Dewinter en Degucht).

Allemaal voorbeelden die aantonen dat de grens tussen privesfeer en openbaar leven veel vager is dan het lijkt, dat inmenging van de overheid (een benevolente overheid?) bestaat, en dat de discussie wat vaker de toetsing aan de realiteit mag ondergaan.

Tot slot, moet ook de vraag getseld worden waar de grens licht tussen openbare veiligheid en bescherming van het individu: denken we maar aan de Patriot Act, Guantanamotoestanden. Zelfs hier, in Vlaanderen/belgie was er een journaliste van de Morgen, wiens telefoon werd afgetapt door een onderzoeksrechter, terwijl de dame zelf niets verweten werd.

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door de Vexille

@ Superstaaf

Maar je vergeet wel één ding... Je kan geen systeem ontwikkelen dat enkel op directe democratie is gebaseerd. Je zal het altijd moeten combineren met één of andere vorm van vertegenwoordiging.

Vexille, voor de 1001ste keer: ik wens hoegenaamd de vertegenwoordiging niet te vervangen door een direct democratisch systeem.
Ik wens vooral die vertegenwoordiging democratsiche legitimiteit te verlenen door er de burger via direct democratische middelen de souvereiniteit over te geven.
Zolang die vertegenwoordiging haar werk doet: gogogoooo.
Maar ingeval die vertegenwoordiging tekortschiet, moet de burgermeerdeheid souverein kunnen ingrijpen als zij het wenst.
Als we de middelen hebben doch ze niet gebruiken, dan heeft die vertegenwoordiging watr mij betreft haar democratische zegen.
Nu ontberen we elke vorm van daadwerkelijke inspraak.

Je verwijzingen naar praktijkvoorbeelden doen niets af van het feit dat de theoretische mogelijkheid bestaat... en als die bestaat, dan zal vroeg of laat daar ook wel eens misbruik van gemaakt worden.

Beware the beware-boys met hun glazen bol.

En dan nog, Vexille.
Als de burgermeerderheid ernaast klopt, dan draait ze op voor haar eigen fout. Dan kan ze haar eigen fout rechtzetten met een nieuwe meerderheid.
In een elitocratie draait de burger op voor de fouten van haar voogden, maar kan diezefde fouten niet eens bij meerderheid rechtzetten.

Trouwens, ik ben te weinig vertrouwd met bvb. het Zwitserse systeem. Heeft men daar dan niet een sterke constitutie waarin bepaalde fundamentele rechten zitten verankerd zodat sommige scenario's zich gewoonweg niet kunnen voordoen? Dus het beargumenteren by example lijkt me hier niet echt sterk te zijn.

Diezelfde constitutie is er net via direct democratische weg gekomen en kan ook via die weg gewijzigd worden.
Weeral een 'example' dat je koudwatervrees naar de tent van Madame Blanche verwijst.

De praktijk wijst dus empirisch zeer weinig uit, Superstaaf.

Uw "Het zou best eens kunnen" wijst alleszins nog minder uit, en is andermaal een gebrek aan vertrouwen in het gezonde verstand van je medeburgers.

[Supe®Staaf]

Oorspronkelijk geplaatst door driewerf

Toch bestaat er enorm veel wetgeving die zaken binnen de privesfeer regelen.

Juist Driewerf.
En ze is het gevolg van elitocratische wetgeving..........
Als er dan toch in mijn privé-sfeer binnengedrongen wordt, dan liefst voorzover een meerderheid uit 10.000.000 burgers dat beslissen.
Die zie ik zichzelf nog zo snel niet betuttelen, als het de particraten presteren om binnen te dringen in het leven van hun onderdanen.

[de Vexille]

@ Driewerf

Je haalt hier nogal wat zaken door elkaar en eigenlijk is elk van de topics die je hier bij wijze van voorbeeld aanhaalt een discussie op zich waard. Als we spreken over partnergeweld en de "pedagogische tik" dan hebben we het in de eerste plaats over inbreuken op de fysieke en psychische integriteit van de persoon. In mijn ogen een basisrecht en terecht langs strafrechtelijke weg af te dwingen. Er is daar inderdaad veel ruimte voor discussie over wat je precies als een gewelddaad wil omschrijven. Idem eigenlijk waar het abortus betreft; voor de één is het moord (= aanslag op het grondrecht van fysieke integriteit van de persoon), voor de ander niet.

Als we spreken over weed en alcohol (en sigaretten en andere hinderlijke gedragingen), tja... De liberaal in mij zegt dan dat je je rustig het lazarus kan zuipen, je zo stoned als een garnaal paffen en dies meer... Zolang je er je medeburger geen hinder mee berokkent en zolang je geen gevaar bent voor anderen. Het is natuurlijk wel een feit dat er met de consumptie van bepaalde stoffen specifieke verslavingsproblematiek bestaat die een ongereguleerde handel / consumptie wellicht ongewenst maken.

Kledingcodes... Nope, dat behoort onverminderd tot de private levenssfeer. Daar blijft de overheid vanaf. Tenzij er een objectieve en redelijke verantwoording bestaat: bvb. mensen die te allen tijde herkenbaar moeten zijn op straat. Geen burka's dus. En geen hoofddoeken op pasfoto's. En aangepaste kledij voor bepaalde beroepsactiviteiten (bvb. in de voedingsindustrie). Maar... er zit ook onmiskenbaar een cultureel aspect aan vast dat we in het recht elegant opvangen via het begrip "openbare orde en goede zeden". Zo kan je niet zomaar in je blote kont over de grote markt rondflaneren wegens aanstootgevend (strijdig met de goede zeden). Dat rechtsgegeven is dynamisch en moet door de rechtbank worden ingevuld op een case-by-case basis. Het is in de afgelopen decennia trouwens ook al enorm geëvolueerd.

Wat die "openbare veiligheid" betreft... moeten we bijzonder waakzaam zijn want is het beschermen van een paar overheidsgebouwen het écht waard dat je de privacy van miljoenen burgers compleet miskent? Ben je bereid om je mails, je surfgedrag, je telefoongesprekken, je hele handel en wandel in kaart te laten brengen (en op een ongelukkig moment tegen je te laten gebruiken) omdat er één of andere vage dreiging met een aanslag in de lucht hangt?


Zelfs in de meest ideale democratie blijven er uiteraard steeds diepgaande discussies rond de precieze aflijning van de "no go"-areas die we aan het staatsgezag opleggen.

[de Vexille]

Oorspronkelijk geplaatst door Supe®Staaf

Uw "Het zou best eens kunnen" wijst alleszins nog minder uit, en is andermaal een gebrek aan vertrouwen in het gezonde verstand van je medeburgers.

Voil�*, nu zijn we er...
In een vrije samenleving hoef je niet verregaand blind te vertrouwen op het gezonde verstand van de medeburgers... Ik hou niet zo van dat soort afhankelijkheden. Soevereiniteit, weet je nog wel? En die vind je niet in de logica van de mierenhoop.

Give me liberty or give me death ! Is d�*t geen mooie strijdkreet?



Voor het overige, SuperStaaf... heb jij de informatie over de constituante procedures in Zwitserland? Ik zou die dolgraag eens van naderbij checken.

[Bobke]

Oorspronkelijk geplaatst door driewerf

Toch bestaat er enorm veel wetgeving die zaken binnen de privesfeer regelen.

Dat was juist mijn punt, nu kan een minderheid regels opleggen die niet altijd door de meerderheid gedragen wordt zonder dat de meerderheid er verhaal tegen heeft.

[driewerf]

@De Vexille, (en alle anderen uiteraard)

ik haalde bewuste zoveel mogelijk voorbeelden uit een zo ruim mogelijk terrein aan. Ik wilde aantonen dat de grens tussen prive en openbaar lang niet zo scherp is als sommigen hier laten uitschijnen, en dat rond zeer veel aangehaalde thema's er nog zeer veel controverse bestaat. Kortom, (en daarom heb ik het ook in bold gezet) de standpunten die hier worden verdedigd kunnen best wat vaker aan de realiteit worden getoetst.
Tevens, directe demcratie en referenda zal dit niet oplossen: er zal zowiezo een (goede of slechte) regeling ontstaan voor onderwijs, euthanasie, pedagogische straffen, doodstraf etc.