SF en ideologie

Pelgrim · 20 december 2003, 15:52

Ik twijfelde eerst nog om dit in k & k te zetten maar ben tot de conclusie gekomen dit toch hier te zetten omdat het uiteindelijk over politiek en maatschappij gaat. En het is eens wat anders is als discussie onderwerp.

Sinds kort heb ik me verdiept in de (weliswaar korte maar heel actieve) geschiedenis van de Science Fiction als literair (en filmisch) genre. Sciene fiction in het algemeen, maar met grote aandacht voor een bepaald subgenre: dat van de utopie en de anti utopie.

Een exacte definitie van Science Fiction is er niet: er wordt al wel eens gediscussieerd of bepaalde romans als science fiction moeten geklasseerd worden of niet. In intellectuele kringen wordt nogal graag neergekeken op dit genre (net als fantasy een genre voor 'popcornvermaak') en zoiets kan geen grote literatuur voortbrengen. Dus, Gulliver's Travels, Frankenstein, Nineteen Eighty Four, men rekent al die klassiekers liever niet bij de science fiction want dan zou het geen literatuur meer zijn maar gewoon lectuur voor uw kinderen. Dit is natuurlijk een typisch voorbeeld van politieke correctheid in de kunst-academische kringen en ik reken voorgenoemde klassiekers wel degelijk bij het SF genre. Het is ook een veelzijdig genre: omdat er talloze onderwerpen zijn om over te schrijven zijn er ook talloze subgenres. Het stereotype van de science fiction is de Spacce Opera met Star Wars als groot icoon, maar het genre omvat veel meer.
Omdat er geen vaste definitie bestaat van wat Science Fiction is, kan ik alleen mijn idee geven, die min of meer een synthese is van wat doorgaans aangenomen wordt in SF en Fantasy kringen. En daarmee geef ik ook meteen het verschil weer tussen SF en Fantasy, die onterecht wel eens op een hoop worden gegooid (en nee, ik beschouw Fantasy niet als minderwaardig aan SF).
Science Fiction is een fictieve weergave van wat (volgens de schrijver) zou kunnen zijn. Letterlijk betekent het: 'wetenschappelijke fictie', dus een niet bestaand gegeven onderbouwd met wetenschappelijke ideeën om het enigszins realistisch te maken. SF gaat er van uit dat het nog niet bestaat, maar mogelijk wel zal gaan bestaan. En dit kan ruim genomen worden. Traditioneel slaat dit op technologische ontwikkelingen (ruimteschepen, robots, tijdmachines,...) maar het kan ook op de menselijke samenleving slaan: utopische (of anti utopische) maatschappijen die zich in een toekomstige wereld zullen ontwikkelen. Daar begeeft de Science Fiction zich dan op het politieke terrein.
Fantasy is parallel lopend maar net het tegengestelde: het is een fictieve weergave van wat waarschijnlijk nooit zal bestaan. Fantasy is minder gebonden aan wetenschappelijke, rationele argumenten, maar verder loopt het wel parallel met de SF. Om een voorbeeld te geven: wanneer een personage uit het niets zomaar een zwaard tevoorschijn tovert, gaat men in de Fantasy er van uit dat dit personage over magische krachten beschikt. Geen uitleg nodig. Science Fiction is daar veel strenger in: er moet toch enigszins een logisch klinkende uitleg voor zijn (bvb een toestelletje dat met magnetische velden de stofdeeltjes uit de lucht samenbalt om er een materieel voorwerp van te maken).
Een ander discussie punt -dat sterk afhangt van de definitie- is het ontstaan van de Science Fiction. De 'moderne' science fiction is eigenlijk ontstaan eind 19de eeuw door schrijvers als Jules Verne en Herbert George Wells (deze laatste geldt als Vader van de Science Fiction). Maar in de ruime betekenis bestaat sf al veel langer, al vanaf het moment dat de mens naar de sterren keek en zich vragen is gaan stellen over de wereld. Het Gilgamesj epos wordt wel eens gezien als een antiek SF verhaal. De mythes van de vroegere volkeren kunnen ook in hun context als SF omschreven worden, al was voor veel van die volkeren de 'fiction' eerder aanzien als 'fact'. Maar wat vooral van belang is is het WAAROM van SF: namelijk: een ideologische visie op de maatschappij.

Hoewel nogal paternalistisch behandeld, is het SF genre naar mijn mening het meest vooruitstrevende onder alle literaire genres, omwille van het eenvoudige feit dat dit genre de menselijke creativiteit vrijwel onbegrensd tot bloei laat komen, maar toch de ruimte laat (en zelfs tot op zekere hoogte verplicht) om over de voorgestelde ideeën na te denken. In de anderhalve eeuw dat het genre in zijn huidige vorm bestaat heeft de science fiction een sterk onderschatte invloed gehad op het wetenschappelijk denken, maar ook op de maatschappelijke ontwikkelingen. Echte wetenschap en science fiction hebben de afgelopen honderd jaar aan kruisbestuiving gedaan. Om een voorbeeld te geven: Gene Roddenberry baseerde de Warpdrive van zijn 'star trek' op de relativiteitstheorie. Latere theoriën in quantum en astrofysica hebben hun inspiratie voor een deel behaald bij diezelfde avonturen van de Enterprise, en aanverwante science fiction verhalen met betrekking op 'faster than light' ruimtevaart. isaac Asimov is een ander voorbeeld van die wederzijdse inspiratie: zijn Robottenromans en de bijbehorende vier Wetten van de Robotica zijn wereldberoemd en hebben meermaals ook het echte onderzoek naar robotica geïnspireerd (Asimov was overigens zelf een wiskundige). En dan is er nog de grootste visionair van allemaal: Jules Verne, die heel veel van de hedendaagse technische ontwikkelingen reeds had voorzien in zijn beroemde romans. Dat is de kracht van Science Fiction: meer dan eender welk ander genre verlegt het steeds opnieuw de grenzen.

Minder gekend maar ook van belang is de maatschappelijke invloed van de science fiction als literair genre. SF is een van de meest 'politieke' genres die men kan hebben. Dit komt om de simpele reden dat sf als genre zich steeds de vraag stelt 'wat is er mogelijk?' en dit ook -en zelfs heel vaak- toepast op de maatschappij zelf, met de technologische speeltjes eerder als opvulsel. Men zou de SF kunnen onderverdelen in technologische SF (die de technologie dus centraal stelt) en maatschappelijke SF.
Men kan zich de vraag stellen of Utopia van Thomas More als science fiction kan bestempeld worden. In de moderne betekenis die Hollywood er aan gaf ( de technologische SF) niet, maar in de ruime betekenis van de term 'wetenschappelijke fictie' echter wel: het gaat hier immers om een fictieve beschrijving van hoe de wereld er zou kunnen uit zien. De futuristische ideeën in de Utopia waren, in de context van de vroege 16de eeuw, zeker als 'science fiction' te beschrijven. Roger Bacon's The New Atlantis eveneens. En de maatschappelijke impact van bijvoorbeeld Utopia is wel duidelijk: ze heeft mee de libertaire en communistische bewegingen geïnspireerd. Een ander voorbeeld: Gulliver's Travels van Jonathan Swift wordt algemeen aanzien als het prototype van de science fiction roman. En wie deze roman ooit gelezen heeft, zal wel gemerkt hebben dat dit één grote kritiek is op de maatschappij. Eind 19de eeuw was er Jules Verne en die stak al ook al aardig wat ideeën over de maatschappij in zijn verhalen. En dan was er Herbert George Wells die het genre echt in gang trok met heel politiek geïnspireerde verhalen als The Time Machine of The Island of doctor Moreau. Zelfs zijn meest 'populaire' boek War of the Worlds bevat wel aardig wat visies op de maatschappij. Andere utopie of anti utopie romans volgden zoals Huxleys Brave New World, en het overgekende 1984 van George Orwell (jawel, ook Science Fiction). heel politiek geïnspireerde schrijvers, die de science fiction gebruikten als een soort maatschappelijk analyse instrument voor wat de mens allemaal zou kunnen verwezenlijken en veroorzaken. Een bepaald subgenre in het bijzonder, dat van de (anti) utopie, is heel sterk politiek geladen. Een heel vroeg voorbeeld van utopische science fiction is Plato's Timaeus en Critias, het verhaal over het ydillische Atlantis dat op technisch en maatschappelijk vlak superieur was (in die tijd). Een uitgebreid waterleidingnet met warm en koud water was in die tijd inderdaad een heel revolutionair idee, fictief doch wetenschappelijk mogelijk (en dus Science Fiction). Lucian bescheef een volk dat op de maan woonde. Francis Bacon koppelde de maatschappelijke utopie aan de technische vooruitgang in New Atlantis.

Het gevolg is dat SF zich ook gemakkelijk leent als propaganda isntrument. Er kwam specifiek socialistische science fiction, zoals News from Nowhere van William Morris en H.G.Wells was ook sympathisant van de sociaal democratische Fabian Society. De science fiction van de zogenaamde Golden Age (jaren twintig, dertig) kon heel politiek uit de hoek komen, hetzij pro communistisch hetzij anti communistisch. Ook de jaren vijftig, beïnvloed door revolutie en koude oorlog waren zeer politiek: oftewel heel progressief tot zelfs ook weer communistisch, ofwel heel conservatief of uitgesproken anti communistisch. Van dit laatste is de originele versie van 'Invasion of the Bodysnatchers' een typisch voorbeeld: een hollywood allegorie van de dreiging van het Kwade Communisme. Een ander jaren vijftig icoon is 'the day the earth stood still', waarin een buitenaards wezen de mensheid zelfs komt waarschuwen voor de gevolgen van de roekeloze maatschappij.
Toen volgde in de jaren zestig de boom van film en tv science fiction. Spijtig genoeg betekende dit ook meteen de ver-popcorn-isering van het genre, ontdaan van het maatschappelijke element, maar hier en daar blijven er wel uitschieters. De overbekende serie StarTrek bijvoorbeeld. Bedenker Gene Roddenberry was niet echt zo'n groot politiek denker, maar wel eerder een dromer en dat vertaalde zich in het wereldje dat hij voor de televisie geschapen had. In een tijd waar de koude oorlog een grote invloed had op de meestal nogal donkere toekomstvisies in de SF, kwam hij op de proppen met een heel utopische toekomst voor de mensheid: zijn Federation of United Planets bvb was een logische, maar wel opvallende reactie tegen de door de koude oorlog verscheurde wereld. Een aarde die volledig ontdaan was van armoede, oorlog, ziektes (tot op zekere hoogte dan) en andere maatschappelijke problemen, was een groot contrast met de realiteit. Dit had zelfs nogal wat opschudding veroorzaakt bij de conservatieve kringen in de VS: er zat een Rus en een Japanner op de Enterprise, en een zwarte vrouw had een functie op de brug! Er was zelfs hier en daar sprake van verdoken propaganda voor het communisme... En daar viel ergens wel iets voor te zeggen. Roddenberry had namelijk zijn toekomstvisie voorzien van een communistische maatschappij: geld bestaat er niet (al is Paramount Pictures daar later op teruggekomen), het economisch systeem leek meer op dat van de Utopia van Thomas More. Rodenberrys visie op de toekomstwereld was er een van multiculturaliteit, vooruitgang, rijkdom voor iedereen, vrijheid en gelijkheid. Elke aflevering van de oorspronkelijke tv reeks had ergens wel een boodschap voor de maatschappij (na Roddenberrys dood is dat wel sterk verminderd).

Een ander voorbeeld van maatschappijkritische science fiction was de apocalyptische film 'the day after', die bij de mensen het besef van de mogelijke catastrofe van een nucleaire oorlog opwakkerde.

Vandaag schiet er van die traditie niet veel meer over. Science Fiction werd op hollywood wijze gereduceerd tot datgene wat de critici vroeger altijd zeiden: popcornvermaak. Niettemin, op zich blijft het genre het middel bij uitstek om ideeën te verkondigen. Het is hét genre bij uitstek waarin men eindeloos kan nadenken over en dromen van de toekomst van de mensheid, de mogelijkheden en de gevaren. In die zin verdient het genre wel gerekend te worden bij de literatuur in plaats van bij het popcornvermaak. En het heeft als voordeel: als er teveel kritiek komt op de ideeën die je verkondigd, kan je altijd het excuus geven dat het maar gaat om een verzonnen wereldje.

El Cid · 20 december 2003, 15:55

Even de lange eigen (ahum) mening van Pelgrim niet gelezen, maar toch dit.

Het valt me op in films als Lord of the Rings dat er verschillende rassen overeenkomen met echt bestaande volkeren. Bij de Hobbits denk ik spontaan aan Ieren. Schotten=Dwergen, etc...

Pelgrim · 20 december 2003, 16:07

Het is niet echt een eigen mening maar meer een conclusie over het genre. Al heb ik wel een eigen mening: sf moet wel degelijk bij literatuur gerekend worden.

Citaat:

Het valt me op in films als Lord of the Rings dat er verschillende rassen overeenkomen met echt bestaande volkeren. Bij de Hobbits denk ik spontaan aan Ieren. Schotten=Dwergen, etc...

Lord of the Rings is wel Fantasy, maar hier geldt inderdaad hetzelfde. Tolkien heeft zijn Midden Aarde hier en daar wel wat ideologische kantjes meegegeven. De Hobbits zijn als volk voor velen altijd een voorbeeld geweest: zowel voor linkse hippies als voor extreem rechtse mensen.

Babeth · 20 december 2003, 16:33

Tolkien was een taalkundige die spijt had dat Engeland niet zoveel "eigen" glorierijke oergeschiedenis had zoals de Nibelungen van Duitsland bijvoorbeeld, of de Romeinen met hun eerste koninkrijk en de Egyptenaren met hun farao's, zelfs de Chinezen met millennia-oude geschiedenis... de Arthurlegende werd als mogelijke geschiedenis van Engeland sterk betwist en meer dan de stammenstrijd tegen de Romeinen hadden de Engelsmannen niet. Hij fantaseerde dan maar eigen "oertalen" en een eigen "oergeschiedenis" als een soort wetenschappelijke thesis om daaruit dan een gefantaseerde maatschappij op te bouwen. Hijzelf was uitermate gekant tegen iedere poging om zijn LOTR-verhalen in de "hedendaagse context te plaatsen", hij ontkende iedere invloed of verwijzing, zijn werk was geen allegorie voor de huidige maatschappij ! Dus als je tracht om Tolkien's boeken te analyseren dan maak je een fout want de schrijver heeft botweg nooit de bedoeling of pretentie gehad om onze maatschappij en recente geschiedenis in een fantasy-kader te plaatsen.

Fantasy is als mengvorm ontstaan uit de historische romans en de science fiction romans. Denk maar aan boeken zoals "Fafhr and the Grey Mouser", "Stormbringer", "John Carter from Mars" en "Conan the Barbarian". Hun glorietijd viel samen met die van de science fiction. Daarna heeft de invloed van Lord of the Rings en het ontstaan van rollenspelen (door onder andere Gary Gygax) de fantasy een flinke duw omhoog gegeven en zijn schrijvers zoals bijvoorbeeld Ann McCaffrey, Mercedes Lackey, Margaret Weiss, Ursula LeGuin, Dave Eddings, Bob Salvatore en veel anderen van inspiratie voorzien. Jack Vance was zowel SF als fantasy schrijver, evenals Ann McCaffrey die met haar reeks "Dragonriders of Pern" als fantasy begon en als SF eindigde (en nog altijd bezig is te evolueren) ! Jerry Pournelle is een "militaire SF" schrijver die een reeks ("The Janissaries") schreef over aliens die "soldaten" ontvoerden uit verschillende tijdperken en op 1 bepaalde planeet dumpten als beheerders van een drugslandbouw, hij schreef ook regelmatig in samenwerking met bijvoorbeeld Larry Niven die ook alternatieve maatschappijen uitwerkte.

Het belangrijkste verschil tussen fantasy en SF is dat fantasy meer gaat om "Once upon a time..." en SF over "Tomorrow...". Er is een mengvorm van beide literatuurvormen die een historische setting koppelt aan alternatieve mogelijkheden: "What if Germany won WWII ?" bijvoorbeeld.

Een schrijver zoals Clive Cussler balanceert regelmatig op de rand tussen "action" en "science fiction" maar schrijft altijd met een zeer grote technische kennis. Onder welk genre ga je hèm plaatsen ?

Pelgrim · 20 december 2003, 16:54

Een kenner?

Wat Tolkien betreft: correct wat zijn standpunt betreft. Hij wilde geen politisering van zijn verhalen, en das maar goed ook. Anderszijds, anderen hebben wel al veelvuldig 'boodschappen' gezien in zijn midden aarde wereld.

Citaat:

Het belangrijkste verschil tussen fantasy en SF is dat fantasy meer gaat om "Once upon a time..." en SF over "Tomorrow...".

Min of meer kan je dat zeggen, ja. Maar SF kan ook in het verleden afspelen en Fantasy in een toekomst. Ik denk dat je de genres niet echt kan definiëren door uit te gaan van hun tijdssetting, eerder door uit te gaan van hoe ze het onderwerp behandelen: magisch/mythisch of semi wetenschappelijk.

"What if Germany won WWII ?" zou ik daarom eerder in SF dan in Fantasy omschrijven. Er is immers niets magisch/mythisch aan een wereld waar Hitler gewonnen heeft. Ik zou het eerder omschrijven als society science fiction. De meeste 'what if' verhalen (een genre op zich eigenlijk) passen eerder binnen SF dan binnen Fantasy (hangt er uiteraard van af wat het onderwerp is).

Maar genres hebben zeer vage grenzen. Fantasy en Science Fiction kunnen elkaar overlappen, Star Wars bvb heeft wel wat Fantasy kantjes. En een Cussler is inderdaad echt op de rand van sf en actie, ik denk dat dit meer nog dan gewone SF meer 'science' is, in die zin dat het nog dichter bij de moderne realiteit ligt.

Babeth · 20 december 2003, 21:46

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Pelgrim

Een kenner?

Iemand die een thesis over "de wederzijdse invloed van film- en beeldcultuur op role playing games" heeft geschreven en daarbij, vanwege het hoge fantasy- en SF-aspect van die rollenspelen, een uitvoerige studie van beide "genres", en dan nog wel op basis van literatuur (zowel geschreven als strip) en filmgeschiedenis, heeft moeten maken kunt ge waarschijnlijk wel een kenner noemen. Het helpt ook dat we hier thuis meer dan 500 fantasy- en SF-romans hebben liggen (voor het merendeel in het Engels), om maar te zwijgen over een kleine duizend stripboeken/comics. En dan heb ik het nog niet gehad over die 2 bibliotheken in Etten-Leur (Nederland) waarvan ik tussen mijn 12de en 19de de volledige collectie SF, fantasy, historische en oorlogsromans heb afgewerkt, alsmede alle geschiedenisboeken die ze hadden over de Tweede Wereldoorlog, het oude Egypte, het oude Rome, de Middeleeuwen, de Prehistorie, de Kelten, de Vikingen en de Etrusken en vervolgens ook al hun naslagwerken op het gebied van honden, katten, vliegtuigen, kunst (schilderen, beeldhouwen, (strip)tekenen, filmen en fotograferen), natuurkunde, weerkunde en antropologie. Sinds mijn 19de ben ik in Vilvoorde gaan wonen en heb aldaar ook de plaatselijke bibliotheek inzake boven vernoemde onderwerpen afgewerkt (plus zes jaar lang de universiteitsbibliotheek van de VUB !).
Hmm... kenner... mja... in wat ? Ik lees gewoon graag en ik leer gewoon graag. Mag dat ?

El Cid · 21 december 2003, 03:05

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Babeth

Hijzelf was uitermate gekant tegen iedere poging om zijn LOTR-verhalen in de "hedendaagse context te plaatsen", hij ontkende iedere invloed of verwijzing, zijn werk was geen allegorie voor de huidige maatschappij ! Dus als je tracht om Tolkien's boeken te analyseren dan maak je een fout want de schrijver heeft botweg nooit de bedoeling of pretentie gehad om onze maatschappij en recente geschiedenis in een fantasy-kader te plaatsen.

Misschien was het niet zijn bedoeling, maar de verwijzingen zijn toch vrij frappant. Ik neem aan dat Tolkien onbewust geïnspireerd werd door de Schotten en de Ieren.

mad_drone · 21 december 2003, 09:29

ik denk dat je beschouwing erg accuraat is, en erg goed os om eventuele vooroordelen t.o.v. SF en fantasy tegen te gaan. maar je mist een belangrijke conclusie: om te weten wat met deze tekst bedoeld wordt, moet je gewoon lézen. En veel. En je haasten want de boekenbeurs is in Gent nog maar 1 dag open: vandaag.

Zou ik ook willen opmerken: er zijn heel veel verhalen die gebruik maken van fantastische elementen, maar als thrillers worden aanzien, denk maar aan Dan Simmons. Ga je dit nu als Fantasy zien, of ga je het bij thrillers steken omdat het boek geschreven is als thriller?

thePiano · 21 december 2003, 09:39

Citaat:

Oorspronkelijk geplaatst door Pelgrim

"What if Germany won WWII ?" zou ik daarom eerder in SF dan in Fantasy omschrijven. Er is immers niets magisch/mythisch aan een wereld waar Hitler gewonnen heeft. Ik zou het eerder omschrijven als society science fiction. De meeste 'what if' verhalen (een genre op zich eigenlijk) passen eerder binnen SF dan binnen Fantasy (hangt er uiteraard van af wat het onderwerp is).

Dan moet je toch eens mijn stukje lezen over Heinrich Himmler en zijn Speurtocht naar de Heilige Graal.
http://users.pandora.be/amarcord/selys/himmler01.html

jeanblanquart · 22 december 2003, 11:41

ik kan mij niet meer herinner waar ik dat gelezen heb (jaren zeventig ergens, toen ik nog heel veel leestijd had!!) maar science fiction heeft wel degelijk ergens een duidelijke definitie, waarbij evenveel aandacht uitgaat nar 'science' en 'fiction' (zoiets als fictieve verhalen over de aanwending van wetenschappen'; eerst in verband met ruimtevaart en robotica, later uitgenbreid naar van alles en nog wat !)...

Sommige SF-verhalen zijn trouwens achterhaal door de werkelijkheid en worden dan auytomatisch non-fiction! lol!

ingewikkeld maar leuk!

Calle · 22 december 2003, 15:54

Iemand hier trouwens een fan van George R.R. Martin ?

Zijn fantasy boeken vind ik geweldig .

20 december 2003, 15:52	#1
Pelgrim Secretaris-Generaal VN Geregistreerd: 30 april 2002 Locatie: Bankrijk Berichten: 49.945	Ik twijfelde eerst nog om dit in k & k te zetten maar ben tot de conclusie gekomen dit toch hier te zetten omdat het uiteindelijk over politiek en maatschappij gaat. En het is eens wat anders is als discussie onderwerp. Sinds kort heb ik me verdiept in de (weliswaar korte maar heel actieve) geschiedenis van de Science Fiction als literair (en filmisch) genre. Sciene fiction in het algemeen, maar met grote aandacht voor een bepaald subgenre: dat van de utopie en de anti utopie. Een exacte definitie van Science Fiction is er niet: er wordt al wel eens gediscussieerd of bepaalde romans als science fiction moeten geklasseerd worden of niet. In intellectuele kringen wordt nogal graag neergekeken op dit genre (net als fantasy een genre voor 'popcornvermaak') en zoiets kan geen grote literatuur voortbrengen. Dus, Gulliver's Travels, Frankenstein, Nineteen Eighty Four, men rekent al die klassiekers liever niet bij de science fiction want dan zou het geen literatuur meer zijn maar gewoon lectuur voor uw kinderen. Dit is natuurlijk een typisch voorbeeld van politieke correctheid in de kunst-academische kringen en ik reken voorgenoemde klassiekers wel degelijk bij het SF genre. Het is ook een veelzijdig genre: omdat er talloze onderwerpen zijn om over te schrijven zijn er ook talloze subgenres. Het stereotype van de science fiction is de Spacce Opera met Star Wars als groot icoon, maar het genre omvat veel meer. Omdat er geen vaste definitie bestaat van wat Science Fiction is, kan ik alleen mijn idee geven, die min of meer een synthese is van wat doorgaans aangenomen wordt in SF en Fantasy kringen. En daarmee geef ik ook meteen het verschil weer tussen SF en Fantasy, die onterecht wel eens op een hoop worden gegooid (en nee, ik beschouw Fantasy niet als minderwaardig aan SF). Science Fiction is een fictieve weergave van wat (volgens de schrijver) zou kunnen zijn. Letterlijk betekent het: 'wetenschappelijke fictie', dus een niet bestaand gegeven onderbouwd met wetenschappelijke ideeën om het enigszins realistisch te maken. SF gaat er van uit dat het nog niet bestaat, maar mogelijk wel zal gaan bestaan. En dit kan ruim genomen worden. Traditioneel slaat dit op technologische ontwikkelingen (ruimteschepen, robots, tijdmachines,...) maar het kan ook op de menselijke samenleving slaan: utopische (of anti utopische) maatschappijen die zich in een toekomstige wereld zullen ontwikkelen. Daar begeeft de Science Fiction zich dan op het politieke terrein. Fantasy is parallel lopend maar net het tegengestelde: het is een fictieve weergave van wat waarschijnlijk nooit zal bestaan. Fantasy is minder gebonden aan wetenschappelijke, rationele argumenten, maar verder loopt het wel parallel met de SF. Om een voorbeeld te geven: wanneer een personage uit het niets zomaar een zwaard tevoorschijn tovert, gaat men in de Fantasy er van uit dat dit personage over magische krachten beschikt. Geen uitleg nodig. Science Fiction is daar veel strenger in: er moet toch enigszins een logisch klinkende uitleg voor zijn (bvb een toestelletje dat met magnetische velden de stofdeeltjes uit de lucht samenbalt om er een materieel voorwerp van te maken). Een ander discussie punt -dat sterk afhangt van de definitie- is het ontstaan van de Science Fiction. De 'moderne' science fiction is eigenlijk ontstaan eind 19de eeuw door schrijvers als Jules Verne en Herbert George Wells (deze laatste geldt als Vader van de Science Fiction). Maar in de ruime betekenis bestaat sf al veel langer, al vanaf het moment dat de mens naar de sterren keek en zich vragen is gaan stellen over de wereld. Het Gilgamesj epos wordt wel eens gezien als een antiek SF verhaal. De mythes van de vroegere volkeren kunnen ook in hun context als SF omschreven worden, al was voor veel van die volkeren de 'fiction' eerder aanzien als 'fact'. Maar wat vooral van belang is is het WAAROM van SF: namelijk: een ideologische visie op de maatschappij. Hoewel nogal paternalistisch behandeld, is het SF genre naar mijn mening het meest vooruitstrevende onder alle literaire genres, omwille van het eenvoudige feit dat dit genre de menselijke creativiteit vrijwel onbegrensd tot bloei laat komen, maar toch de ruimte laat (en zelfs tot op zekere hoogte verplicht) om over de voorgestelde ideeën na te denken. In de anderhalve eeuw dat het genre in zijn huidige vorm bestaat heeft de science fiction een sterk onderschatte invloed gehad op het wetenschappelijk denken, maar ook op de maatschappelijke ontwikkelingen. Echte wetenschap en science fiction hebben de afgelopen honderd jaar aan kruisbestuiving gedaan. Om een voorbeeld te geven: Gene Roddenberry baseerde de Warpdrive van zijn 'star trek' op de relativiteitstheorie. Latere theoriën in quantum en astrofysica hebben hun inspiratie voor een deel behaald bij diezelfde avonturen van de Enterprise, en aanverwante science fiction verhalen met betrekking op 'faster than light' ruimtevaart. isaac Asimov is een ander voorbeeld van die wederzijdse inspiratie: zijn Robottenromans en de bijbehorende vier Wetten van de Robotica zijn wereldberoemd en hebben meermaals ook het echte onderzoek naar robotica geïnspireerd (Asimov was overigens zelf een wiskundige). En dan is er nog de grootste visionair van allemaal: Jules Verne, die heel veel van de hedendaagse technische ontwikkelingen reeds had voorzien in zijn beroemde romans. Dat is de kracht van Science Fiction: meer dan eender welk ander genre verlegt het steeds opnieuw de grenzen. Minder gekend maar ook van belang is de maatschappelijke invloed van de science fiction als literair genre. SF is een van de meest 'politieke' genres die men kan hebben. Dit komt om de simpele reden dat sf als genre zich steeds de vraag stelt 'wat is er mogelijk?' en dit ook -en zelfs heel vaak- toepast op de maatschappij zelf, met de technologische speeltjes eerder als opvulsel. Men zou de SF kunnen onderverdelen in technologische SF (die de technologie dus centraal stelt) en maatschappelijke SF. Men kan zich de vraag stellen of Utopia van Thomas More als science fiction kan bestempeld worden. In de moderne betekenis die Hollywood er aan gaf ( de technologische SF) niet, maar in de ruime betekenis van de term 'wetenschappelijke fictie' echter wel: het gaat hier immers om een fictieve beschrijving van hoe de wereld er zou kunnen uit zien. De futuristische ideeën in de Utopia waren, in de context van de vroege 16de eeuw, zeker als 'science fiction' te beschrijven. Roger Bacon's The New Atlantis eveneens. En de maatschappelijke impact van bijvoorbeeld Utopia is wel duidelijk: ze heeft mee de libertaire en communistische bewegingen geïnspireerd. Een ander voorbeeld: Gulliver's Travels van Jonathan Swift wordt algemeen aanzien als het prototype van de science fiction roman. En wie deze roman ooit gelezen heeft, zal wel gemerkt hebben dat dit één grote kritiek is op de maatschappij. Eind 19de eeuw was er Jules Verne en die stak al ook al aardig wat ideeën over de maatschappij in zijn verhalen. En dan was er Herbert George Wells die het genre echt in gang trok met heel politiek geïnspireerde verhalen als The Time Machine of The Island of doctor Moreau. Zelfs zijn meest 'populaire' boek War of the Worlds bevat wel aardig wat visies op de maatschappij. Andere utopie of anti utopie romans volgden zoals Huxleys Brave New World, en het overgekende 1984 van George Orwell (jawel, ook Science Fiction). heel politiek geïnspireerde schrijvers, die de science fiction gebruikten als een soort maatschappelijk analyse instrument voor wat de mens allemaal zou kunnen verwezenlijken en veroorzaken. Een bepaald subgenre in het bijzonder, dat van de (anti) utopie, is heel sterk politiek geladen. Een heel vroeg voorbeeld van utopische science fiction is Plato's Timaeus en Critias, het verhaal over het ydillische Atlantis dat op technisch en maatschappelijk vlak superieur was (in die tijd). Een uitgebreid waterleidingnet met warm en koud water was in die tijd inderdaad een heel revolutionair idee, fictief doch wetenschappelijk mogelijk (en dus Science Fiction). Lucian bescheef een volk dat op de maan woonde. Francis Bacon koppelde de maatschappelijke utopie aan de technische vooruitgang in New Atlantis. Het gevolg is dat SF zich ook gemakkelijk leent als propaganda isntrument. Er kwam specifiek socialistische science fiction, zoals News from Nowhere van William Morris en H.G.Wells was ook sympathisant van de sociaal democratische Fabian Society. De science fiction van de zogenaamde Golden Age (jaren twintig, dertig) kon heel politiek uit de hoek komen, hetzij pro communistisch hetzij anti communistisch. Ook de jaren vijftig, beïnvloed door revolutie en koude oorlog waren zeer politiek: oftewel heel progressief tot zelfs ook weer communistisch, ofwel heel conservatief of uitgesproken anti communistisch. Van dit laatste is de originele versie van 'Invasion of the Bodysnatchers' een typisch voorbeeld: een hollywood allegorie van de dreiging van het Kwade Communisme. Een ander jaren vijftig icoon is 'the day the earth stood still', waarin een buitenaards wezen de mensheid zelfs komt waarschuwen voor de gevolgen van de roekeloze maatschappij. Toen volgde in de jaren zestig de boom van film en tv science fiction. Spijtig genoeg betekende dit ook meteen de ver-popcorn-isering van het genre, ontdaan van het maatschappelijke element, maar hier en daar blijven er wel uitschieters. De overbekende serie StarTrek bijvoorbeeld. Bedenker Gene Roddenberry was niet echt zo'n groot politiek denker, maar wel eerder een dromer en dat vertaalde zich in het wereldje dat hij voor de televisie geschapen had. In een tijd waar de koude oorlog een grote invloed had op de meestal nogal donkere toekomstvisies in de SF, kwam hij op de proppen met een heel utopische toekomst voor de mensheid: zijn Federation of United Planets bvb was een logische, maar wel opvallende reactie tegen de door de koude oorlog verscheurde wereld. Een aarde die volledig ontdaan was van armoede, oorlog, ziektes (tot op zekere hoogte dan) en andere maatschappelijke problemen, was een groot contrast met de realiteit. Dit had zelfs nogal wat opschudding veroorzaakt bij de conservatieve kringen in de VS: er zat een Rus en een Japanner op de Enterprise, en een zwarte vrouw had een functie op de brug! Er was zelfs hier en daar sprake van verdoken propaganda voor het communisme... En daar viel ergens wel iets voor te zeggen. Roddenberry had namelijk zijn toekomstvisie voorzien van een communistische maatschappij: geld bestaat er niet (al is Paramount Pictures daar later op teruggekomen), het economisch systeem leek meer op dat van de Utopia van Thomas More. Rodenberrys visie op de toekomstwereld was er een van multiculturaliteit, vooruitgang, rijkdom voor iedereen, vrijheid en gelijkheid. Elke aflevering van de oorspronkelijke tv reeks had ergens wel een boodschap voor de maatschappij (na Roddenberrys dood is dat wel sterk verminderd). Een ander voorbeeld van maatschappijkritische science fiction was de apocalyptische film 'the day after', die bij de mensen het besef van de mogelijke catastrofe van een nucleaire oorlog opwakkerde. Vandaag schiet er van die traditie niet veel meer over. Science Fiction werd op hollywood wijze gereduceerd tot datgene wat de critici vroeger altijd zeiden: popcornvermaak. Niettemin, op zich blijft het genre het middel bij uitstek om ideeën te verkondigen. Het is hét genre bij uitstek waarin men eindeloos kan nadenken over en dromen van de toekomst van de mensheid, de mogelijkheden en de gevaren. In die zin verdient het genre wel gerekend te worden bij de literatuur in plaats van bij het popcornvermaak. En het heeft als voordeel: als er teveel kritiek komt op de ideeën die je verkondigd, kan je altijd het excuus geven dat het maar gaat om een verzonnen wereldje. __________________ pri via opinio, ne prelegu. pri alies opinioj, nepre legu!

20 december 2003, 15:55	#2
El Cid Gouverneur Geregistreerd: 22 september 2003 Locatie: België Berichten: 1.380	Even de lange eigen (ahum) mening van Pelgrim niet gelezen, maar toch dit. Het valt me op in films als Lord of the Rings dat er verschillende rassen overeenkomen met echt bestaande volkeren. Bij de Hobbits denk ik spontaan aan Ieren. Schotten=Dwergen, etc... __________________ [size=7][/size] [size=7]België is en blijft[/size]

20 december 2003, 16:33	#4
Babeth Gouverneur Geregistreerd: 14 november 2002 Locatie: Vilvoorde Berichten: 1.435	Tolkien was een taalkundige die spijt had dat Engeland niet zoveel "eigen" glorierijke oergeschiedenis had zoals de Nibelungen van Duitsland bijvoorbeeld, of de Romeinen met hun eerste koninkrijk en de Egyptenaren met hun farao's, zelfs de Chinezen met millennia-oude geschiedenis... de Arthurlegende werd als mogelijke geschiedenis van Engeland sterk betwist en meer dan de stammenstrijd tegen de Romeinen hadden de Engelsmannen niet. Hij fantaseerde dan maar eigen "oertalen" en een eigen "oergeschiedenis" als een soort wetenschappelijke thesis om daaruit dan een gefantaseerde maatschappij op te bouwen. Hijzelf was uitermate gekant tegen iedere poging om zijn LOTR-verhalen in de "hedendaagse context te plaatsen", hij ontkende iedere invloed of verwijzing, zijn werk was geen allegorie voor de huidige maatschappij ! Dus als je tracht om Tolkien's boeken te analyseren dan maak je een fout want de schrijver heeft botweg nooit de bedoeling of pretentie gehad om onze maatschappij en recente geschiedenis in een fantasy-kader te plaatsen. Fantasy is als mengvorm ontstaan uit de historische romans en de science fiction romans. Denk maar aan boeken zoals "Fafhr and the Grey Mouser", "Stormbringer", "John Carter from Mars" en "Conan the Barbarian". Hun glorietijd viel samen met die van de science fiction. Daarna heeft de invloed van Lord of the Rings en het ontstaan van rollenspelen (door onder andere Gary Gygax) de fantasy een flinke duw omhoog gegeven en zijn schrijvers zoals bijvoorbeeld Ann McCaffrey, Mercedes Lackey, Margaret Weiss, Ursula LeGuin, Dave Eddings, Bob Salvatore en veel anderen van inspiratie voorzien. Jack Vance was zowel SF als fantasy schrijver, evenals Ann McCaffrey die met haar reeks "Dragonriders of Pern" als fantasy begon en als SF eindigde (en nog altijd bezig is te evolueren) ! Jerry Pournelle is een "militaire SF" schrijver die een reeks ("The Janissaries") schreef over aliens die "soldaten" ontvoerden uit verschillende tijdperken en op 1 bepaalde planeet dumpten als beheerders van een drugslandbouw, hij schreef ook regelmatig in samenwerking met bijvoorbeeld Larry Niven die ook alternatieve maatschappijen uitwerkte. Het belangrijkste verschil tussen fantasy en SF is dat fantasy meer gaat om "Once upon a time..." en SF over "Tomorrow...". Er is een mengvorm van beide literatuurvormen die een historische setting koppelt aan alternatieve mogelijkheden: "What if Germany won WWII ?" bijvoorbeeld. Een schrijver zoals Clive Cussler balanceert regelmatig op de rand tussen "action" en "science fiction" maar schrijft altijd met een zeer grote technische kennis. Onder welk genre ga je hèm plaatsen ? __________________ "In a time of universal deceit, telling the truth becomes a revolutionary act." -- George Orwell

22 december 2003, 11:41	#10
jeanblanquart Schepen Geregistreerd: 22 juli 2002 Locatie: Varese (Noord-Italië) en nu weer Brussel Berichten: 468	ik kan mij niet meer herinner waar ik dat gelezen heb (jaren zeventig ergens, toen ik nog heel veel leestijd had!!) maar science fiction heeft wel degelijk ergens een duidelijke definitie, waarbij evenveel aandacht uitgaat nar 'science' en 'fiction' (zoiets als fictieve verhalen over de aanwending van wetenschappen'; eerst in verband met ruimtevaart en robotica, later uitgenbreid naar van alles en nog wat !)... Sommige SF-verhalen zijn trouwens achterhaal door de werkelijkheid en worden dan auytomatisch non-fiction! lol! ingewikkeld maar leuk! __________________ "Only two things are infinite, the universe and human stupidity, and I'm not sure about the former." (Albert Einstein) "I gained nothing at all from Supreme Enlightenment, and for that very reason it is called Supreme Enlightenment." (Boedha)

21 december 2003, 09:29	#8
mad_drone Gouverneur Geregistreerd: 10 november 2003 Locatie: destelbergen Berichten: 1.280	ik denk dat je beschouwing erg accuraat is, en erg goed os om eventuele vooroordelen t.o.v. SF en fantasy tegen te gaan. maar je mist een belangrijke conclusie: om te weten wat met deze tekst bedoeld wordt, moet je gewoon lézen. En veel. En je haasten want de boekenbeurs is in Gent nog maar 1 dag open: vandaag. Zou ik ook willen opmerken: er zijn heel veel verhalen die gebruik maken van fantastische elementen, maar als thrillers worden aanzien, denk maar aan Dan Simmons. Ga je dit nu als Fantasy zien, of ga je het bij thrillers steken omdat het boek geschreven is als thriller?

22 december 2003, 15:54	#11
Calle Parlementslid Geregistreerd: 17 december 2002 Berichten: 1.942	Iemand hier trouwens een fan van George R.R. Martin ? Zijn fantasy boeken vind ik geweldig .