Collaboratie?

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Tacitus

Nonsens, in de 19e eeuw was geen ENKELE staat officieel meertalig,... behalve Belgie sinds 1898! En zelfs al sinds de taalwetten van 1876.

Wat wilt u ons doen geloven, beste vriend? Weet u wel waarover de taalwetten van 1876 gingen? Bedroevend weinig als dat taalwetten moeten zijn... en als dat een meertalige staat moet voorstellen.

En die waren trouwens niet zomaar uit de lucht komen vallen. In 1860 slaagde men erin veel volk op de straat te krijgen en werd er toen al gescandeerd: "Of België met onze rechten, of onze rechten zonder België". Inderdaad, die slogan dateert al van 1860.

Het is maar met de wet van 1898, de wet Devriedt-Coremans, dat België officieel tweetalig wordt. Lees goed: officieel. Toen werden er voor het eerst muntjes met een Nederlands opschrift geslagen, wat bij de toenmalige Franstaligen veel protest uitlokte. Ook werden van dan af de wetten in twee talen afgekondigd (in bijzonder schabouwelijk Nederlands ten andere). En dat was het dan. In Vlaanderen sprak men van de gelijkheidswet, maar de echte gelijkheid tussen Frans en Nederlands zal nog lang op zich laten wachten.

In een aantal landen waren er gewoon geen taalwetten omdat er geen probleem met de minderheden bestond. In het Oostenrijk-Hongarije van de 19e eeuw werd er gezorgd voor een Hongaars taalbestel in het koninkrijk Hongarije, in Oostenrijk was het het Duits, en zelfs de minderheidsvolkeren werden in hun taal bediend (het probleem met de Tsjechen en Serviërs was eerder politiek dan taalkundig). Aan de vooravond van WO I waren er zelfs plannen door de keizer goedgekeurd die een verregaande federalisering van Oostenrijk-Hongarije moesten invoeren.

[Knuppel]

Oorspronkelijk geplaatst door Moi

Als lafaard zou ook ik, als Belgicist, gecollaboreerd hebben; maar ik zou er dan ook voor moeten boeten!

Toch klopt je verhaaltje niet, Moi. Ik heb grote bezwaren tegen dat woordje: lafaard.
Er zijn werkweigeraars geweest die verplicht werden tewerk gesteld in Duitsland als de Duitsers hen te pakken kreeg.

Er was eveneens gemeentepersoneel dat van hogerhand gevraagd werd zich naar de bevelen van de Duitsers te schikken (maar die hen in stilte tegenwerkten, voor zover dat mogelijk was natuurlijk). Toch zaten ook vele van deze mensen lange tijd vast na de oorlog in afwachting van hun straf wegens collaboratie. Straf die soms nooit werd uitgesproken wegens gebrek aan bewijs maar die ze, hoe dan ook, al van tevoren uitzaten. Met alle gevolgen vandien voor de vrouwen en kinderen die zonder kostwinner aan hun lot werden overgelaten. Kinderen die hun hele leven een trauma meedroegen dat hen werd aangedaan door de Belgische staat omdat hun vader,vaak onterecht, als een collaborateur behandeld werd. Het was vaak een kwestie van willekeur en puur geluk om uit de handen van een Vlaamshatende, Franstalige justitie te blijven.

Voor degenen die eraan twijfelen hoe "Vlaams" Vlaanderen destijds al was even dit: Mijn vader was een eenvoudige kleermaker. Maar om die eenvoudige stiel te leren moest hij wel nog naar Brussel. Waar hij uitsluitend franstalig onderwijs kreeg...

[Moi]

Deze topic ligt duidelijk zwaar bij al wat zich flamingant noemt. Flaminganten kunnen blijkbaar "De collaboratie was verkeerd" niet over hun lippen krijgen. Toch was collaboratie verkeerd. Want ze heeft bijgedragen tot de slachtingen van Ausschwitz en andere concentratiekampen, rechtstreeks of onrechtstreeks. Deze flaminganten, niet allen, maar ze bestaan wel degelijk, kunnen niet toegeven dat Hitler fout zat en als ze het al kunnen, dat de mensen die hem steunden, alsook dus HUN collaborateurs, verkeerd waren. Dat strijden aan het Oostfront misschien een illusie ware, tot daaraantoe, maar men moet kunnen toegeven dat de Oostfronters FOUT waren, en dat de o zo communistische Russen ons mede bevrijd hebben. Dat niet de communisten fout waren, maar zijzelf.

[Knuppel]

Oorspronkelijk geplaatst door Moi

Deze topic ligt duidelijk zwaar bij al wat zich flamingant noemt. Flaminganten kunnen blijkbaar "De collaboratie was verkeerd" niet over hun lippen krijgen. Toch was collaboratie verkeerd. Want ze heeft bijgedragen tot de slachtingen van Ausschwitz en andere concentratiekampen, rechtstreeks of onrechtstreeks. Deze flaminganten, niet allen, maar ze bestaan wel degelijk, kunnen niet toegeven dat Hitler fout zat en als ze het al kunnen, dat de mensen die hem steunden, alsook dus HUN collaborateurs, verkeerd waren. Dat strijden aan het Oostfront misschien een illusie ware, tot daaraantoe, maar men moet kunnen toegeven dat de Oostfronters FOUT waren, en dat de o zo communistische Russen ons mede bevrijd hebben. Dat niet de communisten fout waren, maar zijzelf.

Waarom heb je ook niet eens over de fouten van de "hoogwaardigheidsbekleders" die deze "foute" mensen hebben misleid? Waarom werd hén geen strobreed in de weg gelegd?

[Moi]

Oorspronkelijk geplaatst door Knuppel

Waarom heb je ook niet eens over de fouten van de "hoogwaardigheidsbekleders" die deze "foute" mensen hebben misleid? Waarom werd hén geen strobreed in de weg gelegd?

Ik ben het er volkomen mee eens dat die hoogwaardigheidsbekleders FOUT (zelfs met hoofdletters!) waren, maar jij slaagt er precies niet in te zeggen dat die 'foute' mensen, daadwerkelijk FOUT waren, zonder aanhalingstekens!

[Knuppel]

Zolang er mensen zijn die NIET fout waren en toch gestraft werden, zolang er mensen zijn die anderen misleidden zonder daarvoor gestraft te worden,
zolang zal ik ook degenen die echt fout zaten niet veroordelen. Zij werden trouwens al eens veroordeeld en niet mis ook!

En denk nu maar niet dat ik ook ook maar iets met de collaboratie te maken had, noch mijn familie. Het is gewoon een kwestie van rechtvaardigheidsgevoel. Ofwel iedereen die het écht verdiende aan de schandpaal, ofwel niemand.

[Frolic]

nog een vergeten categorie in uw poll.

Uit adoratie voor de Kerk en de Pastoors.

Mijn grootvader, zaliger, zijn broer is op 18 jarige leeftijd gesneuveld aan het Oost-Front. Zijn lichaam is nooit teruggevonden en ligt waarschijnlijk in een massagraf. Hij is naar daar vertrokken om de Kerk te beschermen tegen de Bolsjevieken. In Diest, waar zij toen woonden, zijn er tientallen jongens vertrokken en nooit weergekeerd. Allemaal voelden zij zich aangesproken door de oproepen van de plaatselijke pastoor. Die pastoors hadden in die tijd veel meer macht dan men zou kunnen vermoeden. Heel de Kerk is ,volgens mij, een deel van de oorzaak geweest dat het Nazisme zo een succes werd. Puur opportunisme van de Kerk heeft tienduizenden of meer de dood in gejaagd. Tijdens de repressie zijn ze dan ook nog eens de dans ontsprongen, mijn grootvader niet. Hij is zijn Burgerlijke en Politieke rechten kwijt gespeeld.

[Dimitri]

Oorspronkelijk geplaatst door Jan van den Berghe

Allemaal gemakkelijk gezegd na zoveel jaren na de feiten. België was verslagen; het had zich volledig in handen van de Duitsers overgegeven. Het Belgisch leger had zich trouwens nauwelijks verdedigd. Duitsland speelde het spelletje trouwens heel handig: alle Vlaamse soldaten in krijgsgevangenschap werden bijna onmiddellijk in vrijheid gesteld en mochten naar huis terug keren. De Waalse en Franssprekende soldaten echter niet. Zoiets wekt natuurlijk de sympathie onder een volk op dat al zovele tientallen jaren in haar culturele eigenheid en taal wordt miskend.

Op dat ogenblik dacht trouwens iedereen dat Duitsland de grote overwinnaar was. Zelfs koning Leopold III dacht er zo over; hij dacht eraan een soort onderkoning te worden van een deelstaat van een Grootgermaans rijk (België, of Vlaanderen al dan niet uitgebreid met het noorden van Frankrijk). Voor vele Vlamingen was het uur van de waarheid geslagen en dus moest nu die kans gegrepen worden.

De Belgische staat heeft de Vlamingen nooit zomaar rechten gegeven: iedere keer is dat pas na bloedige gebeurtenissen verwezenlijkt. Zo kwamen de eerste taalwetten pas na WO I, nadat vele duizenden en duizenden Vlaamse jongens de dood in waren gejaagd door Nederlandsonkundige officieren. De vernederlandsing van de Gentse universiteit kwam er ook pas na veel protest en een protestmars waar studenten dodelijk gewond bij werden. Enzovoort. Enzovoort. Het is een lange lijst.

U zegt "fout", maar zo zag men het in die tijd helemaal niet. Zelfs in Nederland was dat niet het geval. In Vlaanderen echter was het hoofdzakelijk een zoeken naar bondgenoten om de Belgische staat eens en voor altijd uit te schakelen. In Nederland - u vergeet toch niet dat Nederlanders zeer actief en in grote aantallen hebben gecollaboreerd? - was dat eerder om ideologische redenen.

Het heeft Vlaanderen wel geholpen: het bloed van helden is het zaad voor de opstanding van een volk, misschien niet onmiddellijk maar vroeg of laat wel.

Ik was er, gelukkig, niet bij, dat is waar. Maar ik moest wel weten hoe het was en mijn achterstand is aardig ingehaald. Van groep 5 van de basisschool tot de vijfde klas middelbare school (het was toevallig geen examenstof, anders ook nog de zesde klas), 9 jaar lang is WO II behandeld. Gelukkig is er dan genoeg tijd om alle zaken vanuit alle standpunten (het verzet, de collaborateurs, de meerderheid die de oorlog passief onderging) te bekijken. Maar toch heb ik nooit kunnen begrijpen, laat staan sympathie op kunnen brengen voor mensen die met een ondemocratisch regime sympathiseerden of samenwerkten. Dat is een principiële zaak.

Nu begrijp ik wel dat de zaken in België anders zijn gelopen dan in Nederland. Het Nederlandse leger heeft zich wel hevig verzet, hoewel het daar niet of nauwelijks de middelen voor had. Wij hadden een fietsend leger... Toch vonden de nazi's het nodig te dreigen met bombardementen als Nederland zich niet zou overgeven, en dat deed het leger uiteindelijk ook. Helaas vond men het niet nodig de vliegtuigen op weg naar Rotterdam nog terug te roepen, waarna de hele binnenstad platgebombardeerd werd. Nu nog zijn er Rotterdammers die zeggen: 'als een Duitser de weg vraagt, stuur ik 'm de verkeerde kant op'.

De Nederlandse Koningin Wilhelmina was er allerminst van overtuigd dat Duitsland de oorlog zou winnen. Zij wilde het verzet aanvoeren, eigenlijk vanuit Nederland, maar op advies van de regering week ze net als de regering uit naar Londen. Vandaar steunde ze via de radio de Nederlanders tegen de bezetting en via de Engelandvaarders hield ze contact met het Nederlandse verzet. Vorig jaar was er op Nederland 1 een dramaserie over het leven van Wilhelmina (koningin van 1898 tot 1948), waarin haar rol in oorlogstijd uitgebreid aan bod kwam. Churchill noemde haar destijds 'the only man in the Dutch government' (ze was juist de enige vrouw), dat zegt genoeg.

Toch denk ik dat ook in Vlaanderen de democratische Vlaamse nationalisten niet hadden moeten samenwerken met de Duitsers, simpelweg omdat de nazi's anti-democraten waren. Feitelijk ruilden ze alleen de ene bezetter in voor de andere. Als je streeft naar onafhankelijkheid wil je toch niet in een Grootgermaans Rijk wonen? Hadden ze hun eigen strijd gevoerd, dan was België na de oorlog misschien wel verdwenen.

Wat de collaboratie betreft: ik weet ook wel dat de mythe dat half Nederland in het verzet zat, zoals men na de oorlog wilde geloven, gelogen is. Maar dat Nederlanders uit ideologische redenen op grote schaal collaboreerden, dat is toch echt niet waar. Het nationaal-socialisme sloeg in Nederland absoluut niet aan. Bij de laatste Kamerverkiezingen voor de oorlog, in 1937, behaalde de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) slechts 4 van de 100 zetels of 4,2%, terwijl bij de Provinciale Statenverkiezingen in 1935 nog bijna 8% was behaald. De volgende dag plaatsten de andere partijen daarom de volgende advertentie in alle grote dagbladen: http://www.geschiedenis.com/wo2/biblio/nsbpamflet.html Ook bij de Statenverkiezingen van 1939 behaalde de NSB slechts 4% van de stemmen. Dat is erg weinig vergeleken met andere Europese landen (ik heb het opgezocht voor België: in 1936 18,6%). De NSB bleek trouwens vooral stemmen te winnen van de liberalen, want door de verzuiling bereikten ze niet de man in de straat zoals in Duitsland.

De NSB heeft nooit veel leden gehad. Voor de oorlog waren het er hooguit rond 50.000, voor die tijd weinig voor een politieke partij. Nadat Nederland bezet was was het niet de NSB, maar de Nederlandsche Unie die veel leden kreeg. Dit was een politieke groepering die probeerde door samenwerking met de Nederlandse regering en de Duitse bezetters de eenheid en een deel van de zelfstandigheid te bewaren. De NU had op haar hoogtepunt ongeveer 1 miljoen leden (de grootste politieke organisatie uit de Nederlandse geschiedenis) en verminderde daarmee de invloed van de NSB enorm. Uiteindelijk werd de NU eind 1941 verboden omdat ze niet wilde meewerken aan de vorming van een groot anti-communistisch legioen, iets wat in Vlaanderen blijkbaar wel gelukt is. Na de oorlog werden de leiders van de NU ondanks hun defaitisme niet veroordeeld, omdat ze 'in het belang van het Nederlandse volk' hadden gehandeld.

Een groot trauma is wel het hoge aantal Nederlandse joden dat is vermoord, ruim 100.000 of 84% van de joodse bevolking. Dat kwam in de eerste plaats door de nazi-regering (België had bijvoorbeeld een militaire regering), maar ook doordat de Duitsers wisten dat veel joden naar Nederland waren gevlucht en zij hen daarom actiever vervolgden in Nederland. Erg behulpzaam daarbij was de registratie van alle joden i.s.m. joodse organisaties, waardoor ze makkelijker waren op te sporen.

De meeste Nederlanders hebben de oorlog dus passief beleefd. Het was een minderheid die zich actief verzette of actief collaboreerde. De laatste groep heeft dat na de oorlog overigens geweten. Juist door de radio-uitzendingen van de Koningin en de illegale krantjes is er altijd hoop gebleven op een overwinning voor de geallieerden.
De mannen werden uiteindelijk als dwangarbeiders (dus niet vrijwillig!) naar Duitsland getransporteerd, zo ook mijn familie. Hun vrouwen moesten met evt. kinderen in de steden de oorlog en met name de hongerwinter (winter '44-'45, toen Vlaanderen, Noord-Brabant en delen van Zeeland en Limburg al bevrijd waren) zien te overleven.

Die laatste zin van u is misschien wel waar, maar hij klopt niet in deze context. De 'helden' waarover u spreekt hadden nl. zelf bloed aan hun handen. Ik zou ze eerder opportunisten noemen.

[Bruno*]

Shockerend om te zien hoe 6/10 hier in min of meerdere mate die bende zwarthemden nog steeds verdedigt. Een mens gaat zich idd afvragen WIE de oorlog gewonnen heeft.

[Frolic]

Oorspronkelijk geplaatst door Tacitus

Shockerend om te zien hoe 6/10 hier in min of meerdere mate die bende zwarthemden nog steeds verdedigt. Een mens gaat zich idd afvragen WIE de oorlog gewonnen heeft.

Tacticus. Ook een beetje de tijdsgeest in het achterhoofd houden. Men geloofde niet meer in de democratie tijdens de jaren '30. Ook mensen als Hedrik De Man en koning Leopold III waren die mening toegedaan. Daaraan heeft het fascisme en nazisme zijn succes te danken. Niet alle collaborateurs waren op de hoogte van de misdaden van het Nazisme. De kopstukken zal ik nooit vergeven. Die zijn na de oorlog ook quasi allemaal uit de weg geruimd. Maar de gewone collaborateur in de straat heeft zijn prijs betaald. Er zijn er ook genoeg die hun gat gedraaid hebben toen het duidelijk was dat de Duitsers gingen verliezen. Het verzet heeft tijdens de laatste maanden van de oorlog heel veel leden erbij gekregen. Papieren leden die na de oorlog met een decoratie rondliepen die ze nooit verdiend hebben.

[de moralist]

Journalist-auteur " Geert van Istendael " schreef in 1989 een boek " Het Belgisch labyrint " Wakker worden in een ander land. In het boek wordt collaboratie ruimschoots aangesproken. Zeer goede lectuur voor diegenen die een stukje Belgisch of Vlaamsche geschiedenis wensen te kennen.Eerst lezen en dan pas oordelen over collaboratie. Veel onbegrip door naïviteit kan uit deze wereld geholpen worden.

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Moi

Deze topic ligt duidelijk zwaar bij al wat zich flamingant noemt. Flaminganten kunnen blijkbaar "De collaboratie was verkeerd" niet over hun lippen krijgen. Toch was collaboratie verkeerd. Want ze heeft bijgedragen tot de slachtingen van Ausschwitz en andere concentratiekampen, rechtstreeks of onrechtstreeks. Deze flaminganten, niet allen, maar ze bestaan wel degelijk, kunnen niet toegeven dat Hitler fout zat en als ze het al kunnen, dat de mensen die hem steunden, alsook dus HUN collaborateurs, verkeerd waren. Dat strijden aan het Oostfront misschien een illusie ware, tot daaraantoe, maar men moet kunnen toegeven dat de Oostfronters FOUT waren, en dat de o zo communistische Russen ons mede bevrijd hebben. Dat niet de communisten fout waren, maar zijzelf.

Wat zegt u? De communisten hebben ons bevrijd? U zat hoogstwaarschijnlijk nog in de kolen als die "bevrijding" gebeurde, anders zou dergelijke onzin hier niet neerpennen.

Bij mijn weten kwamen de Amerikanen, Canadezen, Britten en Polen hier aan, niet de Russen. Indien de Russen ons hadden "bevrijd", hadden we samen met Polen, Hongarije, Oost-Duitsland, Joegoeslavië en nog enkele andere landen ons mogen verblijden in een communistische "bevrijding". U weet wel: indoctrinatie, volks"democratie", censuur, controle alom, e.d.

Onze Oostfronters hebben een goede daad gesteld, en zijn met veel idealisme gaan vechten tegen het communistisch gevaar. Even terloops gezegd: na WO II bliksemden de pastoors die Oostfronters in de ban vanop diezelfde preekstoel waar ze jaren tevoren tot de strijd hadden opgeroepen en waar ze de groep vrijwilligers voor de Spaanse burgeroorlog hadden bejubeld. Veel van onze jongens zijn voor dezelfde motieven gegaan zoals ze enkele jaren tevoren naar Spanje trokken. Ook gehoord dat de vrijwilligers in de Spaanse burgeroorlog ongelijk hadden?

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

Die laatste zin van u is misschien wel waar, maar hij klopt niet in deze context. De 'helden' waarover u spreekt hadden nl. zelf bloed aan hun handen. Ik zou ze eerder opportunisten noemen.

Een jongeman die haard en goed verlaat om zich in de strijd te werpen in de Russische steppen noem ik geen opportunist. Los van een oordeel over hun motieven en over hun politieke ideeën, blijft uw laatste uitspraak op zich een grove belediging.

Maar had de verzetsstrijder ook geen bloed aan zijn handen? Dus...

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

[Toch denk ik dat ook in Vlaanderen de democratische Vlaamse nationalisten niet hadden moeten samenwerken met de Duitsers, simpelweg omdat de nazi's anti-democraten waren. Feitelijk ruilden ze alleen de ene bezetter in voor de andere. Als je streeft naar onafhankelijkheid wil je toch niet in een Grootgermaans Rijk wonen? Hadden ze hun eigen strijd gevoerd, dan was België na de oorlog misschien wel verdwenen.

U weet niet waarover u spreekt. Jammer.

Streven naar onafhankelijkheid is in Vlaanderen slechts uitvloeisel van zoveel jaren miskenning van taal en culturele eigenheid. Wat de meeste Vlaamsnationalisten in die tijd wilden, was een erkenning van die eigenheid. Een bevestiging. Het Duitse Rijk lijkt hen dat te kunnen geven. Vlamingen, als Germaans volk, in een Germaans Rijk was voor hen geen tegenspraak. Men zag dat Germaans Rijk als een machtige staat waar het kernland gevormd zou worden door Duitsland met daarrond een aantal verwante Germaanse volkeren: Vlamingen, Nederlanders, Denen, enz.

Beter onder de Duitsers, moet menigeen gedacht hebben, dan onder het Belgische juk.

Hun eigen strijd? De Vlaamse Beweging heeft onafgebroken haar eigen strijd gevoerd, zowel voor, na en tijdens WO I en WO II. Ik moet u er trouwens eens op wijzen dat er ook Vlaamsnationalisten waren die niet in de collaboratie hebben gestapt, maar die na de oorlog met even groot stigma werden opgezadeld als de collaborateurs.

En nog terloops gezegd: een Belgicistische Franstalige groepering als Rex heeft massaal gecollaboreerd tijdens WO II. Rex stond voor een unitair België. Na de oorlog was de repressie heel wat milder voor deze groep - Franstaligen! - dan voor de Vlamingen. Toeval???

[Jan van den Berghe]

Oorspronkelijk geplaatst door Dimitri

De meeste Nederlanders hebben de oorlog dus passief beleefd. Het was een minderheid die zich actief verzette of actief collaboreerde.

Een Nederlandse afdeling van de Waffen-SS van bijna 6.000 man. Noemt u dat een te verwaarlozen minderheid?

Blijkbaar was het enthousiasme van de jeugd anders dan voor de vooroorlogse NSB.

[Moi]

Oorspronkelijk geplaatst door Knuppel

Zolang er mensen zijn die NIET fout waren en toch gestraft werden, zolang er mensen zijn die anderen misleidden zonder daarvoor gestraft te worden,
zolang zal ik ook degenen die echt fout zaten niet veroordelen. Zij werden trouwens al eens veroordeeld en niet mis ook!

En denk nu maar niet dat ik ook ook maar iets met de collaboratie te maken had, noch mijn familie. Het is gewoon een kwestie van rechtvaardigheidsgevoel. Ofwel iedereen die het écht verdiende aan de schandpaal, ofwel niemand.

Kunnen we dan niet bij deze het gerecht gewoon afschaffen?

[Knuppel]

Oorspronkelijk geplaatst door Moi

Kunnen we dan niet bij deze het gerecht gewoon afschaffen?

Maar Moi toch! Waar moeten dan al die dure advokaten van leven?

[Frolic]

Er staat hieromtrent een schitterend citaat in de boekenbijlage van De Morgen van gisteren.

Monsters komen niet kant-en-klaar het podium opgehold. het zijn altijd mensen die de wensen van de tijdsgeest vervullen.

Martin Walser

[Moi]

Oorspronkelijk geplaatst door Frolic

Er staat hieromtrent een schitterend citaat in de boekenbijlage van De Morgen van gisteren.

Moeten we dan de tijdsgeest ophangen?

Niet de ideeën zijn slecht, maar zij die ze ten uitvoer brengen

[Frolic]

Oorspronkelijk geplaatst door Moi

Moeten we dan de tijdsgeest ophangen?

Niet de ideeën zijn slecht, maar zij die ze ten uitvoer brengen

Ik weet niet of je het citaat ten volle begrepen hebt. Walser(Persona non grata in Duitsland na zijn uitlatingen over de Holocaust) heeft het hier over de Nazi-beulen. Men geloofde toen dat alles de schuld van de Joden was, een beetje zoals men nu doet met de Islam. Door die tijdsgeest (de "Joden zijn de bron van alle kwaad" en "nood aan een autoritaire regime") konden monsters aan de macht komen en hun ideeën ten uitvoer brengen. Another time, another place zou dat niet gelukt zijn. In die zin reageerde ik op de uitlatingen van Tacticus. Je kan onze visie op de feiten niet gebruiken om te oordelen of de collaborateurs goed of slecht waren. Je moet ook de tijdsgeest in acht nemen.