Debat over stikstof is niet gebaseerd op wetenschap

[Micele]

Mestactieplan van de jaren 90 dan totaal vergeten?

Vijgen na Pasen maar toch... ook de auto-verdieseling en vooral massale sjoemelverdieseling heeft zijn invloed. (in NL is het daarvoor 100 kmu max op snelwegen overdag)

Een expert-wetenschapper legt het stikstofprobleem duidelijker uit.

https://www.hbvl.be/cnt/dmf20230223_95687432

Hij is al 20 jaar stikstofexpert, maar mengt zich nu pas in debat: “Omdat de discussie niet gebaseerd is op wetenschap”

Antwerpen - Tobias Ceulemans, professor biodiversiteit en milieu aan Universiteit Antwerpen, is al 20 jaar met onderzoek naar stikstof bezig, maar hij mengt zich pas sinds een paar weken in het stikstofdebat. “Ik heb me er tot nu toe bewust buitengehouden”, zegt hij. Maar aangezien het maatschappelijke debat op “een onwetenschappelijke manier wordt gevoerd”, wil hij wel wat duiding geven. Ook al zijn politici daar niet allemaal even gelukkig mee.

Liliana Casagrande Vandaag om 10:54
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd op zondag 26 februari

Wat is eigenlijk het probleem met stikstof?

“80 procent van onze atmosfeer bestaat uit stikstof. Stikstof kan een reactie aangaan met andere atomen door bijvoorbeeld bliksem of zeer speciale bacteriën. Dan ontstaan er stoffen als ammoniak of stikstofoxide en spreken we van reactief stikstof. Deze stikstof is even belangrijk als zuurstof en water voor levende wezens. Probleem is de erg grote hoeveelheid reactief stikstof die bijkomend door mensen wordt gemaakt. Die is schadelijk voor zowel natuur als mens. Denk aan smog dat luchtwegenirritaties veroorzaakt of aan te veel nitraat in het water.”

Vanwaar komt die ‘extra’ stikstof?

“Het probleem is begonnen toen kunstmest is uitgevonden. Vroeger hingen we af van dierlijke mest, maar na de Tweede Wereldoorlog zijn we kunstmest gaan gebruiken voor onze voedselproductie. Die kunstmest komt bovenop stikstof die sowieso in de natuur wordt geproduceerd en is dé ultieme oorzaak van ons stikstofprobleem. Dankzij kunstmest kunnen we veel meer en voorspelbaar voedsel produceren, waardoor hongersnood in de ontwikkelde wereld gelukkig is opgelost. Maar de slinger is nu doorgeslagen. Vooral in de intensieve veeteelt wordt kunstmest voor voedergewassen omgezet naar dierlijke mest en krijg je een mestoverschot. We voeren via soja als voedergewas ook nog extra stikstof in. Wij hebben dus te veel mest, terwijl de Derde Wereld er te weinig heeft en met hongersnood kampt.”

Waarom is alleen de politiek in Vlaanderen en Nederland bezig met stikstof?

“Het stikstofprobleem hangt samen met industrie, met transport, met intensieve veeteelt. Niet alleen Vlaanderen en Nederland, ook bijvoorbeeld het Ruhrgebied in Duitsland en de Po-vlakte in Italië, de Midwest in de VS en China hebben last van stikstof.”

Maar in Duitsland of Italië is dat toch geen punt?

“Het antwoord op die vraag is doodeenvoudig: daar is nog niemand naar de rechtbank gestapt. De vraag om natuur te beschermen komt van Europa. In Duitsland en in Italië moeten ze aan dezelfde kwaliteitsdoelstellingen voor natuur voldoen als in Vlaanderen of in Nederland.”

Stikstof uit industrie en verkeer is de laatste jaren sterk gedaald, die uit landbouw niet. Hoe komt dat?

“In de industrie en het vervoer is het makkelijker om de uitstoot aan te pakken. Dat kan via technologie. Auto’s zijn properder geworden. Herinnert u zich dat gesjoemel van Volkswagen? Dat schandaal ging over het ontwijken van de verstrengde regels voor stikstofoxide.”

Maar in de landbouw bouwen ze toch ook emissiearme stallen? Volgens minister Brouns werkt KU Leuven zelfs aan een stal die nul emissie uitstoot.

“Maar dieren blijven niet altijd in een stal en de mest van dieren moet ook ergens naar toe. Mest wordt uitgereden. De geur van mest die je soms in Vlaanderen ruikt, dat is een grote concentratie aan ammoniakgas. Als je de dieren de klok rond zou opsluiten en de mest - ik zeg dit als boutade – in de Boomse klei zou opslaan, dan zou het stikstofprobleem opgelost zijn. Maar dat gaat uiteraard niet. Dieren komen buiten en mest wordt verspreid over heel Vlaanderen. Emissievrije stallen kunnen dus het stikstofprobleem niet oplossen, het probleem is de mest die je produceert. Vreemd genoeg zit het mestactieplan in andere onderhandelingen dan het stikstofakkoord.”

Is een inkrimping van de veestapel een oplossing?

“Dat kan een oplossing zijn. Maar we moeten opletten dat wat we hier inkrimpen niet elders in de wereld uitbreidt waardoor we het probleem alleen maar verplaatsen. 70 procent van onze vleesproductie is namelijk voor export.”

Ontwikkelingslanden hebben stikstof tekort voor landbouw. Kunnen we ons mest dan niet gewoon naar daar exporteren?

“Dat zou een deel van de oplossing kunnen zijn. We kunnen onze mest verwerken en klaarmaken voor export. Maar dan stoot je wel op sanitaire problemen. Je exporteert namelijk letterlijk ‘stront’. Dus je moet dat eerst steriliseren en dat is duurder dan het op een Vlaams maïsveld te storten.”

We hebben over stikstof al allerlei discussies gelezen, maar niet over export van mest.

“Dat verbaast mij ook. Daarom zeg ik dat de discussie niet wetenschappelijk wordt gevoerd, gelukkig hebben mijn collega’s recent enkele puntjes op de i gezet. De focus ligt nu op de stikstofdepositie, terwijl dit maar één klein onderdeel is van het geheel. De stikstofdiscussie moet ook gaan over het mestactieplan, over de Europese kaderrichtlijn voor water, over ruimtelijke ordening. Stikstof is maar één symptoom. Dertig jaar geleden wist men al dat stikstof een probleem zou zijn. De Boerenbond heeft wat dat betreft een verpletterende verantwoordelijkheid. Net als de politiek. Maar mijn vraag is of je een individuele boer vandaag mag straffen voor 30 jaar fout beleid? Dat is net zeer pijnlijk. Landbouw en natuur zullen het stikstofprobleem samen moeten oplossen.”

Maar de eerste voorlopige stikstofregeling heeft Joke Schauvliege (cd&v) toch ook al jaren geleden genomen?

“Die dateert van 2014-2015, niet zo lang geleden in mijn ogen. Het mestactieplan gaat al mee van in de jaren 90 en toch is er steeds meer mest toegelaten. De bedoeling van het mestactieplan was om de hoeveelheid mest te doen dalen, maar heeft het omgekeerde effect gehad: de mest is alleen maar toegenomen. Die mest wordt over heel Vlaanderen uitgespreid. Boeren uit West-Vlaanderen rijden bijvoorbeeld met hun mest naar akkers in de Kempen. Zo kaapt de veeteelt 70 procent van onze landbouwruimte: om dieren uit te laten of om voedergewassen te telen voor dieren, maar vooral om te mesten. Veel van die ruimte wordt niet gebruikt voor groenten, graan, fruit of serres.”

U hebt ook kritiek op de natuurbeheerders, waarom eigenlijk?

“We hebben meer natuurbeheer nodig gebaseerd op meer wetenschap. De natuurgebieden zijn groter geworden, maar niet het aantal natuurarbeiders. En die zijn vaak dan nog te weinig geschoold voor het delicate werk dat onze zeer fragiele restnatuur vraagt. Er wordt ook vaak een beroep gedaan op vrijwilligers. Zij doen erg hun best, maar ze zijn met te weinig. Dus worden er zware machines ingezet voor natuurbeheer. Maar dan raakt de bodem beschadigd of wordt snel te weinig rekening gehouden met de laatste individuen van bedreigde soorten. Zo zal de kwaliteit blijven dalen, met of zonder stikstofakkoord. Nu ligt de focus op dat akkoord alsof dat dé mijlpaal is die onze biodiversiteit zal redden. Dit is maar de eerste stap. Los ook drainage op zodat het niveau van het grondwater - ons drinkwater - niet verder daalt. De aanpak van de ruimtelijke ordening is een nóg grotere uitdaging, want versnipperde natuur kan ook niet voldoende kwaliteit halen. Dat hangt allemaal samen. Mijn grootste bezorgdheid in de hele discussie is dat de natuursector de landbouwsector onherroepelijk verwondt, en de landbouw de natuur. Als die sectoren tegen elkaar worden uitgespeeld, hoe krijgen we deze problemen dan opgelost?”

Open Vld stelt voor om van boeren natuurherstellers te maken. Goed idee?

“Dat is recyclage van een oud idee. Maar dan staat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van Europa al in de weg. In dat plan (waaraan voor dit jaar 300 miljoen subsidies vasthangen, nvdr) zijn elementen voor natuurbeheer opgenomen, maar die zijn marginaal.”

Europa was in juni nog zeer streng voor het Vlaamse plan, maar in december waren alle problemen volgens datzelfde Europa opgelost. Was u verbaasd?

“Ja. Dat plan is afgezwakt door lobbywerk, door politieke kortzichtigheid. Een landbouwbeleid dat natuurbeleid regelrecht doorkruist. Als landbouwers en natuurbeheerders niet samenwerken, waar staan we dan?”

Zegt u het?

“Wel, we moeten naar nog veel meer maatwerk gaan. Anders boek je niet veel winst. Voor sommige natuur - waar eerst andere en belangrijkere katjes te geselen zijn - kan je de afbouw van stikstof mogelijk meer spreiden in de tijd. Dan kan je bijvoorbeeld wachten op boeren die stoppen. Maar men wil nu zo snel mogelijk gaan omdat natuurbeheerders vrezen dat er anders toch afstel komt, zoals vroeger. We hebben nood aan een standvastig goed beleid. Een langetermijnvisie. We moeten nadenken over welke landbouw en welke natuur we over 50 jaar willen. Uiteraard zijn er maatregelen nodig, maar de manier waarop die worden uitgevoerd, is belangrijk. Je moet de boeren ook mee krijgen. In Nederland is het protest hevig en bij ons wilden ze Demir ook al aan de strop.”

Een van de heikele punten is dat de vergunningendrempel voor boeren 40 keer strenger is dan die voor industrie: een landbouwbedrijf mag met zijn stikstof maximaal 0,025 procent impact hebben op natuur, een industrieel bedrijf 1 procent. Cd&v vraagt een gelijke behandeling. Heeft de partij een punt?

“Ja. Ik ben geen jurist, maar ik vrees dat die verschillen niet overeind blijven voor een rechtbank. Maar als je die gelijkschakelt zou de drempel voor industrie moeten verlagen terwijl die voor landbouw maar een klein beetje minder streng wordt. Het aandeel van landbouw is namelijk veel groter dan industrie. 42 procent van de stikstofdepositie in Vlaanderen komt uit landbouw, 1.5 procent uit industrie.”

Volgens Brouns kan een gelijkschakeling ook zonder de drempel voor de industrie te verstrengen. Klopt dat?

“Dat lijkt me politiek rekenwerk. In theorie kan dat, maar de vraag is of dan de noodzakelijke afbouw van stikstof niet in het gedrang komt.”

Hoe is de situatie in de Limburgse natuur? Wordt de purperen heide echt grijs zoals Demir beweert?

“In het grootste deel van Limburg – zeker in Zuid-Limburg - valt de stikstofdepositie mee. Want daar heb je vooral fruit en graanteelt. Met een paar kleine ingrepen kan je al een verschil maken. Maar zelfs de relatief lage stikstofdepositie helpt niet. De heide in Tenhaagdoornheide of in Mechelse Heide wordt vooral grijs van de klimaatverandering, van de droogte.”