De Keersmaeker: een andere kijk op "toxisch leiderschap"

[E. Gidius]

Volgens Johan Sanctorum is de golf van "toxisch leiderschap" klachten in het Vlaamse cultuurwereldje het gevolg van een bewust beleid in de jaren '80 om een kosmopolitische anti-identitaire cultuurelite te kweken.

Een dansmeesteres met kuren

Geplaatst op 26 juni 2024 door Johan Sanctorum

Een steen in de kikkerpoel, zo kan men het wel noemen: een twintigtal medewerkers van de Vlaamse choreografe Anne Teresa De Keersmaeker (° 1960) doet in De Standaard een boekje open over de ‘toxische sfeer’ die in haar internationaal gerenommeerd gezelschap Rosas heerst. Ze zou zich te buiten gaan aan tiranniek gedrag, pesterijen, vernederingen, naast het negeren van alle veiligheidsprotocollen in de coronatijd. Dat ze danseressen met een respectabele staat van dienst als ‘meiske’ aanspreekt en zelfs bonenstaakfiguren te dik vindt. Tja.

‘Toxische mannelijkheid’

Het rommelt al een tijd in het Vlaamse cultuurwereldje. Het begon in 2022 met podiumkunstenaar Jan Fabre, die van de ene dag op de andere beschuldigd werd van grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, en zelfs een veroordeling opliep. Een en ander staat uiteraard niet los van diens extreem universum en vormentaal, met seks en geweld als vaste ingrediënten. Wie een rustige 9-5 job zocht, moest niet bij Fabre zijn.

Recenter kwamen ook in de museumwereld managers met ‘dictatoriaal gedrag’ onder vuur, zoals Philippe Van Cauteren (SMAK), Michel Draguet (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België) en Paul Dujardin (Bozar). Mensen die resultaten kunnen voorleggen en waar professioneel niks op aan te merken valt, maar die in hun ijver een eigenzinnige en soms conflictgerichte stijl hanteren. De zich als progressief en empathisch aandienende kunstensector zat met een probleem.

Snel kwam het MeToo verhaal op de proppen en werd er gewaagd van ‘toxische mannelijkheid’. Een welgemeend mea culpa en een remediëringstraject konden soelaas bieden. Eventueel werd de betrokkene ook gecanceld, hetgeen met Fabre gebeurde. Maar met A.T. De Keersmaeker, een freel vrouwtje dat inzake autoritair sadisme haar mannelijke collega’s minstens evenaart, moeten de MeToo clichés ietwat herzien worden. Even terugspoelen naar het begin van haar carrière.

Ideologisch project

De Keersmaeker behoort tot de generatie van de ‘tachtigers’: artistieke talenten die in de jaren ’80 van vorige eeuw werden gelanceerd, met de bedoeling om de Vlaamse cultuur internationaal op de kaart te zetten. Daartoe werd de hype van een progressistische kunstenscène gecreëerd, met Brussel als centrum, en de toenmalige Nederlandse Cultuurcommissie (NCC) als motor. Een ruime subsidiepot moest de artiesten logistiek in de watten leggen en van een complete administratie voorzien, in een soms complexe vzw-structuur inbedden, met bestuursorganen en alles erop en eraan.

Het opzet was zonder meer ideologisch, niet toevallig met twee liberale excellenties aan het roer van cultuur, Karel Poma (1981-1985) en Patrick Dewael (1985-1992). De nieuwe paradepaardjes moesten een tegenwicht vormen voor nationalistisch-identitaire visies op cultuur, en een progressistisch-kosmopolitisch programma uitdragen. De opkomst van het toenmalige Vlaams Blok was een extra impuls.

Via een cluster van nieuwe kunstencentra als Kaaitheater, de Beursschouwburg en instellingen als het Vlaams Theater Instituut, werd de canonisering van kunstenaars als Jan Fabre en De Keersmaeker versneld doorgevoerd, wat hen naar de internationale podia piloteerde. Uit het niets verscheen ene Jan Fabre met stukken als ‘De Macht der Theaterlijke Dwaasheden’ op de Biënnale van Venetië. In deze periode werd ook het danscollectief Rosas opgericht, tot op vandaag het vehikel waarmee A.T. De Keersmaeker rondtoert. Jaarlijks goed voor 1,7 miljoen euro overheidsgeld. In de slipstream openden zich ook deuren voor generatiegenoten zoals Thierry De Mey en Wim Vandekeybus.

Personencultus

De pers droeg haar steentje bij tot die heiligverklaringen, en was euforisch over de manier waarop de Vlaamse jonge goden de wereldpodia veroverden. Bij deze cultuurmarketing hoorde ook een verregaande personencultus. De Keersmaeker, Fabre en C° werden opgeblazen tot enorme ego’s, die zich graag de financiële verwennerij van de Vlaamse overheid lieten welgevallen, maar voor de rest niet wensten geassocieerd te worden met het woord ‘Vlaams’.

Het aura van deze elite is al een tijdje verbleekt buiten het welbekende Dansaert-milieu, maar het protocol blijft zijn gang gaan. De Belgitude is nooit ver weg. Koninklijke lintjes, eretekens en adellijke titels worden met graagte aanvaard. De Keersmaeker mag zich sinds 1996 barones noemen, Fabre is Commandeur in de orde van Leopold II en was in het verleden de ‘chou’ van koningin Paola.

De naar narcisme neigende arrogantie die men vandaag bij deze oud geworden kunstenaars ontwaart, wortelt voor een stuk in de door een links-liberale cultuurpolitiek opgepepte hoerasfeer van de tachtiger jaren. Nu de halfgoden de pensioensleeftijd naderen en ouderdomsverschijnselen beginnen te spelen, waardoor ze in tics vervallen en zichzelf herhalen, komt de kleinmenselijkheid naar boven. En klappen medewerkers uit de biecht bij media die het fenomeen mee groot hebben gemaakt.

Tot slot

Na een halve eeuw tot wonderkind te zijn uitgeroepen, ontpopt Anne-Theresa zich tot een kribbig besje, dat overal complotten ziet en met niemand nog door één deur kan. Het is een jammerlijke karikatuur, want om niveau te halen zijn discipline en zin om te excelleren wel degelijk nodig, wat overigens ook in andere domeinen zoals de sport geldt. No sweat, no glory.

Als elke vorm van veeleisendheid als ‘toxisch’ wordt neergezet, eindigen we in een cultuur van de gemakzucht en de middelmatigheid, met democratische palavers, meldpunten en klachtenprocedures die ten gronde in een creatieve context niet thuis horen. De klaagcultuur die via MeToo en de woke-ideologie opgang maakte, is dodelijk, overal waar van mensen verwacht wordt dat ze zichzelf overstijgen. In het domein dat mij lief is, muziek en opera, is het bang afwachten tot een orkest aan de alarmbel trekt omdat de dirigent met de nodige aandrang en expressie vraagt dat ze het stuk spelen zoals hij het wenst. En, jawel, misschien eens vloekt als dat niet gebeurt.

Wat er zich in de Vlaamse cultuurbubbel afspeelt, is op zich niet zo boeiend. Wel mogen we ons zorgen maken als die trend zich doorzet, en kunst verwordt tot een bezigheidstherapie annexe politiek correcte welzijnsbureaucratie. Schoonheid is die van een geslepen edelsteen. Eventueel met een hoek af.